Limburgse grammair

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Limbörgs, 'n taol daan wel dialekgróp gesproke in deile vaan 't Belsj, Nederland en Duitsland, liet ziech op versjèllende manere definiëre. Vaan 't groetste belaank is de klaanklier, meh ouch 't vocabulair en de grammair oondersjeie 't Limbörgs vaan aander streektaole, zoewie vaan 't Standaardnederlands en 't Hoegduits. In dit artikel weure de grammaticaol versjijnsele oet de Limbörgse dialekte besjreve.

Ingeslote en oetgeslote dialekte

Limbörgs taolgebeed. Wie me kin zien, heet 't Limbörgs gein sjerpe grenze. Dit artikel geit bij benaodering euver 't greun gebeed; de dialekte in Duitsland blieve (veurluipeg) gooddeils oonbehandeld.

't Stök zal ziech beperke tot de dialekte die taolkundeg es Limbörgs kinne weure gezeen. Kleverlandse dialekte (wie 't Venraojs), Kempelandse dialekte (wie 't Lommels), Kempische dialekte (wie 't Loeis) en Ripuarische dialekte (wie 't Kèrkraojs) wieke, ouch in hunne grammair, sumpelweg te väöl vaan 't Limbörgs aof um ze hei mèt te numme. Zij kinne soms nog wel terluips weure besproke, wienie e 'Limbörgs' taolversjijnsel ouch euver de taolkundege grens veurkump.

Fonetische versjèlle mèt grammaticaol gevolge

De Limbörgse dialekte höbbe väöl gemein, meh intern versjèlle ze ouch sterk. Sommege vaan die versjèlle höbbe direk gevolg veur de grammair, veural veur de vörmlier. Miestal stoon die wijerop in 't artikel besproke. E paar dinger zien evels zoe algemein tot ze op diverse taolregele effek höbbe.

T-deletie

't Dialek vaan Ech kint t-deletie, wie op dit twietaoleg sjèld te zien is, meh neet in alle posities.

E groet aontal dialekte op zoewel Belsj es Nederlands en Duits groondgebeed heet t-deletie. Dat wèlt zègke tot de -t aon 't woordind soms ewegvèlt. In dialekte mèt ganse t-deletie kin de ind-t allein veurkoume nao 'ne klinker, l, n of r. Nao 'm -m- veraandert ze in 'n -p, nao 'n -ng- weurt ze 'n -k.

T-deletie kump veur in groete deile vaan Nederlands Limbörg vaanaof Venlo en wijer nao 't zuie. Groete oetzundering is Wieërt en umgeving, boe me de -t(j) euveral kin zègke. In Belsj Limbörg kump 't veur aon de Maoskant en in de Haspegouw, meh neet in de Kempe. In sommege plaots kump t-deletie wel veur, meh neet euveral. Dit is oonder mie 't geval in Haors, in Ech en in diverse dialekte vaan 't Heuvelland.

Nog weer aander dialekte höbbe gein of gein complete t-deletie, meh laote bepaolde lètters veur de -t weg (heë laat tgev. heer lach) of passe sandhi touw (assimilatie d'n aandere kant op: heë kunt tegeneuver heer kump). Dat huurt me veural kortbij de Benrather Linie, beveurbeeld in Egelze.^[1]

De regel vaan de t-deletie kin invlood höbbe op de persoensvörm (Mestreechs diech maaks, heer maak; Wieërts doe maakst, hae maaktj) en op voltoejde deilwäörd (gemaak/gemaakd(j)). Ouch bij miervoude e.d. is ze vaan belaank, umtot soms 'n t versjijnt die in 't groondwoord allein latent presint is.

Mouillering

E groet aontal Limbörgse dialekte deit aon mouillering. Dat hèlt in tot de klaanke [t] en [d] in sommege umgevinge veraandere in tj en dj. Dit gebäört in de ierste plaots nao de -n (hóndj, landj). In sommege gevalle heet dit evels gaaroet geinen trigger nujeg. Dialekte zoonder t-deletie höbbe dèks 'n -tj op de plaots boe aander dialekte de -t gans weglaote.

Mouillering kump veur in 't midde vaan Nederlands Limbörg, vaan De Ruiver tot in Gelaen mèt 't gehuch Windjhage es Zuid-Limbörgse enclaaf.^[2] In Duitsland is 't oonder mie bekind oet de Zelfkantj, op 't Belsj huurt me 't aon de Maoskant ('Maaskentj'). Zuug veur mie details euver wie en boe mouillering optreujt 't hoofartikel euver dit oonderwerp.

Zjus wie t-deletie heet mouillering veural effek op werkwoordsvörm.

Neve mouillering besteit ouch nog gutturalisering.

Diftongeringe

Nogal get dialekte kinne wissele tösse twie klaanke op plaotse boe aander dialekte dat neet doen. Dèks, meh neet ummer, heet dat mèt sleiptoen en stoettoen te make. Umtot de toene in de werkwoordsverveuging en bij miervoudsvörming kinne wissele, heet dit dèks invlood op de grammair vaan e dialek.

In 't Wieërtlandjs - de dialekte vaan Wiert en umgeving - zien alle lang klaanke opgesplits. Klaanke die vreuger allein oeterein woorte gehawwe mèt sleip- en stoettoene, versjèlle noe kwalitatief. Dit beteikent direk tot 't toenversjèl in 't Wieërtlandjs neet t'r zake deit veur de beteikenis (al weure ze nog wel gemaak).
In Mestreech, Riems, Èèsjde en direkte umgeving weurt de ie väölal 'n ij, de oe soms 'n ou en de uu gemeinelek 'n ui wienie ze stoettoen höbbe. In 't Riemsters en 't Èèsjdes blijf 't dao neet bij: dao höbbe ze zjus wie in Wiërt gein functioneel sleip- en stoettoene. In 't Mestreechs bestoon die nog wel, meh neet zoe dèks veur dees klaanke.
In Zittert en umgeving, en ouch in e gebeed wat door Duitsland heer tot aon Hèrkebósj löp, make ze vaan de ee 'n ei en vaan de oo 'n ou, meh allein es 't 'ne stoettoen betröf (Zittesj veier beier, aander Limbörgs veer beer of vier bier). Zuug wijer Zittesje diftongeiering.

Dit heet dèks invlood op werkwoordsvörm (Mestreechs krie.ge - iech krijg tegeneuver Remunjs krie.ge - ich krieg) en op inkelvoud-miervoudpaore (douf - doe.ve tegeneuver doef - doe.ve).

Oontrunding

In groete deile vaan Belsj Limbörg kinne gerunde veurklinkers gaaroet neet bestoon. Ze weure vervaange door 'nen aandere klinker dee op dezelfde plaots in de moond gemaak weurt, meh daan zoonder de luppe te runde. Uu, eu, äö veraandere in ie, ee, ae, u en ö weure i en è, ui weurt ei. Dit perces weurt oontrunding geneump. Grosso modo kin weure gezag tot consequente oontrunding vaan veurklinkers in 't hart vaan de provincie veurkump (Hasselt, Genk, Bilze), meh neet aon de rande (Tóngere, Sintruin, Mezeik).

Es gevolg vaan oontrunding krijg bijveurbeeld 't verkleinwoord ofwel 't diminutief wel ins 'ne vörm dee me neet zouw verwachte: Hessels boek - biekske.

Vörmlier

Naomvalle

Zuug ouch: Lies vaan genetiefvörm in 't Limbörgs op Wiktionair

De mieste Limbörgse dialekte kinne allein nog naomvalsversjèl in de persoeneleke veurnaomwäörd, zjus wie dat in 't Nederlands, Ingels, Frans en väöl aander modern Europese taole is. Diverse Oos-Limbörgse dialekte make nog versjèl bij vraogende en soms aonwiezende veurnaomwäörd, of dege dat tot veur kort. Oetgebreider systeme, boebij ouch lidwäörd en adjectieve weure verboge nao naomval, vint me allein nog op Duits groondgebeed. Dees dialekte weure in dit artikel (veurluipeg) neet behandeld.

Väöl Limbörgse dialekte zoonder complete naomvel kinne nog wel versteinde oetdrökkinge boe aw verboge vörm bewoerd zien gebleve. Vörm wie s(j)mörges en s(j)taags goon trök op 't Middellimbörgs des morghens resp. des daghes en tuine (allebei) twie kier d'n oetgaank -s dee is geassocieerd mèt de genitief inkelvoud mannelek en oonzijeg. In 'ne vörm wie oeterwaeg vinde v'r 't Middellimbörgs lidwoord der. Daobij heet deze vörm ouch de stoettoen, dewijl 't inkelvoudeg waeg normaal de sleiptoen pak; dit is te verklaore oet d'n awwe datiefvörm weghe, dewijl de nominatiefvörm wech waor. Ouch de religieus genitiefvörm in gaodsnaom of de leefde Gaods zien nog vrij algemein te hure. Alum bekind in de Oos-Limbörgse dialekte (en ouch euvergelieverd oet 't achtienden-iews Mestreechs)^[3] is de oetdrökking lek mich emaars, boe-in em- 'n veurheer algemein sametrèkking is vaan Middellimbörgs aen dem (datief mannelek inkelvoud).

Ouch 't Standaardnederlands en väöl Nederlandse dialekte kinne naomvalsreste, zij 't neet euveral dezelfde. Soms kinne in 't Limbörgs naomvalsvörm (gemeinelek genitieve) opduke die dao feitelek neet hure: Keuninkriek der Nederlenj (nao Koninkrijk der Nederlanden) of Stefans jas. Zjuster is 't um de genitief te umsjrieve: Keuninkriek vanne Nederlenj, Stefan ziene jas.

Lidwäörd

Lidwäörd hure bij e substantief (zuug oonder). 't Lidwoord weurt in 't Limbörgs verboge nao geslach of nao getal. In 't inkelvoud kin me aon 't lidwoord zien wat veur geslach 't zelfstandeg naomwoord heet, in 't miervoud zien de vörm veur alle geslachte dezelfde.

Wie de mieste Germaanse en Romaanse taole kint 't Limbörgs bepaolde en oonbepaolde lidwäörd.

’t Bepaold lidwoord

Dit is aofgeleid vaan 't aonwiezend veurnaomwoord dae, die, dat. 't Bepaold lidwoord verwijs daan ouch nao ein vaste zaak (en neet nao e wèllekäöreg get). De vörm kinne versjèlle.

Mannelek

't Bepaold lidwoord bij manneleke wäörd kin versjèlle. In sommege dialekte is 't altied de. Dat gelt oonder mie veur dialekte oet 't weste vaan Heuvelland: de man, de aezel, de boum, de tieger.

Zoe geit 't evels laank neet euveral. In de allermieste dialekte vaan Belsj Limbörg^[4], en in 't noorde vaan Nederlands Limbörg inclusief Venlo, kint me de volgende regel: 't lidwoord veur mannelek is d’n wienie 't volgend woord begint mèt 'ne b, d, h, t of klinker, aanders is 't gewoen de.

Diverse dialekte numme 'n tössepositie in. In 't Mestreechs beveurbeeld is d’n allein in gebruuk veur 'ne klinker, d, h en t; veur 'n b weurt 't neet gebruuk.^[5] Veur 't Mofers gelle geliekaardege regele. Vreuger waor 't gebruuk vaan d’n in die regio oetgebreider: ouch d’n luchter en d’n Ruiver waore in Midde-Limbörg bekind. Wijer gelt tot de beginclusters tj- en tsj- 'n oetzundering vörme op deze regel.^[6]

In de Zuidoos-Limbörgse dialekte wie 't Heerles^[7] is 't lidwoord veur mannelek inkelvoud in alle gevalle d’r. Gans get dialekte in 't Heuvelland en de Voerstreek höbbe dit, zoe good wie de Ripuarische dialekte (Kèrkraojs, Aokes, Köls). 't d’r-gebeed löp in 't Geuldal tot in Sjin, zuielek daovaan löp de grens westelek vaan Tebannet, Maer en Norbik. In Aajd-Valkeberg en Mergraote is 't soms te hure, in Keer huurt me 't 'nen inkele kier nog.^[8] Dit wijs trop tot 't lidwoord d’r vreuger wijer verbreid waor. In de verbinding d’r duvel is 't nog wied boete 't zjus besjreve gebeed te hure, beveurbeeld in 't Mestreechs^[9] en 't Mofers.^[10]

Vatte v'r dit alles same, daan kriege v'r 't volgend euverziech:

Venloos	Mestreechs	Valkebergs	Heëlesj
d’n aap	d’n aap	de aap	d’r aap
d’n boum	de boum	de boum	d’r boom
d’n hónd	d’n hoond	de hónd	d’r hónk
de lieëw	de liew	de lièw	d’r lieëf
de man	de maan	de man	d’r man
de stam	de stam	de sjtam	d’r sjtam
d’n tik	d’n tik	de tik	d’r tik

Vrouwelek

't Bepaold lidwoord vrouwelek is in alle Limbörgse dialekte op alle plaotse de. Eventueel kin de sjwa ewegvalle es 't woord daonao ouch mèt 'ne klinker begint; dit weurt daan neet oetgesjreve.

Oonzijeg

't Bepaold lidwoord oonzijeg is altied ’t.

Miervoud

Veur 't miervoud weurt dezelfde vörm gebruuk wie bij 't vrouwelek inkelvoud, dus ummer de.

G’ne, g’n, ge

E twiede, alternatief lidwoord is g'ne of genne veur mannelek, g’n veur vrouwelek en ge veur oonzijeg. Oets waore dees wäörd door gans 't Limbörgs (en woersjijnelek zelfs 't Kleverlands) taolgebeed in gebruuk, meh in euzen tied zien 't veural nog taolrelikte. In sommege Zuidoos-Limbörgse dialekte trejje ze soms nog op, veural nao veurzètsele: i g’ne boom, a g’n sjtraot. Heidoor oontsteit feitelek e nui, rudimentair naomvalsversjèl. In aander posities besteit 't allein in taolrelikte (g’n ing '’t ind'). Volgens Notten waor 't roond 2000 nog productief, meh wel awwerwèts, tot in Tebannet, Norbik en Rimmersjtok, en bekaans verdwene in Mergraote en Maer.^[11]

Boete dit gebeed vint me g'ne etc. nog in versteinde oetdrökkinge, miestens plaots-, straot en hoesnaome. Die hove neet per se in 't ooste vaan 't Heuvelland veur te koume. Neve Arensgenhout, Geweusterao en Gebrook in 't Heuvelland kint me ouch de Midde-Limbörgse plaotse G'n Oea en Gebrook, de wieke Geloë en Genuue in de gemeinte Venlo en 't Noord-Limburgse gehuch Gening kortbij Offere en Ni-j-Berge. Zelfs in de umgeving vaan Nijmege goof 't e landelek gebeed wat me roond 1580 Op ghen Haesenkamp neumde. Huuj is dat 'n wiek vaan die stad.^[12]

De vörm is ouch in groete deile vaan de Duitse grensstreik, veur zoewied dao nog plat weurt gepraot, vrij algemein. Dat zuut me good trök in de plaotsnaome. In de gemeinte Erkelens kump ze rilletief väöl veur (Genehen, Geneiken, Genhof, Genfeld en Genrohe), meh ouch noordeleker vint me 't lidwoord dèks trök in naome van gehuchte en hoezer: Genholland (Jlabbach), Genholt (Brüggen), Genend (Moers), Geneng (Wachtendonk), Haus Aengeneyndt (Geldere)^[13] en zelfs in 't dörpke Niel (Haus Angenendt)^[14], wat op 'ne steinwörp aofstand ligk vaan Nijmege.

’t Oonbepaold lidwoord

't Oonbepaold lidwoord is aofgeleid vaan 't tèlwoord ein en zien verbuiginge. In sommege dialekte is 't dao nog ummer identiek mèt, meh in aander gevalle is 't gereduceerd. De vol vörm koume veural in de Oos-Limbörgse (eine(n), ein, ei) en Zuidoos-Limbörgse (inne, ing, ee) dialekte veur. Mèt 'n oonbepaold lidwoord verwijs me nao e nog neet specifiek gemaak oonderwerp boe t'rs in principe mie vaan zien (’n Aw vrouw leep aon mien deur veurbij) of nao ei wèllekäöreg lid vaan 'n gróp (’nen Hoond kin beter hure es ’ne mins).

Mannelek

In 't weste en noorde is 't oonbepaold lidwoord ’ne of ’nen, weer gans volgens de bdht-klinkerregel. In groete deile vaan Nederlands Limbörg heerse oongeveer dezelfde regele wie bij 't bepaold lidwoord: ’nen kump dao veur 'ne klinker, d, h of t, meh neet veur 'n b. Wel kin die -n hei soms weure weggelaote es ze neet veur 'ne klinker kump. Zoe zeet me in 't Mestreechs: ’ne maan, ’nen aap, ’ne(n) hoond, ’ne(n) diek.^[5]

In Nederlands Limbörg oostelek vaan Mestreech en zuielek vaan Venlo, en ouch aon de Belzje Maoskant, priffereert me soms de neet-gereduceerde vörm eine(n). In groete deile vaan 't Heuvelland (zuug daoveur monoftongisering vaan ei en ou) is de vörm inne (ummer zoonder -n op 't ind).

Vrouwelek

't Oonbepaold lidwoord bij vrouweleke wäörd is ’n of ein, in 't Zuidoos-Limbörgs ing (zuug gutturalisering).

Oonzijeg

't Oonbepaold lidwoord veur oonzijeg is in principe e of ei, in 't Zuidoos-Limbörgs soms ee. Bij dialekte mèt de bdht-klinkerregel kump veur 'n b, d, h, t of klinker in principe ’n daoveur in de plaots. Bij aander dialekte is ’n/ein/ing allein verpliech es 't volgend woord mèt 'n klinker begint; veur 'n d, h en t heet me de keus tösse e en ’n. Veur 'n h- besteit wel sterker de neiging um ’n te gebruke es veur d- of t-.

In Noord-Limbörg inclusief Venlo is e oonbekind. Dao zeet me veur oonzijeg altied ’n.

Samegevat in 'n tabel zuut dat zoe oet:

Hessels	Mestreechs	Mofers	Remunjs	Heerles	Haorsters
’n boek	e book	e book	e book	e bók	’n book
’n dèrp	e/’n dörp	e dörp	e dörp	e dörp	’n dörp
’n (h)enneke	e/’n hunneke	’n huundje	’n huundje	e hunneke	’n hundje
e kiend	e keend	e kindj	e kiendj	e kink	’n kind
’n orkest	’n orkes	’n orkes	’n orkes	ing orkes	’n orkest
e pjèd	e peerd	e paerd	e paerd	e peëd	’n peerd

Nota bene: N-apocope - 't aofkappe vaan de -n bij oonzijege wäörd, wie dat heibove besjreve steit - is in dezen tied aon 't verdwijne. Väöl sprekers zègke bij oonzijeg al euveral ’n of ein.^[15] Hei is nog neet väöl oonderzeuk nao gedoon, en sjrievers vaan dialek-grammatica's en -dictionaire wiezen 't gemeinelek aof es 'fout'.

Substantieve

Limbörgse substantieve of zelfstandege naomwäörd kinne drei geslachte höbbe: mannelek, vrouwelek en oonzijeg. Ze kinne weure verboge nao getal (inkelvoud en miervoud). Ouch de vörming vaan diminutieve (verkleinwäörd) kin me es 'n verbuiging zien.

Geslach

Mannelek zien wäörd die manslui en manneleke bieste besjrieve, en wäörd op -er, -ert en -aer (M. -eer). Wijer zien werkwoordsstamme es substantieve gebruuk in princiep mannelek.
Vrouwelek zien wäörd die vroului en vrouweleke bieste besjrieve. Wijer zien abstrakte wäörd mèt 'n achtervoogsel veur de vörming devaan ouch vrouwelek; dees achtervoogsel zien -heid, -nes, -sjap (V. -schap, neet altied), -de, -ie (M. -ij), -ing, -s (corresp. mèt Ndl. -st) en de vreem achtervoogsels -ie, iek, -ica, -theek, -teit, -uur (neet euveral), -ade (aad), -ide (-ied) etc., -aasj, -ine, -se. Daoneve nog väöl wäörd zoonder achtervoogsel.
Oonzijeg zien alle diminutieve, alle zelfstendeg gemaakde infinitieve. Ouch de mieste len zien oonzijeg, wie meidskesnaome en ander vroului boe me good mèt vertrojd is (neet in 't Mestreechs!).^[16]

Veurbeelder

Mannelek:

Dao löp ’nen hings, dae haet zich aan d’n poeët geblesseerd. (Venloos)
Wae haet de computer gebroek? Hae sjteit m’ch al de gansen daag aan. (Remunjs)
Dao huurde v’r nog einen tik en toen waor d’n awwe maan verdwene. (Mestreechs)

Vrouwelek:

’n Verkaldheid geit meistal zoeë weer euver, aste ze mar liets oetwirke.
De aaj vrouw haet ’t ringske nog teen jaore bie zich gedrage.
’n Taofel in de kamer moot kinne, meh hei steit ze wel in de weeg.

Oonzijeg:

Ze hebbe det päörtje aafgeslote, umdet ’t op instorte stónt.
Ich zaog giester (’t) Leonie nog; ’t haet mich dich de complemènte laote doon.
Dat gedeuns moot mer ins oet zien: ’t is 'n enorm gezeivers um e klein dinkske.

Miervoudsvörming

De Limburgse miervoudsvörming is rillatief gecompliceerd en ouch neet euveral 'tzelfde. Neve miervoudsvörming op -e of -s koume ouch miervoude op -er veur, miervoude mèt umlaut en gecombineerde vörm. Ouch veraandert dèks de toen vaan sleiptoen in stoettoen; soms is dit de insegste veraandering. Umlaut kin in Belsj Limbörg weure gecompliceerd door oontrunding; toenveraandering heet (beveurbeeld in Wieërt, Zitterd en Mestreech) soms klaankveraandering tot gevolg.

In 't weste goon de mieste miervoude oet op -e of -s; miervoude op -er en mèt umlaut zien dao in princiep oetzunderinge (die evels hiel väöl veurkoume). In de oosteleke dialekte zien miervoude op -er evels de regel veur oonzijege wäörd, en miervoude mèt umlaut de regel veur manneleke.

Regelmaoteg op -e

't Miervoud weurt - in eder geval bij vrouweleke wäörd en bij manneleke wäörd mèt 'ne veurklinker - gevörmp door -e achter e woord te zètte. De spelling kin natuurlek eise tot me de lèste letter vaan e woord verdobbelt of 'ne lange klaank halveert. D'n oetgaank -e is ouch gebrukelek bij wäörd op -el, -em en soms bie -er. Vergeet neet tot wienie 'n -t in 't groondwoord verzwege is (t-deletie), die bij 't miervoud trök kump.
Veurbeelde: plaots-plaotse, straot-straote, kat-katte, zaak-zake (neve zakes), pókkel-pókkele, vinger-vingere (neve vinger en vingers), nach-nachte.

op -s

Bij toch wel de mieste wäörd op -er vörmp me 't miervoud mèt 'n -s. Dit gebäört ouch mèt wäörd die op -e indege, en mèt e groet aontal Ingelse en Franse wäörd. Wäörd boevaan de -e vervalle is kinne -es als miervoud kriege. Veurbeelde: naober-naobers, kemissie-kemissies, vete-vetes, bijdraog-bijdraoges.

Umlaut

Hiel väöl wäörd evels formere hun miervoud op 'n oonregelmaotege meneer: mèt umlaut. Dit kump bij alledrei de geslachte veur, meh 't mieste bij manneleke wäörd. Miestens heet 't inkelvoud 'n sleiptoen en ummer heet 't miervoud 'n stoettoen. Ouch verandert of verdwijnt dèks d'n indconsonant. Veurbeelde: hónd/hóndj/hoond-hun(j), ba(a)nk-benk, sjoon-sjeun, wouf-wuif (neve wölf zoonder l-vocalisatie), nagel-naegel/negel.

op -er

'n Aontal oonzijege wäörd - in oosteleke dialekte de mieste - heet e miervoud op -er. Veurbeelde: kind/kiendj/keend-kinder/kienjer/kinder, gaat-gater, hoes-hoezer, mets-metser.

Veural in 't ooste kump dit ouch veur bij 'n aontal mennelike wäörd: geis-geister, en ouch bij 't vrouwelek woord hoon-hoonder.

Oonder invlood vaan 't Nederlands, wat wel de miervoudsoetgaank -eren kint meh laank neet euveral boe 't Limbörgs -er heet, zal me noe en daan e miervoud op -e vinde boe vaanajds -er weurt gezag (kaaf-kave in plaots vaan kaver). Algemein is dit evels zeker neet.^[17]

Toenverandering

In de meiste Limburgse dialekte zien e paar wäörd boe-in inkelvoud en miervoud allein door verandering vaan toen - sleiptoen in 't inkelvoud, stoettoen in 't miervoud - oeterein gehawwe weure. Veur 't Mestreechs zien dat: bei.n-bein, be.rg-berg, de.rm-derm, e.rm-erm, kö.rf-körf, pee.rd-peerd, stei.n-stèin, vö.rm-vörm, wee.g-weeg en wö.rm-wörm.^[18] In ander dialekte versjijne nog wel ander soortgelieke pare, wie knie.n-knien^[19] en (verawwerd) bou.m-boum (allewijl bou.m-buim).

Toenverandering en 'n klein mutatie in d'n indklaank

Morfologisch gezeen is deze vörm vaan miervoudsformatie dezelfde es dee vaan heibove, meh op sjrif zuut me e dudelek versjèl. E good veurbeeld is krink-kring. Oet 't Mestreechs is ouch bekind hand-han, tand-tan, meh in mier oosteleke dialekte pas me hei umlaut touw (hen/henj/heng, ten/tenj/teng).

Umlaut en -s

Mer inkel wäörd: broor-breurs en zoon-zäöns. In Midde-Limbörg ouch: dochter-döchters.

Oet 't Mestreechs is ouch bekind knien-knijns; breking in 'nen twieklaank, toenverandering en -s dus.

Oonveraanderd miervoud

In Midde-Limburgse dialekte besteit ouch nog 'ne groep wäörd boebij gaar gei versjèl gemaak weurt in de vörm van 't miervoud (dus ouch gein toensveraandering). Dees wäörd koume veur bie alle geslachte (veurbeeld in 't Mofers, mèt Mestreechs d'rachter), oonzijeg: deil "deile", paerd (inkelvoud heet ouch stoettoen), sjeep "sjeper", paar "pare", puntj "punte", sjaop "sjäöp", rieë, ruum "ruime", vrouwelek: verein "vereineginge", streek, kaart, mannelek: sjeut "sjeute", de~rm (verawwerd, allewijl mèt sleiptoen), sjoon (nuuj, vervingk sjoe - sjoon) "sjeun", teen (nuuj, vervingk tei - teen) "tiene", zök "zokke". Miervoudsvörm wie vinger kump me ouch nog wel wijer nao 't zuie tege, neve vörm wie vingere en vingers.

Diminutieve

Diminutieve (ouch bekind es verkleinwäörd) weure in 't gans Limburgs taolgebeed op oongeveer dezelfde meneer gemaak (allein in 't Ripuarisch deil geit 't anders), en daobij passe ouch alle Braobantse en Gelderse dialekte in de bei Limburge dees principes touw.

De proceduur veur de vörming is touwveuging vaan 'ne suffix en umlaut op de beklemtoende vocaol, wienie dit kint. De achtervoogsels zien

-ke (groondvörm)
-eke
-ske (nao ch, g en k) en -je
-(s)je (nao d en t).

Veurbeelde

bal - belke
zon - zönneke
pak - pekske
vrind (V), vrundj (R), vrund (M) - vrindje, vrundje, vrundsje

Wäörd wie vrundsje en päörtsje koume veur in en um Mestreech, en in deile van Roerdale.^[20]

Lèt trop tot in de Belsj-Limbörgse dialekte mèt oontrunding de klinker in 't diminutief soms neet de verwachde weerde krijg: umtot de geümlaute, palatale vocaol dèks roond is verandert 'r. Veurbeeld Brees book-beekske (oet *beukske) en Hessels boek-biekske (oet *buukske).

Diminutieve vaan vreem wäörd mèt miejer betoende klinkers

Bij wäörd wie auto/oto, foto, geisja, raki etc., mèt ummer de naodrök op de ierste syllaab, krijg d'n ierste vocaol umlaut es dat meugelek is; de twiede neet (uitoke/eutoke, geisjake, r(a)ekike). Dèks zal die twiede syllaab ouch weure geridduceerd (uiteke).^[21] Wäörd mèt drei of mie syllabes, de hoofklemtoen op de twie-naolèste en de bijklèmtoen op de lèste syllaab, kriege bij betoende vocaole umlaut: radio - r(a)edieuke.^[22]

Adjectieve

't Limburgs adjectief of bijveugelek naomwoord heet 'n behandeling die hendeg versjèlt vaan zien Nederlandse en Duitse tegehengers. 't Weurt in bekans 't gans Limburgs taolgebeed touwgepas, es ouch in e deil vaan 't Zuid-Braobants en in 't Ripuarisch. Allein 't Venloos heet inmiddels de noordelek Braobantse vörm euvergenómme, zuug daoveur hei-oonder. 't Limburgs adjectief maak in princiep gei versjèl tösse sterke en zwakke flectie, allein tösse attributief, predicatief en zelfstendeg gebruuk. Bij predicatief gebruuk weure zjus wie in 't Nederlands en Duits, de oonverboge vörm gebroek: Dat hoes is ruim, dee mins is gek etc.

Attributief gebruuk

Twie klasse

In 't Limburgs oondersjeit me twie klasse vaan adjectieve. Bij de ierste klasse kump bij menneleke, vrouweleke en miervoudege wäörd 'n -e drachter, en gebruuk me bij oonzijeg wäörd de groondvörm. Adjectieve veur menneleke wäörd kinne ouch op -en oetgoon; dat gebäört oonder dezelfde veurwaorde es bij 't artikel de/d'n (zuug heibove). In 't Remuns is dees -n neet zoe gebrukelek mie. Bij de twiede klasse kriege allein de menneleke wäörd 'n -e(n), en weurt die bij 't vrouwelek geslach en 't miervoud aofgekap.

Tot welke klasse 'n adjectief huurt kin me in de meiste gevalle sumpel oetmake aon de haand vaan d'n indklaank. Indeg 't op -ch[t], -d, -k, -p, -t of -s veurgegoon door 'ne consonant, daan vèlt 't adjectief oonder klasse I. Geit 't oet op 'ne vocaol, -f, -g, -j, -l, -m, -n, -ng, -r, -w of -s nao 'ne vocaol, daan vèlt 't in klasse II. Lèt wel op: adjectieve mèt de achtervoogsel -eg/-ig en -isch hure gewuunlik bij klasse I.

Veurbeelde

Klasse I

'ne Grote miensj (R)/ 'ne Groete mins (M)
'n Grote kirk/ 'n Groete kèrk
E groot sjeep/ E groet sjeep
Gro(e)te hoezer

Dae Duutse soldaat/ Dee Duitse soldaot
Die tragische historie
Det lestig dienk/ Dat lesteg dink
Zo'n beesechtege luuj/ Zoe'n biesechtege lui

Klasse II

'ne Sjone waeg/ 'ne Sjoene weeg
'n Sjo(e)n stad
E sjoon dörp/ E sjoen dörp
Sjoon plaetskes/ Sjoen pläötskes

De hoge tore/ D'n hoegen torie
Eder slum vrouw
E vol geboew/ E vol gebouw
Blauw ouge

Opmèrkinge veur en oonregelmaotege gevalle in klasse II

De adjectieve oet klasse twie höbbe dèks drei in plaots vaan twie vörm. Meistens is dat neet op sjrif te zien: daan is spraoke vaan toenversjèl. Oonthaw tot de verboge vörm, dus 't attributief adjectief veur menneleke, vrouweleke en miervoudege wäörd, ummer stoettoen heet. De neet-verboge vörm evels kin ouch de sleiptoen höbbe. Dit is 't geval mèt kaal. De drei vörm (drei, want de vörm veur vrouwelek inkelvoud en veur miervoud valle altied same) zien dös:

'ne Kale man/ 'ne Kale maan
'n Kaal vrouw/ 'n Kaal vrouw
E kaa.l kiendj/ E kaa.l keend
Kaal luuj/ Kaal lui

't Gief evels e beperk meh toch neet te oondersjatte aontal väölveurkoumende adjectieve, die nao hunnen indklaank te oordeile tot klasse I zouwe mote behure, meh ziech oonregelmaoteg gedraoge en in essentie tot klasse twie hure. Veurbeelde zien good (m. goje, v.-mv. gooj), róndj/roond (m. rónje/ronne, v.-mv. rónj/ron), wildj/wèld (m. wilje/wèlde, v.-mv. wilj/wèl).

Wee ziech 't Mestreechs aonliert moot ziech bovedeen mèt 'n aontal brekinge bezeghawwe. Wie bove gezag alterneert in dit dialek de ie mèt de ij en de oe mèt de ou. Sommege adjectieve mèt 'ne sleiptoen, die deze, wie gezag, in de flectie verlere, en 'n ie of oe in de stam, kriege in 't Mestreechs bijgevolg mèt breking te make. Concreet gezag: e woord wie gries heet es menneleke vörm grijze en es vrouweleke vörm grijs. Vergliek:

'ne Wijze mins is wies.
'n Broun (of brojn) moes is broen.

In beveurbeeld 't Remunds höbbe die wäörd ouch drei vörm, meh dao is 't allein d'n toen dee verandert.

'ne Wìeze miensj is wîes.
'n Bròen moes is brôen.

Speciaol regele veur 't Vinloos

Dit al is neet, of beter neet mie, vaan touwpassing op 't Vinloos. In dit dialek heet ziech in de twintegste iew d'n invlood vaan 't Standaardnederlands sterk doen veule, en dewijl in de jaore daarteg de Limburgse vörm nog dèks veurkaome zien die allewijl zelfs oonder de awwer generatie in oonbruuk geraak.

't Vinloos oondersjeit mèt 't Nederlands 'n sterke en zwakke flectie vaan adjectieve. De sterke flectie weurt touwgepas nao oonbestumde pronome, nao welk en eder en es gaaroet niks de zinsnei inleit. De zwakke flectie tröf me aon nao beapolde lidwäörd, aonwiezende veurnaomwäörd en bezitteleke veurnaomwäörd.

De sterke flectie heet apaarte vörm veur mannelek, vrouwelek en oonzijeg. De manneleke vörm geit daan oet op -e of -en, de vrouweleke op -e en de oonzijege blijf oonverboge. In de zwake flectie evels valle de vörm veur vrouwelek, miervoud en oonzijeg same. Vergliek:

Dae vollen trein/ Einen vollen trein
Die volle(!) bös/ Ein volle bös
Det volle hoes/ Ein vol hoes

't Vinloos mis dus ouch de twie adjectieveklasse vaan 't Limburgs en liet bij 't vrouwelek en 't miervoud 't adjectief ummer op -e oetgoon.

Me moot ziech bedinke tot vörm wie de bovestoonde euveral in Belsj en Nederlands Limbörg wel veurkoume. Boete Vinlo is dees veraandering evels nog laank neet voltrokke; vörm wie die volle bös zalle dao nog dèks es 'fout' weure aofgekäörd.^[23]

Zelfstendeg gebruuk

Es me de adjectieve zelfstendeg wèlt gebruke gelle veur 't groetste deil de zelfde regele es bij 't attributief gebruuk. Verwijs 't evels nao 'n oonzijeg woord, daan krijg 't adjectief in dit geval 'n -t.
N.B.: Bij de regel mèt de finaol -t deit ouch 't Vinloos mèt!

Veurbeelde

Ich vin dae nuje waeëg neet zoeë schoeën as daen awwe. (W)
Nae, op dees meneer geit 't neet ech mekkelek, meh wits doe 'n baeter? (R)
Ze dräög dat blaw trikeuke toch neet zoe dèks es dat geelt. (M)

Die -t is evels conditioneel, oeteraard, umtot de meiste Limburgse dialekte t-deletie höbbe. Ze kin dus gans verdwiene (mie keukske is naat gewore, höbste miech nog e druug) of assimilere: nao 'n m verandert de t in -p (Wèlste e kaajd naogerech of e wermp?), nao 'n ng in -nk.

Vreuger, kaom dees -t ouch predicatief veur. Zoe waor 't beveurbeeld in 't Moferts Det blaedje det dao ligk is nag greunt. Allewijl huurt me dit neet mie.

Veurnaomwäörd

Veurnaomwäörd höbbe 'n functie die rappeleert aon die vaan zelfstandege of bijveugeleke naomwäörd: sommege kinne e subjek, objek of bepaoling op ziech vörme, aandere veuge ziech bij zelfstendege naomwäörd en geve zoe de ein of aander betrèkking aon. 't Gief ze in diverse soorte.

Persoeneleke veurnaomwäörd

De persoeneleke veurnaomwäörd in de Limbörgse dialekte versjèlle soms sterk vaan de umringende taole, meh 'n aontal belaankrieke grenze löp perceis door 't Limbörgs taolgebeed heer.

Ierste persoen inkelvoud

D'n oonderwerpsvörm veur de ierste persoen inkelvoud is miestens ich, iech of 'nen inkele kier isj daan wel esj (dit is mer e subtiel oetspraokversjèl). De grens tösse ich en ik, de Uerdinger Linie, sjeit ziech bij Wuppertal aof vaan de Benrather Linie en geit daan via Venlo (noordelek vaan de lijn) door Nederlands Limbörg heer, e stökske door Noord-Braobant, door 't noordweste vaan Belsj Limbörg en tot slot mèt e drejke door Vlaoms-Braobant. Vreuger definieerde me 't Limbörgs es 't gebeed tösse de Uerdinger en Benrather Linie ('t gebeed boe me ich maak) zeet. Dit zouw evels beteikene tot 't Venloos gei Limbörgs is en 't Getelands (boe-oonder 't Tienes) wel. Es me nao de aander kinmerke loert, is Venloos evels gooddeils Limbörgs vaan aard, dewijl 't Getelands ieder Braobants is.

De veurwerpsvörm veur de ierste persoen inkelvoud is op dezelfde meneer in 't gemein mi(e)ch/misj/mesj. Boe me ich zeet, zeet me gemeinelek ouch mich (dit gelt ouch veur 't Getelands). 't Gief evels e paar plaotse boe me ik zeet en toch mich heet. Dit zien Venlo, Lom, Velde, Árse, Grevors, Bree en Zaerem. Dit gebeed neump me 't mich-kerteer. Zaerem is pas rillatief recent in 't mich-kerteer goon valle.^[24] In Haors, Lottum en dus vaanajds in Zaerem huurt me ik en meej, gans op z'ch Kleverlands. Toch weure die dialekte soms nog wel tot 't Limbörgs gerekend, oonder mie umtot 't fundamenteel en systematische kleenkerversjèlle gief tösse dees euverganksdialekte en dialekte die in noordeleker plaotse weure gesproke.^[25] Vermeudelek späölt toenversjèl ouch 'n rol.^[26] Um dees reies weure inmiddels ouch vraogteikes gezat bij de meej-mich-grens in Noord-Limbörg.^[27]

Es ich en mich neet de naodrök kriege, weure ze dèks geridduceerd tot ’ch resp. m’ch.

Twiede persoen inkelvoud: doe en dich

Hoofartikel: doe

Oersprunkelek waor doe euveral d'n oonderwerpsvörm veur de twiede persoen inkelvoud, en dich (mutatis mutandis) d'n objeksvörm. Doe en dich zien in de Oos-Limbörgse dialekte nog algemein in gebruuk. In Belsj-Limbörgs Maosland en in Mestreech evels is di(e)ch ouch oonderwerp geweure. Zinne wie Diech höbs dat gedoon zien good Mestreechs, dewijl zinne wie Doe höbs dat gedoon al e jaor of hoonderd neet mie veurkoume. Ouch oostelek vaan dit gebeed kin me di(e)ch dèks es oonderwerp vinde, meh daan nog wel neve doe.

Ouch doe en di(e)ch kinne weure geridduceerd. Doe versjijnt daan los es de, of enclitisch (aon 't veureg woord vas) es te (maogs te det waal?), dich veraandert in d’ch. Bedink wel, tot de ummer optreujt boe vreuger doe mós stoon. Ouch in 't Mestreechs is 't daorum De wèts wel wie dat geit, neet *D’ch wèts wel.

Noordelek vaan 't mich-kerteer en in 't westelek deil vaan Belsj Limbörg koume doe en dich neet veur (meh zuug oonder). Dit beteikent ouch tot 'ne vörm wie *deej op Limbörgse bojem neet besteit.

Doe weurt nog alum gebruuk in de vocatief of aonspreekvörm, in constructies boe-in me bewoondering of zjus aofkier oetdrök. Frase wie doe veize, doe aap, doe taolewoonder kinne neet allein in Mestreech meh ouch in bekaans gans Belsj Limbörg (jeh zelfs tot in Leuve) weure gehuurd, ouch in gebeed boe doe en dich veur de res gaaroet neet veurkoume.^[28]

Twiede persoen inkelvoud: geer/geej/djzieë

Hoofartikel: geer (taal)

Oersprunkelek waore dees vörm (en de geassocieerde objeksvörm óch, uuch, oech etc.) allein twiede persoen miervoud (zuug oonder). In 't gebeed boe me doe en di(e)ch boete de vocatief neet gebruuk, is dit evels de vörm veur de twiede persoen inkelvoud gewore, n'importe tege wee me sprik. Limbörgse dialekte (twievelgevalle inclusief) boe geej en óch etc. de gewoene vörm veur de twiede persoen is, umvatten 't Haorsters (umtot Haors boeten 't mich-kerteer ligk mèt d'n objeksvörm ów), 't Buuls en de mieste dialekte in Belsj Limbörg. De doe-geejgrens kump dao tösse Kauwelil (westelek, dus in geej-gebeed) en Bóggetj (dich-gebeed) 't land in en geit daan oongeveer rech nao 't zuie, westelek vaan Miëve, Gènk en Bilze, oostelek vaan Hoeiselt en Tóngere nao de taolgrens.^[29]

Westelek daovaan zeet me dus allein gij/gaai en dzjee/djzieë. Wat de vörm mèt dzj- betröf: die koume in de ganse Haspegouw veur, in 't weste es twiede persoen inkelvoud, in 't ooste es twiede persoen miervoud. Me huurt 't al in Ziche-Zusse-Bolder en Riems (meh neet in Vroenhove) en in Bilze; daonao reik 't tot aon de provinciegrens. Noordelek ligk de grens bove Diepenbik, Hasselt en Herk; Zoneve en Leume zien oetgeslote. Bij Herk hèlt 't e bitteke op: Haole kint al gij, en in Vlaoms-Braobant blijf dzjië tot e klei rendsje aon de Limbörgse grens beperk.^[29]

In 't doe-gebeed weurt geer etc. soms ouch es inkelvoud gebruuk, en wel es beleefheidsvörm. Me sprik oonbekinde, awwere en hoegergeplaotse demèt aon um respek meh ouch distantie te tuine. 't Perceis etiquèt daovaan heet door de jaore heer versjèld. Soms weurt de beleefheidsvörm op sjrif aongegeve mèt 'n hooflètter (Geer en Uuch). E bezunder geval is Wieërt. Dao bestoon doe en dich nog wel, meh weure ze allein tege kinder en bekinde vrouwlui gebruuk. Dit kin daorum d'n indrök geve tot gae ouch hei de gewoene vörm veur 't inkelvoud is. Lèt wel tot dees gewoente beperk is tot de stad Wieërt: in de res vaan 't Wieërtlands weure doe en gae mie gebruuk wie me dat örges aanders gewoen is.

Veur de diverse vörm bestoon ouch diverse reducties wie g’r, ge, dzje. D'n objeksvörm weurt gemeinelek neet geridduceerd. 't Gief enclitische vörm vaan geer, geej/gij en dzjië die sterk mèt 't woord daoveur kinne samesmelte. Dèks kump daobij de latente -t in de werkwoordsvörm, die door de t-deletie neet weurt oetgesproke, toch weer kieke: maak geer weurt daan maak d’r, maak de, maok dzje. In aander gevalle kin de vörm sterk verweike. Zoe besteit in 't Wieërts ajje oet as gae, 'ne vörm dee aander Limbörgers Hollands in de oere zouw kinne klinke.

Daarde persoen inkelvoud: mannelek

Nao inkel manneleke persoene weurt verweze mèt hae of 'ne variant dao-op. De Mestreechse variant heer verdeent daobij speciaol te weure geneump. In de reductie gief 't vreemp genóg zjus op väöl mie plaotse de vörm ’r: Det deit hae altied weurt daan Det deit ’r altied.

D'n objeksvörm is häöm of 'ne variant dao-op; in de umgeving vaan Remund is dat dem. Dit kin weure geridduceerd tot ’m.

In eder geval in 't Mestreechs kump häöm ouch veur es oonderwerp: Häöm is begós! Dit versjijnsel associeert me veural mèt 't Laank Mestreechs en weurt door väöl Mestreechtenere es 'fout' aongeveuld.^[30]

Daarde persoen inkelvoud: vrouwelek en oonzijeg

't Persoenelek veurnaomwoord veur vrouwelek inkelvoud is zie of zij, naovenant aon welke kant (wes of oos) vaan de ies-ijsgrens 'n plaots ligk. In 't Mestreechs koume de vörm nevenein veur. D'n objeksvörm is häör. Zie/zij kin weure geridduceerd tot ze, häör tot ’r.

't Persoenelek veurnaomwoord veur oonzijeg inkelvoud is het, geridduceerde vörm ’t. Dit weurt gebruuk veur zoewel oonderwerp es veurwerp.

In e groet deil vaan de Limbörgse dialekte weurt evels ouch dèks nao vrouwlui mèt het verweze. Dit deit me bij meidskes - in eder geval bij kinder dus, en eventueel ouch joonkvolwasse vrouwlui - zoewie bij volwasse vrouwlui vaan de eige leeftied of joonger boemèt me good vertrouwd is. 't Gebruuk vaan het kump veur e groet deil euverein mèt doe/dich, al zal me noets nao zien eige moojer mèt het verwieze. 'n Wijer bezunderheid is tot de objeksvörm daan häöm is.^[31]

Het es persoenelek veurnaomwoord veur vrouwlui kump in principe neet veur in 't Mestreechs. Hoegoet kin me dao nog denigrerend zègke: Aoch, hetteke wèt ’t weer beter!^[32] Ouch in Belsj Limbörg kump 't euver 't algemein neet veur.^[33]

Daarde persoen inkelvoud: neutraol

E geslachsneutraol veurnaomwoord heet 't Limbörgs vaanajds neet. Mèt de opkoms vaan kwesties roond geslachsidentiteit is dao bij sommege lui evels wel de wuns veur. 't Aonwiezend veurnaomwoord dae weurt dao soms veur gebruuk.^[34]

Ierste persoen miervoud

't Persoenelek veurnaomwoord veur de ierste persoen inkelvoud is veer in 't Oos-Limbörgs en väöl Centraol-Limbörgse dialekte, veë, vieë etc. in 't Wes-Limbörgs en väöl dialekte aon de Belzje Maoskant en weej in 't Noord-Limbörgs (inclusief Venlo). D'n objeksvörm is ós, oes, us etc. De geridduceerde vörm zien v’r, ve, we (nao gelank de hoofvörm), d'n objeksvörm weurt neet geridduceerd.

Twiede persoen miervoud

Dialekte die doe/di(e)ch kinne, gebruke geer/geej/dzjië etc. es twiede persoen miervoud. Die vörm zien bove al besjreve. De dialekte die dat neet kinne, höbbe evels belaank bij 'nen apaarte vörm veur de twiede persoen miervoud. Nao Braobants veurbeeld is dat gillie (noorde) of dzji(l)lie (zuie). D'n objeksvörm is daan óllie of gewoen óch etc.

Daarde persoen miervoud

De vörm veur de daarde persoen miervoud is zie daan wel zij veur alle geslachte. Dit kin weure gereduceerd tot ze. Ouch gebruuk me dao welins 't aonwiezend veurnaomwoord: Die höbbe ziech good laote zien in de buurt. D'n objeksvörm daobij is häör in 't ooste, hun in 't weste.

De vörm hun veur 't oonderwerp is de lèste decennia oet 't gesproke Nederlands (de substandaardtaol) euvergewejd. Zinne wie Hun vinde neet det ze nag mótte kómme zien allewijl ouch in Nederlands Limbörg te hure, zij 't neet euveral. Zoe is 't bij 'n oonderzeuk begin einentwintegsten iew hiel väöl aongetroffe in Zjwame, meh neet in Èèsjde.^[35] Zjus wie in 't Randsteidelek Nederlands kin dat hun allein op persoene sloon, neet op bieste, dinger of abstrakte zakes.

Weerkierend veurnaomwoord

't Limburgs conformeert ziech aon 't Algemein Nederlands en oondersjeit ziech vaan 't Braobants en de ander westeleke dialekte door 't behaajd vaan 't weerkierend veurnaomwoord zi(e)ch. Dit is 't veurnaomwoord veur de daarde persoen. Veur de ierste en twiede persoen weurt dezelfde vörm gekoze es d'n objekvörm vaan 't persoenelek veurnaomwoord. Vergeliek:

Ik schaer mich (Venloos)
Doe sjaers dich (Remunjs)
Heer sjeert ziech (Mestreechs)

De "Braobantse" variante m’n eige, eur eige, z’n eige, tröf me in 't weste vaan 't Limburgs taolgebeed aon. Ouch in 't Mestreechs koume dees vörm veur, meh noets in constructies mèt werkwäörd, allein in bepaolinge wie Heer keek ins nao zien eige, op plekke woe ander dialekte, en 't Nederlands, zichzelf höbbe. In 't Venloos^[36] en in 't Tegels^[37] kump de vörm ouch beperk veur, beveurbeeld in bepaolinge wie Hae woeënt op zien eige. Dit kump evels neve de gewoen vörm mèt zichzelf veur. In e groet deil vaan de Haspegouw huurt me neve z’n ege ouch dèks häöm/hem: Hae scheert ’m.^[38]

Weerkiereg veurnaomwoord

't Weerkiereg veurnaomwoord zeet, aanders es 't weerkierend veurnaomwoord, get euver de losse leie vaan e miervoudeg subjek, die oonderein betrokke zien. In 't Nederlands weure zoe'n relaties oetgedrök door 't woord elkaar.

In 't Limbörgs moot me hei versjèl make tösse objekte ('t lijend of mètwèrkend veurwerp) en bepaolinge (get boe e veurzètsel veur kump). 'ne Weerkierege objekvörm besteit in väöl Limbörgse dialekte, zeker die oet Nederlands Limbörg, gaaroet neet; me kin daan gewoen zi(e)ch gebruke. Die twie spreke versjèllende dialekte, meh ze verstoon ziech prima. Wienie verwarring kin oontstoon euver of de subjekte allemaol ziechzelf verstoon of d'n aandere, kin me de weerkierege functie benaodrökke: Ze wasse ziech oonderein (dus neet ziechzelf).

In sommege dialekte koume wel apaarte weerkierege veurnaomwäörd veur. In Midde-Limbörg kin me beveurbeeld hure: Ze höbbe d'eind'anger gans get te vertèlle. Ouch 'gewoen' einanger kump veur. De Braobantse vörm mekander is in groete deile vaan Belsj Limbörg hiel gewoen.^[39]

Wienie 't Nederlands elkaar nao e veurzètsel kump, maken 't Centraol- en Oos-Limbörgs dao enclitisch -ein, -een, -ee vaan: doorein (durchee), mètein (mitein, mitee), vaanein (vanein, vanee) etc. In 't Wes-Limbörgs is 't evels wel deur mekander, met mekander, van mekander.^[39]

't Duits kump heej mit 't Limburgs euverein. Wel besjeit dao 't waord "einander", maor dit weurt veural nao veurzètsels gebroek en angesj allein in erg formele taol. Veur Limburgs "ziech oonderein" zaet me in 't Duits ouch "sich gegenseitig".

Bezitteleke veurnaomwäörd

De bezitteleke veurnaomwäörd loupe parallel mèt de persoeneleke. Ze gedrage ziech veur e groet deil wie adjectieve en kinne weure verboge nao geslach of getal. Vaan de ierste persoen inkelvoud tot aon de daarde persoen miervoud zien dit:

mien, dien, zien, häör, oos/ós/eus etc., eur, häör/hun (oostelek/westelek).

De vörm mien, dien en zien oondergoon n-apocope: es ze bij 'n oonzijeg woord hure, en 't volgend woord begint neet mèt 'ne klinker of h-, weurt de -n (vaanajds) aofgekap. In Venlo is dit al oetgestorve, in de res vaan Nederlands en Belsj Limbörg steit dit sterk oonder drök. Manneleke vörm indege op -e(n) (zuug bove veur details). Ouch in de res vaan de verbuiging gief 't nog wel ins bezunderhede. Zoe is in 't Mestreechs us de vörm veur 't oonzijeg (us hoes, us MVV’ke) meh eus de vörm veur 't vrouwelek en 't miervoud (eus straot, eus kinder).

In 't Mestreechs kump me uuch wel ins tege es bezittelek veurnaomwoord, in de plaots vaan eur: Geer höb ugen oto fout geparkeerd. Dit weurt door väöl sprekers nog es grammaticaol fout aongeveuld.^[40]

In de Limbörgse dialekte die het en häöm gebruke veur vrouwlui, weurt in dezelfde gevalle ouch zien gebruuk: Maria haet ziene wage dao staon.

Veurbeelde

Miene noonk kump mörge.
Wat studeert dien dochter noe?
Blijf vaan mie beer! (Mestreechter vastelaovesroop)

Ozen auto gedreug zich vraemp vandaag.
Oos volksvertegewäördegers zalle neet bald doon wat veer van ze verlange.
Wie sjoon ós Limburg is...

Zelfstandeg gebruuk

Ouch bezitteleke veurnaomwäörd kinne zelfstandeg weure gebruuk, mèt e bepaold lidwoord deveur. De verbuiging is daan dezelfde es bij 't adjectief. Bij de wäörd mien, dien en zien muteert de ie in 't Mestreechs nao ij.

Dit is ós werk, bemeujt óch noe mar mit 't eurt! (V.)
Verdeent diene pap minder geldj as de miene? (R.)
Iech gaon veur mie plezeer! En veur 't dijnt! (Brounts, M.)

Aonwiezende veurnaomwäörd

Aonwiezende veurnaomwäörd gief 't in de mieste Limbörgse dialekte twie: eint veur kortbij, eint veur wiedaof.

Dizze, dees, dit

Inkel vaan de gebruukde vörme veur kortbij:

dees/deze(n) - m/v, weurt dèks verboge zoe-es 'n adjectief
dis/dizze(n) - idem
dit - o, neet verboge

Ouch 't Venloos nump dèks de vörm dees nog in ach!

Dae, die, dat

De vörm veur wiedaof zien bove, bij de behandeling vaan 't artikel, al gegeve: dae (M. dee), die en det (V., R.)/ dat (M.). Veur dae besteit de variant daen, en dewijl dee zeker in 't Venloos in dezelfde zin gebruuk weurt es de artikele en de adjectieve (dus veur 'ne vocaol, b, d, h of t), maak me in eder geval in e good deil vaan Nederlands Limburg nog oondersjeid tösse subjeks- en objeksvörm, al vervaag dat oondersjeid lankzaam. In 't Remunds is 't dus vaanajds:

Dae boot kaam vörrige waek ouch al lanksvaore;
Daen boot höb ich vörrige waek ouch al lanks zeen vaore.

In 't weste weurt dit versjèl al gaaroet neet gemaak.

In bepaolde Midde-Limbörgse dialekte weurt de vörm daen in de nominatief gebruuk veur de d, h, t of 'ne vocaol, meh daobij ouch es accusatief-datief veur aander vocaole (zjus wie wae/waem, beveurbeeld Mofers:

Ich höb daen miens nag noeatj ieëre gezeen hie.

Genne, gen, gee

Dit zien vörm die in modern Limbörgs nog beperk veurkoume: in deile 't Heuvelland, op Duits groondgebeed en wijer es jenne, jen in 't Ripuarisch. Zuug veur mie details heibove bij de besjrieving vaan 't lidwoord g’ne.

Dit is nog wel in minder conservatief dialekte trök te vinde in de vörm daeginnige; zuug oonder.

Betrèkkeleke veurnaomwoord

't Betrèkkelek veurnaomwoord nump groof-eweg de vörm aon vaan 't aonwiezend veurnaomwoord veur wiedaof. Veur 't oonzijeg is evels wat neve det/dat in gebruuk; 't kump in väöl dialekte, wie 't Mestreechs, zelfs dèkser veur.

’t Febrik, wat ze volgend jaor touw goon doen, oontsloog vaandaog al 150 employés.

Ouch in 't betrèkkelek veurnaomwoord kin in 't ooste dae tegeneuver daen stoon, nao gelaank 't oonderwerp of veurwerp is. Zoe kin dus e versjèl make wie:

Dae miens daen Miena neet trökkós, is lits verhoes. (Miena kós de miens neet)
Dae miens dae Miena neet trökkós, is lits verhoes. (De miens kós Miena neet)

Vraogende veurnaomwäörd

Vraogende veurnaomwäörd zien Wae/wee/weë/wieë veur lui, wa(a)t veur dinger, welk es distributief. Wae kin, wie dae, in de Oos-Limbörgse dialekte nao naomval verboge weure tot waem. Ouch hei gelt tot 't oondersjeid aon 't verdwijnen is. Welk gedreug ziech in alle dialekte es 'n adjectief vaan de ierste klasse.

Wae is nog nao die receptie gekómme? (R)
Waem höbs e dao eigelek gesjproke? (R)
Welken hónd zóls doe dich oetkeze? (V)
Welk peerd heet de wedstried gewónne? (M)

Haw wel in de gater tot 't Limburgse wae koelek e miervoudeg oonderwerp kin zien, aanders es in 't Nederlands. Allein bij 't werkwoord zien/zeen "esse" is dit meugelek ("Wae zint dat?").

(Ndl) Wie komen er vanavond op visite? weurt
(M) Wee kump venaovend op bezeuk?

Oonbepaolde veurnaomwäörd

De categorie vaan oonbepaolde veurnaomwäörd is neet gemekelek te definiëre. Sommege zien verwant aon persoeneleke veurnaomwäörd, meh geve daan gein specifieke persoen aon. Aandere höbbe 'n bijveugeleke functie. V'r behandele hei diverse die in de Limbörgse dialekte veurkoume.

Me

Me is algemein in 't Limbörgs, dewijl 't in väöl Nederlandse dialekte neet veurkump en in 't Standaardnederlands men get formeel is. 't Beteikent zoeväöl wie 'de minsheid', alle lui tout court of entans oet 'n bepaolde gróp.

Dat deit me neet ('dat is neet gebrukelek')
Me kalt in Remunj nag algemein plat ('väöl lui doen dat')

Soms kin me ouch weure verstande es '’n oonbestumde gróp lui' of zelfs specifiek 'de euverheid'. In zoe'n gevalle vèlt dao dèks ze vaan te make:

Me is hei bezeg gewees veur ’n rotonde aon te lègke of
Ze zien hei bezeg gewees veur ’n rotonde aon te lègke

(I)emes/(i)emand

'n Inkelvoudeg persoen, wee is neet bekind of maak neet oet.

Emes góng zoazjuus aan mien vinster sjtaon (Valkebergs)
Es hei iemes veurbij fiets, strukelt heer euver dat dräödsje (M)

't Woord "emes" kin ouch weure vervange door "eine":

Haet eine de sleutel zeen ligke? (Mofers)

N(i)emes/n(i)emand

Geine mins; de oontkinning vaan (i)emes dus.

Nemes haet mich gezeen

't Woord nemes kin ouch weure vervaange door geine:

Allewiel wètj geine mieë waat richtigen hónger is. (Mofers)

Get

'n Oonbestump dink, wieväölheid of abstracte zaak.

Dao ligk get op de baank, iech kin neet zeen wat perceis.
Es diech get invèlt, daan laot 't us wete!

Get kump in e groet deil vaan de Limbörgse dialekte veur, allein gans in 't noorde en weste kin me wat of iet(s) hure. Iets vèlt ouch nog welins te hure oet de moond vaan Limbörgers die e groet deil vaan d'n daag Nederlands praote.^[41]

Ni(e)ks

De oontkinning vaan get: 'gein inkel dink'. Algemein in gans 't Limbörgs taolgebeed.

Nieks kèn verklaore worum ’t nog ummer zónger wirk zit.
Ik heb van de vastelaovend dit jaor niks gezeen.

Daeginnige, deginnege

Dit deent es veurluipeg oonderwerp, veurluipeg veurwerp of veurluipege bepaoling in 'nen hoofzin, boe-in de definitief umsjrieving weurt gegeve in de bijzin dee dao-op volg. Me gebruuk daeginnege (mèt 'n aonwiezend veurnaomwoord es ierste deil) daan wel deginnege (mèt e lidwoord es ierste deil) naomaote me wel of neet de naodrök wèlt lègke.

De(e)ginnege dee mienen oto heet geklajd, zal nog wel beleve mèt wee ’r te make heet!
Datginnege/’tginnege wat iech dit jaor vaan d'n Tour de France höb gezeen, kós miech neet boeje.

Al, alle, alles

Bij zelfstendeg gebruuk: gans d'n inhaajd vaan 't umsjrevene. Al is gebrukeleker; 't germanisme alles is direk oet 't Duits of via 't Nederlands wel in gebruuk geraak.

Bie mich op ’t dörp höbbe ze de lèste jaore al gesjloop.
Al wat in ’ne zak pas, geit mèt nao mie nui hoes.

Bij attributief gebruuk: de losse deile vaan 'n verzameling, zoonder oetzundering. Kin allein miervoudeg es alle.

Bekans alle leedjes oppe radio gaon euver de leefde.

Eder

Allemaol oet 'n gróp. Ze weure attributief gebruuk, wat wèlt zègke tot e zelfstandeg naomwoord denao kump. Ze weure wie gewoen adjectieve verboge.

Edere Nederlander heet stumrech.
Eder kat weurt gebore mèt jegersinstink.
Eder huiske heet zie kruiske.

Alle kinder en eder keend beteikene wezelek 'tzelfde. E nuanceversjèl zit evels in wie 't weurt aongevoolt. In 'ne zin wie alle kinder höbbe awwers nudeg ligk de naodrök op de ganse gróp vaan kinder. 'ne Zin wie Eder keend heet awwers nudeg ligk de naodrök e stök mie op de invidueel kinder. Me kin de lèste zin beveurbeeld gebruke um compassie te vrage veur e weiskeend.

In 't Heuvelland koume diverse aofwiekende vörm mèt -k-: gikker, jieker etc.

Euver de vörm ellik besteit discussie. Väöl lui zien 't es batavisme, meh volgens Salemans en Aarts (2002) is 't wel good Mestreechs.^[42] In de Nuie Mestreechsen dictionair is 't daan weer neet opgenome.

Edereine

Alle lui, op de wereld of binne 'n bestumde gróp. Ouch welins ederein.

In Haors is ederieën gruuëts op de Heideroosjes.

Wat hei zjus bove euver 't Heuvelland weurt gezag, geit hei mutatis mutandis ouch op: Me vint dao vörm wie jiekerinne, gikkerinne.

Mallig

In deile vaan 't Heuveland (en op Duits groondgebeed) vint me nog 't veurnaomwoord mallig daan wel mallèg. Dit beteikent zoeväöl wie 'edereine oet 'n bepaolde gróp'. Zoe kint me in 't Norbiks:

V’r zeunt mèt vief; e pekske haat vief sjieklètte en da kriet mallèg ènge

In dialekte die dat mallig neet kinne, en ouch oonder väöl joongere in dat gebeed, weurt de functie (mutatis mutandis) vervöld door edereine of de maan/vrouw/persoen: Vier hant reët óp hóngerd euro mallig of Vier hant reët op hóngerd euro d’r man.

Tèlwäörd

De tèlwäörd vaan 't Limbörgs versjèlle neet wezelek vaan die vaan 't Nederlands of Hoegduits (zuug ouch Germaanse telwäörd).

Hooftèlwäörd

Es veurbeeld kinne de hooftèlwäörd in diverse Limbörgse dialekte volge:

cf.	Venloos	Wieërts	Remunjs	Mestreechs	Heëlesj	Hessels
1	ein	ein	ein	ein	ee(n)	ien
2	twieë	tweej	twee	twie	twieë	twiëj
3	dreej	dreej	drie	drei	drei	drèè
4	veer	veer	veer	veer	veer	viëjr
5	vief	vief	vief	vief, vijf	vief	vèèf
6	zes	zès	zès	zès	zes	zès
7	zeve	zeve	zeve	zeve	zivve	zéve
8	ach	acht	ach	ach	ach, aat	ach
9	nege, neuge	neuge	neuge	nege	nung, nuëge	nége
10	tieën	tieën	teen	tien	ting, tieën	tiën
20	twintig	twintjig	twintig	twinteg	twintig	twientsjeg
100	hónderd	hóngerd	hóngerd	hoonderd	hóngerd	honderd
1000	doezend	doezendj	doezendj	doezend	doezend	douwzend

Allein ein kin wie e bijveugelek naomwoord weure verboge. Väöl Limbörgse dialekte kinne eine (m.), ein (v., mèt stoettoen) en ei (o., mèt n-apocope dus). Bij zelfstendeg gebruuk weurt dat eint (Vaan die dinger höb iech mer eint). Bij 't tèlle is 't gewoen ei.n (mèt sleiptoen).

Vief en vijf wissele ziech in 't Mestreechs aof. Bij attributief gebruuk zeet me vie.f (mèt sleiptoen): Iech höb vief jaor Nederlands gestudeerd in Nimwege. Bij zelfstendeg gebruuk weurt dat vijf (mèt stoettoen): Höb d’r kleinkinder? — Jao, iech höb ’rs vijf. In aander dialekte kin dat toenversjèl nog wel bestoon, meh daan wisselt de klaankkwaliteit neet.

Raanktèlwäörd

Ouch die versjèlle neet wezelek vaan 't Nederlands of 't Duits. Ze weure in 't gemein gevörmp door -de achter 't hooftelwoord te zètte. Nao 'n -t/-d volg -ste, ouch wienie die lètter latent is: achste, hoonderdste. Wijer gelt dit ouch veur 't achterveugsel -teg/-tig: twintegste, daartegste.

Oonregelmaoteg is in eder geval ein/een etc. - ie(ë)rste/eerste/iesjte etc. In de westeleke en centraol dialekte huurt bij drie/drei de vörm derde/dörde/daarde (e geval vaan r-metathees), meh in 't ooste is 't dèks gewoen driede. Wel treujt daan dèks klaankveraandering op (drie. mèt sleiptoen - driede mèt stoettoen).

In 't Mofers weurt nog 'n oondersjied gemaak tösse twieëdje einerzijds en angerdje aanderzijds. 't Ierste weurt gebruuk bij rangsjikkinge en plaotsbepaolinge (d'n twieëdje stool inne rie) en d'n aandere bij tiedsopvolginge (d'n angerdjen daag det ich heim waas).

Werkwäörd

Limbörgse werkwäörd versjèlle op cruciaol punte vaan 't Nederlands en 't Hoegduits, al koume ze dao op väöl aander punte wel mèt euverein. Binnen 't Limbörgs taolgebeed besteit 'n rillatief einheid in de verveuging vaan werkwäörd. De groetste versjèlle zien 't al of neet veurkoume vaan doe/dich (es dat neet veurkump, weure de bijbehurende werkwoordsvörm ouch neet gebruuk), 't al of neet oetvalle vaan de -t (zuug bove) en 't al of neet veurkoume vaan spontaan mouillering (zuug ouch bove). Es gevolg heivaan versjèlt de verveuging vaan werkwäörd in 't Vinloos, Remunds, Zitterds en Mestreechs neet zoe gek väöl, dewijl beveurbeeld 't Wierts, Heerles en Hessels mie versjèlle vertuine. Ouch weure de versjèlle groeter bij sterke en oonregelmaotege werkwäörd. E compleet euverziech vèlt daovaan neet te geve; dees sectie wèlt veural e good idee geve vaan wie de Limbörgse dialekte mèt hun werkwäörd umgoon.

Zwake werkwäörd

Zwake werkwäörd zien wiedoet de groetste gróp. Ze vörme hunne verleien tied mèt achterveugsele en höbbe geinen umlaut of klinkerwisseling in de tegewoordegen tied. Wel kin de toen veraandere: e werkwoord mèt de sleiptoen in d'n infinitief heet dèks in verveugde vörm de stoettoen (lae.ve - ich laef).

Presens (tegewoordegen tied)

Veurbeeld: kalle.

pers.	Remunjs	Wieërts	Hessels
1 ink.	ich kal	ich kal	iech kal
2 ink.	doe kals	doe kalst	dzjië kalt
3 ink.	hae kalt	hae kaltj	hiëj kalt
1 mv.	veer kalle	vae kalle	viëj kalle
2 mv.	geer kalt	gae kaltj	dzjilie kalt
3 mv.	zie kalle	zeej kalle	zè kalle

Opmerkinge: De vörm veur d'n ierste en daarde persoen miervoud zien altied geliek. Dit is bij alle categorieë werkwäörd zoe. Allein bij inversie kinne hei en dao aander vörm veurkoume: v'r höbbe > höb v'r, meh zie höbbe > höbbe zie.

Bezunderhede in dialekte mèt t-deletie

In dialekte mèt consequente t-deletie zal de -t in de daarde persoen inkelvoud en twiede persoen miervoud dèks vervalle. Nao 'n -ch, -f, -g, -k, -p, -s en natuurlek -t vervèlt 'r compleet. Blieve v'r bij 't Remunds, daan kriege v'r make - hae maak, lache - hae lach, sjöppe - hae sjöp. Nao 'n -m en -ng assimileert de -t: sjtumme - hae sjtump, lenge - hae lengk.

't Gief e paar dialekte boe-in t-deletie wel optreujt, meh zjus neet bij werkwäörd. Zoe kint me in Ech make - hae maaktj, ouch al verraojt de naom vaan 't dörp zelf al tot 't dialek t-deletie kint.

In oonder mie 't Heerlens besteit de neiging tot regressief assimilatie. De t verdreug ziech daan nog ummer slech mèt bepaolde aander lètters, meh soms keze sprekers deveur um de lètter daoveur weg te laote of aon te passe: lache - heë laat. Dit is evels gei consequent perces, zoetot me bij zoe'n werkwäörd in 't bereik vaan de oonregelmaotege werkwäörd zit.

Bezunderhede in dialekte mèt mouillering

Mouillering treujt, wie bove al opgemerk, op in e groet deil vaan Nederlands Limbörg zoewie aon de Belzje Maoskant en e stökske vaan Duitsland. Wie me oet d'n tabel heibove kin opmake, weurt in 't Wierts de -t in werkwoordsvörm spontaan gemouilleerd. In aander dialekte, wie 't Remunds, is dao 'n -n- veur nujeg: brenne - ’t brentj, lanje - hae lantj.

Imperatief

D'n imperatief of gebejende wijs vaan e regelmaoteg Limburgs werkwoord weurt gevörmp mèt de stam: kal!, maak!. De vörm veur 't miervoud krijg 'n -t, tenzij de klankwètte dat verbeeje. In 't Remunds is 't daorum kalt!, maak!, zjwump!, in 't Wierts 'gewoen kaltj!, maaktj! en zwumtj! In 't Mofers duit me aan t-deletie, mèt oetzundering vaan d'n imperatief in 't miervoud: geer zwump tege zwumtj!

De miervoudsvörm weurt ouch gebruuk es beleefheidsvörm; ouch zoonder touwveuginge wie ezzebleef klink 'n imperatief daan es e verzeuk. In de gebejer woe doe en di(e)ch neet veurkoume, weure bei vörm soms doorein gebruuk, zoonder dudelek versjèl in beteikenis.

Imperfectum (verleien tied)

Bij zwake werkwäörd woort de verleien tied gemaak door de suffix -de (in sommege dialekte mèt mouillering -dje) achter de stam te plekke. Aanders es in 't Nederlands gebäört dit bij alle stamme. Wienie de lèste lètter vaan de stam 'ne stumloeze consonant is, weurt dee stumhöbbend ('weik'). Dit weurt in de spèlling neet weergegeve. Zoe zeet me danse - ich dansde, oetspraok danzde.

Dees trökgoonde assimilatie (sandhi) is zoe good wie universeel in 't Limbörgs. Allein in e paar dörper aon 't noordelekste rendsje kin me hae danste hure. De vörm heë maket kint me in 't Egelzer. Umgekierd beteikent dit ouch tot aander dialekgróppe dees vörm misse: in 't Kleverlands en Braobants (dus ouch in beveurbeeld Venroj, Lommel en Loej) is 't hi'j/haai/èj danste etc., in 't Ripuarisch zien vörm wie heë danset (Kèrkraojs) algemein. Allein in 't ooste vaan 't Geteland kin me nog maakde hure.^[43]

Ouch in de verleien tied krijg de persoensvörm soms 'nen oetgaank. Die zien evels neet gans 'tzelfde wie bij de tegewoordegen tied. De daarde persoen inkelvoud krijg, zjus wie in alle Germaanse taole, geinen oetgaank. De twiede persoen miervoud krijg vaanajds wel 'n -t, meh die steit allewijl oonder drök. Oet 't Wes-Limbörgs is ze al verdwene,^[44] in 't Centraol-Limbörgs is ze ieder facultatief. In de dialekte vaan oostelek Belsj Limbörg duuk ze noe en daan nog op.^[44] Volgens Salemans en Aarts (2002) weurt de -t in de verleien tied in 't Mestreechs 'koelek nog gebruuk';^[45] de Nuie Mestreechsen Dictionair, dee roond dezelfden tied versjeen, gief de -t evels nog wel op neve de vörm zoonder oetgaank, zoonder wijer commentair euver de gaankbaarheid.^[46]

Umtot de stam mèt suffix al op 'n -e indeg, kriege de ierste en daarde persoen dezen oetgaank neet. Soms huurt me evels nog versjèl. Historisch indegde dees vörm op -en, dewijl 't inkelvoud dat neet deeg (ich kalde, veer kalden). Die -n huurt me soms nog, beveurbeeld in de Roerstreek, in liaison, d.w.z. es 'ne klinker denao kump: ich kaldj(e) euver häöm meh veer kaldjen euver häöm.^[47] In sommege aander dialekte treujt die -n zoonder versjèl tösse inkelvoud en miervoud op: Indelek lökden ’t häöm de weeg nao d’n Haozendans te vinde.

Alles biejein kump dit heiop neer:

Remunjs	Wieërts	Hessels
ich kalde	ich kaldje	iech kalde
doe kaldes	doe kaldjest	dzjië kalde
hae kalde	hae kaldje	hiëj kalde
veer kalde(n)	vae kaldje	viëj kalde
geer kalde(t)	gae kaldje(tj)	dzjilie kalde
zie kalde(n)	zeej kaldje	zè kalde

Ein en aander heet dus tot gevolg tot in 't Hessels (en de aander Wes-Limbörgse dialekte) alle vörm in de zwake verleien tied geliek zien.

In 't Zjwaams kump de vorm haolsde, sjödsde en zoe wijer veur bij de twiede persoen inkelvoud in plaots vaan haoldes, sjöddes.

Oonvoltoejd deilwoord

't Oonvoltoejd deilwoord is e deverbaol adjectief, oftewel e vaan 't werkwoord aofgeleid bijveugelek naomwoord, wat aongief tot get of iemes get aon 't doen is. Me maak 't door -end(j) achter de stam te plekke:

Mit e kallend kiendj höbse gein memènt rös meer aan diene kop.
Iech gaon deen oonder de douche zingenden hoesgenoet ins trökpakke door op ’t zjus memint d’n heite kraon ope te drejje.

Gerundium

Betrach Limburgs gerundium veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

Oonder gerundium weurt in 't Limbörgs e bijwoord verstande wat aongief tot me 'n bepaolde actie verriech dewijl me ouch get deneve deit. Deze vörm indeg op -ent(a)ere.

Kallentaere autovare is gevièrlik.
Mèt zoeväöl aondeile weurt me slaopentere riek.

Deze vörm kump in de mieste Limbörgse dialekte veur, meh laank neet in allemaol. 't Verspreiingsgebeed is get oongewoen: in Belsj Limbörg (aofgezeen vaan 't noordweste, boe me zoewiezoe gei Limbörgs praot), is deze vörm bekaans universeel; allein get dörper aon de grens vaan 't taolgebeed en 't dörpke Kaesing (Kessenich) missen 't. In Nederlands Limbörg evels kump deze vörm allein in de zuieleken hèlf vaan de provincie veur. In 't Vinloos, Wierts en Remunds is 'r oonbekind; de grens löp tösse Brach en Mofert door.^[48]

In dialekte die 't gerundium neet kinne, weure zoe'n zinne oetgedrök mèt 't oonvoltoejd deilwoord: Kallendj autovare is geveerlik. Dit maag me ouch hure, zeker bij joonger sprekers, in 't gebeed boe 't gerundium wel besteit.

In 't Mofers bestoon de twie heibove geneumde vörm neve 'nen apaarte vorm van ge- + infinitief: Dan lepe v'r altied op die gesjrieëve. In bepèrkde maote besteit 'ne soortgelieke vörm in eder geval ouch in 't Venloos.^[49]

Voltoejd deilwoord

't Voltoejd deilwoord weurt gevörmp mèt de prefix ge- veur en de suffix -d(j) nao de stam: kalle - gekald(j). Me kin hei spreke vaan 'ne circumfix: 't touwveuging aon de stam die zoewel deveur es denao kump. Ouch hei gelt: t-deletie kin deveur zörge tot die -d oetvèlt: make - gemaak.

Zjus wie bij de verleien tied kint 't voltoejd deilwoord regressief assimilatie: de verboge vörm is daan ouch gemaakde, neet gemaakte wie in 't Braobants of Standaardnederlands. Bij dialekte zoonder t-deletie heet dat ouch invlood op de spèlling: me spèlt beveurbeeld gemaakdj (Wierts) of gemakt (Heerlens).

't Voltoejd deilwoord heet twie functies. Ierstens beteikent 't tot e subjek get oondergaange heet; 't is dus 'ne passieve vörm.

Alle hoezer vanne nuuj sjtadswiek zeen al geboewd.
De gelauwerde sportmaan leep ’t stadhoes oet.

De twiede functie vaan 't voltoejd deilwoord is 't vörme vaan samegestèlde tije.

Deverbaol substantief

Dat wèlt zègke: e zelfstendeg naomwoord gemaak vaan e werkwoord. Dit kin in 't Limbörgs door de circumfix ge...s.

[E]n toen, inins, waor ’t roontelum häöm e geduis en e geroops en e gefiliciteers en e gehouws op zien sjouwers (...) (Brounts)

Dees woordvörm drök, wie me heibove kin zien, oet tot me bezeg is mèt duie, rope filicitere en houwe.

'nen Inkele kier krijg zoe e woord umlaut, beveurbeeld in gedeuns.

In awwer Limbörgs kós me mèt deze vörm ouch verzamelnaome make: gedrenks 'drinke', gezeumers 'biejein gezoch good', 'ougs'. Dit is gooddeils verdwene.^[50] Veur dialekte in de Roerstreek kinne v'r vörm op -es wie drinkes, aetes, roukes. De circum fix ge...s blijf veural bepèrk tot aafkeuringe: gedoons, gezeiks.

Limbörgers laote zoe'n vörm wel ins in hun Nederlands hure.^[51] Umgekierd kump 't allewijl ouch veur tot sprekers vaan 't Limbörgs die -s oonder Nederlandsen invlood weglaote.^[52] Dat is evels wied vaan algemein; väöl sprekers zalle 't rizzoluut aofwieze.^[53]

Samegestelde tije

Hei gief 't gein bezunderhede ten opziechte vaan 't Nederlands of 't Hoegduits. Zjus wie die taole maak 't Limbörgs de voltoejd tegewoordegen tied (ouch wel 't perfectum) en de voltoejd verleien tied mèt 't voltoejd deilwoord, dewijl de touwkoumenden tied mèt 't werkwoord zalle/zölle + infinitief kin weure oetgedrök.

De voltoejd tegewoordegen tied, dee aongief tot me 'n bepaolde handeling heet aofgemaak, weurt gevörmp mèt 't hölpwerkwoord höbbe/hebbe of zeen/zien, mèt daonao 't voltoejd deilwoord. Welk vaan de twie weurt gekoze kump aon op taolgeveul. Euvergenkeleke werkwäörd kriege zoe good wie ummer höbbe, dewijl zeen de norm is veur mutatief werkwäörd (die 'n veraandering vaan staot aongeve). Mèt veurbeelde kin dat dujelek weure gemaak:

Euze spits heet vaandaog geine bal geraak.
Mie naefke haet dit jaor veur ’t iers gesjtump.
Diene breef is gister aangekómme.

Door de persoensvörm heivaan in de verleien tied te zètte, krijg me de voltoejd verleien tied. Dee weurt gebruuk in 'ne vertèlcontex dee ziech al in de verleien tied aofspäölt. Zoe geuf me e feit aon wat nog get wijer in 't verleie ligk.

Miene lierer Nederlands meinde miech oet te mote lègke wat iech al op de basissjaol had gelierd.
Edereine loerde nao boete, want det waor nog noats ieëder gebäörd.

Sterke werkwäörd

Sterke werkwäörd zien e kinmerk vaan (bekaans) alle Germaanse taole. Hun belaankriekste kinmerk is tot ze ablaut kinne in de verleien tied en bij 't voltoejd deilwoord - in sommege taole ouch nog mèt twie versjèllende klaanke. In 't Limbörgs kinne ze daobij nog umlaut in de tegewoordegen tied, meh geine regelmaotege, veurspäölbaren umlaut wie bij de verkleinwäörd of miervoudsvörm. De Nuie Mestreechsen Dictionair kump beveurbeeld tot neet minder es 58 versjèllende types sterke werkwäörd (hybride werkwäörd mètgetèld).^[54] Daobij kump nog tot de perceis behandeling vaan sterke werkwäörd tösse de Limbörgse dialekte oonderein sterk versjèlt. Me kin dus verstoon tot me heioonder neet mie es 'n idee vaan 't Limbörgs sterk werkwoord kin kriege.

Presens

Es regel höbbe sterke werkwäörd, wienie dat meugelek is, umlaut in de twieden en daarde persoen inkelvoud presens. Dèks veraandert d'n toen daobij nao stoettoen (zuug oonder veur oetzunderinge). Algemein zien beveurbeeld:

loupe

ich loup
doe löps
hae löp

kómme

ich kóm
doe kums
heer kump

valle

ich val
doe vils
hae vilt

Ouch vrij normaal is sleting. Dit gebäört wienie de stamklinker 'n -e is. Die lètter kin neet door echten umlaut weure bevaange, meh wel door ze te slete e stökske wijer nao väöre weure gedreve.

aete

ich aet
doe its
hae it

Lang vocaole weure soms verkort. Dit woort al dudelek oet 't bovestaond veurbeeld, boe oet d'n infinitief loupe de vörm doe löps en hae löp voortkaome. Wijer gief 't beveurbeeld in 't Mestreechs:

griepe

iech griep
diech grips
heer grip

Zoe'n vörm weure örges aanders dèks gerund veur: doe grups, hae grup. 'n Aander veurbeeld vaan e sterk werkwoord wat mèt runding te make heet:

vlege

ich vleeg
doe vluugs
hae vluug

In 't Mestreechs heet deze vörm ouch nog te make mèt breking: dao weurt 't diech vluigs, heer vluig. In datzelfde dialek zuut me zoeget beveurbeeld ouch in:

wieze

iech wijs
diech wijs
heer wijs
geer wijs

Hei zien 't dus neet allein de twiede en daarde persoen inkelvoud die veraandere. Dit heet te make mèt toenversjèl: wie.ze - heer wijs. In aander dialekte besteit dat toenversjèl dèks ouch, meh zal de klaankkwaliteit neet veraandere: wie.ze - hae wies.

In sommege gevalle behandele twie dialekte 'tzelfde werkwoord compleet aanders. Vergliek 't werkwoord s(j)laope in 't Mestreechs en 't Remunds:

Mestreechs

iech slaop
diech slieps
heer sliep

Remunjs

ich sjlaop
doe sjläöps
hae sjläöp

Nog e veurbeeld: in 't Mestreechs kint me geve - heer gief, dewijl dat in 't Valkebergs gaeve - hae geuf is en in 't Vinloos gaeve - hae guuëf.

'nen Inkele kier kump umlaut veur bij zwake werkwäörd. Zoe kump in 't weste vaan Belsj Limbörg veur: maoke - hee mökt. Zuug wijer oonder 'hybride werkwäörd.'

Tot slot moot nog weure aongegeve tot de twiede persoen miervoud (of bij dialekte zoonder doe en dich: de twiede persoen tout court) al-evel geinen umlaut heet meh soms wel weurt verkort. Dit is miestal 't geval wienie de stamklinker laank is en de stam indeg op 'ne consonant.

loupe - geer lop (ouch in dialekte boe me hae luip zeet)
riete - geer ret
gaeve - geer gef

Wie me kin zien, heet dee verkorte vocaol de neiging veur ziech get te opene in plaots vaan ziech te slete.

Imperatief

D'n imperatief vaan sterke werkwäörd wiek minder aof es de heibove besjreve twiede en daarde persoen inkelvoud, meh heet toch zien eige kimnèrke. 't Miervoud kint in dobbel geslote lettergrepe vocaolverkorting wie dat ouch bij de vörm veur de twiede persoen miervoud is.

Verkörting bij 't miervoud vint me o.m. trök bij braeke - brek en sjpraeke - sjprek.

Syllabes mèt verkorte vocaole kinne noets de sleiptoen kriege, dus ouch neet de imperatiefvörm. Is evels 'nen imperatiefvörm oongeaffecteerd in 't inkelvoud, daan kin heer de sleiptoen kriege en mèt de miervoudsvörm e paar sleeptoen-stoettoen vörme. Es gevolg daovaan kin, alweer in 't Mestreechs, de miervoudsvörm gediftongeerd zien. Vergeliek:

Inkelvoud: sjrie.f
Miervoud: sjrief, in 't Mestreechs sjrijf

Imperfectum

De ingriependste verandering veur sterke werkwäörd evels is nog ummertouw de verleien tied. Dee weurt neet mèt 't achtervoogsel -de gevörmp meh door middel vaan ablaut. 't Systeem vaan ablaute is complex en neet al te regelmaoteg, meh de volgende patroene zien toch wel gebrukelek:

aa > oo: drage - droog
ae of ee > oo: schaere/sj(a)ere - schaor/sjaor
ee > oo: lege - loog
ie > ee: schrieve/sjrieve - geschreve/gesjreve
oo > ee: rope - reep

E sterk werkwoord vervoog ziech in 't imperfectum wie volg. Es veurbeeld volg 't werkwoord valle in 'n oostelek en e westelek dialek.

Remunjs	Hessels
ich veel	iech viejl
doe veels	dzjië viejl
hae veel	hiëj viejl
veer vele	viëj viejle
geer veelt	dzjilie viejl
zie vele	zè viejle

In 't Midde- en Oos-Limbörgs treujt de -t noe dus wel consequent op bij de twiede persoen miervoud (gestèld tot t-deletie dat neet verbeujt).^[55]^[56] In 't Wes-Limbörgs is ze ouch hei neet mie in gebruuk.^[56]

Voltoejd deilwoord

Ouch gevörmp mèt ge- (oonder dezelfde condities wie bij de zwake werkwäörd), meh mèt 't achtervoogsel -e. De stam kin zienen orzjinele vocaol höbbe gehawwe of d'n ablautvocaol vaan de verleien tied höbbe. Vergliek:

draoge - droog - gedraoge
sjere - sjaor - gesjaore
lege - loog - gelaoge
sjrieve - sjreef - gesjreve
rope - reep - gerope

't Veurbeeld lege - loog - gelaoge tuint tot me in de oosteleke dialekte ouch nog e subtiel versjèl in klaank tössen 't imperfectum en 't voltoejd deilwoord kint. Dit is neet universeel (in 't Mestreechs steit hei beveurbeeld loog - geloge tegeneuver) meh geit wel op 'n aajd lengdeversjèl trök.

Opmerking

E sterk voltoejd deilwoord begint soms neet mèt ge-. Dit kin 't geval zien wienie de voltoejde tije mèt zeen/zien weure gevörmp of wienie 't wèrkwoord 'n perfectieve beteikenis heet:

A jóng, bös se ouch kómme?
Ich höb e sjoean kedo krege.

Dit kump veur op Duits groondgebeed, de Roerstreek en in 't Heuvelland, meh in väöl dialekte is 't toch sterk aon 't verdwijne en huurt me dit allein bij awwere.

Hybride werkwäörd

Dit zien werkwäörd boevaan de verleien tied zwaak is meh 't voltoejd deilwoord sterk, of umgekierd. Hei en dao tröf me ze aon.

E veurbeeld vaan e zwaak imperfectum en e sterk voltoejd deilwoord:

lache - lachde - gelache

E veurbeeld vaan e sterk imperfectum en e zwaak voltoejd deilwoord:

vraoge - vroog - gevraog

Soms ouch besteit in de verleien tied de sterke neve de zwake vörm:

bewege - beweegde/bewoog - bewoge

N.B.: Dees veurbeelde gelle veur 't Mestreechs. In sommege aander dialekte is 't wel vrage - vroog - gevr(a)oge.

Oonregelmaoteg zwake werkwäörd

Dees categorie umvat 'n aontal väölgebruukde werkwäörd, woe-in in de loup vaan de iewe - dèks al in 't Aajdnederfrankisch of zoe meugelek nog ieder - veranderinge zien opgetrooje. Die veranderinge betreffe bij de mieste vaan dees werkwäörd allein de verleien tied en 't voltoejd deilwoord. Me zouw ze op typ kinne sortere.

bringe - brach - gebrach; dinke - dach - gedach
h(e)ure - hoort - geheurd/gehuurd; veule - voolt - geveuld
lègke - lag - gelag; zègke/zage - zag - gezag

Sommege vaan dees höbbe ouch 'nen oonregelmaotegen daarde persoen inkelvoud tegewäördegen tied:

zègke - hae zaet

't Zier oonregelmaoteg werkwoord hebbe/höbbe/habe verdeent extra eus aondach. In de mierderheid vaan de Limbörgse dialekte is 't hebbe of höbbe, 'nen typisch Nederlandse vörm mèt historischen umlaut. In de Zuidoos-Limbörgse dialekte (Heerle en 't Heuvelland tot zoeget Noorbeek) kint me evels de vörm habe, wat mie mèt de res vaan de Germaanse taole euvereinstump. Vergeliek:

Remunjs	Heëlesj
höbbe	han / habe
ich höb	ich han
doe höbs	doe has
hae haet	heë hat

Veur zègke/zage gelt in princiep 'tzelfde.

Athematische werkwäörd

E hemfelke väölgebruukde sterke werkwäörd - veer um perceis te zien - indeg neet op -e meh op -n. Deen oetgaank kump direk nao de stam, dee dus op 'ne klinker indeg en dat ouch in 't Oergermaans al deeg. Oet historisch ougpunt neump me dees werkwäörd athematisch, 'n term oontlient aon de Aajdgriekse grammatica. E wijer kinmerk veur dees gróp is tot ouch de ierste persoen inkelvoud op -n indeg. Infinitief en ierste persoen inkelvoud weure oeterein gehawwe door e toenversjèl; in oonder mie 't Mestreechs ouch nog door e versjèl in kwaliteit. De twiede en daarde persoen höbbe 'n soort umlaut, meh pakke oetzunderlek toch de sleiptoen.

In de zuidoosteleke dialekte versjèlt ouch nog de ierste en daarde persoen miervoud: die indeg op -nt, 'nen archaïschen oetgaank veur de daarde persoen miervoud. Dao steit tegeneuver tot väöl vaan die dialekte d'n infititief weer regelmaoteg op -e laote indege. De verleien tied en d'n imperatief inkelvoud indege op 'n -g. 't Voltoejd deilwoord kin zoewel op -e es op -n indege. Wie bove al dudelek woort oet 't veurbeeld vaan habe - iech han, heet ziech in dit gebeed de athematische verveuging ouch nao aander werkwäörd oetgebreid.

Zoedoende gief 't nog aonzeneleke versjèlle, die v'r wie volg kinne inziechtelek make:

Mofers	Mestreechs	Heëlesj
doo.n	doe.n	doe.ë
ich doon	iech daon	ich dun
doe dui.s	diech dei.s	doe dee.s
hae dui.t	heer dei.t	heë dee.t
veer, zie doo.n	veer, zij doe.n	vier, zie dunt
geer dootj	geer daot/doot	dier doot
doo.g! dootj!	doe.g! daot/doot!	doo.g! doot!
ich, hae dieëj	iech, heer doog	ich, heë doog
gedao.n	gedoo.n	gedoa.

Mofers	Mestreechs	Heëlesj
gao.n	goo.n	goa.
ich gaon	iech gaon	ich gun
doe gei.s	diech gei.s	doe gee.s
hae gei.t	heer gei.t	heë gee.t
veer, zie gao.n	veer, zij goo.n	vier, zie gunt
geer gaotj	geer gaot	dier goat
ga.nk! gaotj!	gaa.nk! gaot!	ga.nk! goat!
ich, hae góng	iech, heer góng/ging	ich, heë góng
gega.nge	gegaa.nge	gega.nge

Ouch slaon/sloon/sjloa en staon/stoon/sjtoa hure bij dees gróp. Ze weure bij benaodering verveug wie gaon/goon/goa.

Modaol werkwäörd

Dit zien werkwäörd die gemeinelek es hölpwerkwoord dene en ziech oersprunkelek kinmerkde door 't gliekstoon vaan d'n ierste en daarde persoen inkelvoud in de tegwoordegen tied.

kanne (R), kinne (M): ich kan/kin, doe kans/kins, hae kan/kin; kós, gekèndj/gekind

Opmèrking: In 't Mestreechs maak me versjèl tösse heer kin ("'t ligk in zien mach") en heer kint ("heer is bekind mèt").

maoge/mage - ich maog/iech maag, doe maogs/diech maags, hae maog/heer maag; moch; gemaoge/gemaag
mótte/mote - ich mót/iech moot, doe mós/diech moos, hae mót/heer moot; moos/mós; gemote
wille/wèlle '- ich wil/iech wèl, doe wils/diech wèls, hae wil(t)/heer wèlt; wól/wouw; gewild/gewèld
zalle/zölle (in versjèllende dialekte koume bei vörm veur) - ich zal, doe zals, hae zal, geer zalt/zölt; zoel/zól/zouw; gei voltoejd deilwoord

Zeen/zien "esse"

Dit werkwoord is vaan allemaol 't oonregelmaotegs, umtot 't vörm oet drei stamme gebruuk. 't Gief versjèlle tösse de Limbörgse dialekte oonderein, meh die zien wel te euverzien.

Venloos

zie.n
ich bi.n
dich bis
hae is
weej zien
geej ziet
imperatief bis, ziet
verl. tied ik waas, weej waze
gewaes

Remunjs

zee.n
ich bi.n/bön
doe bis/bös
hae is
veer zee.n
geer zeet
imperatief bön, bönt
verl. tied ich waas, veer ware
gewaes

Mestreechs

zie.n
iech bi.n
diech bis
heer is
veer zie.n
geer zeet
imperatief bis, zeet
verl. tied waor, waore
gewees

Hessels

zèn
iech bèn
dzjië zèèt
hiëj ès
viëj zèn
djilie zèèt
imperatief zèèt
verl. tied weur
gewieëjs

In 't Heuvelland indeg de vörm veur d'n ierste en daarde persoen miervoud in 't gemein op -nt: ze zint.

De conjunctief

De conjunctief of aonveugende wijs waor oets algemein in zoewel de tegewoordege es de verleien tied. Me kós heimèt 'ne wuns of 'n oonzekerheid (meugelekheid, veroonderstèlling etc.) oetdrökke. Allewijl koume conjunctiefvörm veur de verleien tied nog versteind veur, mèt naome in de Zuidoos-Limbörgse dialekte. De vörm vertuint daan versjijnsele vaan umlaut.

Notten (1974) gief veur 't Kèrkraojs (vaan zienen tied) de volgende vörm:^[57]

infinitief	verleien tied
infinitief	indicatief	conjunctief
zieë	woar	wuur
wisse	wós	wus
waeëde	woeëd	wuuëd
kinne	koeët	kuuët
habe	houw	huij
kómme	kaom	kuuëm
mósse	moeët	muuët

Heer citeert op dezelfde plaots Paardekooper (1954), dee veur 't dialek vaan de Spekhei soortgelieke vörm aongief en dao nog gung (vaan goa) en zeug (vaan zieë 'videre') aon touwveug. Notten kint oet zien eige moojertaol, 't Valkebergs, nog:

infinitief	verleien tied
infinitief	indicatief	conjunctief
höbbe	houw	hej
zin	waor	wièr
kómme	kaom	kièm

Me maag de lèste twie vörm allewijl es awwerwèts zien. Zoewiezoe zien conjunctiefvörm op hun retour. De vörm hej weurt evels nog volop gebruuk; ouch in 't Mestreechs, boe ze zelfs soms de plaots vaan de gewoene verleien tied had innump. Yuri Michielsen gebruuk nog twie aander conjunctiefvörm die de Nuie Mestreechsen Dictionair neet kint: kón (bij kinne) en wól (bij wèlle).^[58] Opvallend genóg höbbe die vörm geinen umlaut; me kin ze evels gemekelek vaan de indicatief-vörm kós resp. wouw oondersjeie.

Ouch in Midde-Limbörgse dialekte, wie 't Mofers, koume conjunctiefvörm veur zoonder umlaut. Hei contrasteert beveurbeeld laa.g (indicatief) mèt loog (conjunctief). Allewijl verdringe de conjunctiefvörm de de indicatiefvörm.^[59] Wijer bestoon in versteinde oetdrökking ouch conjunctiefvörm in d'n tegewoordegen tied: gaef (indicatief: guuef) en wei.t (indicatief: witj).^[60]

Woersjijnelek zien dees vörm in 't Heuvelland nog neet zoe laank versteind en waore tot roond 1900 nog algemein bij sterke werkwäörd. Zoe noteert Jongeneel (1884) veur 't Heerlens nog:

infinitief	verleien tied
infinitief	indicatief	conjunctief
wille	wool	weul
eëte	oot	eut
valle	vool	veul
verdrinke	verdrónk	verdrunk
treë	troon	treun

Syntaxis

De syntaxis, zinsbouw of zinslier vaan 't Limbörgs kump in groete lijne euverein mèt zien zöstertaole, meh e paar opvallende en deepgaonde versjèlle gief 't wel.

Circulair zinne

Wie de meiste Germaanse taole heet 't Limburgs 'ne circulaire zinsbouw. Dat wèlt zègke tot de zinsorde umgegoejd weurt es 't subjek neet veuraon steit, beveurbeeld in bijzinne. Wat dao-in gebäört is tot daan de persoensvörm achteraon in de zin kump. Veurbeeld:

Heer geit nao hoes.
Iech dink tot heer nao hoes geit.

Brik e samegestèld werkwoord in normaal zinne bij 't vervoge twieë, daan koume de aofzunderleke leje in bijzinne weer bijein:

Ze hèlt op.
Vraog ins of ze ophèlt!

'n Ander verhaol is 't wienie de zin begint mèt 't objek (lijend of mètwèrkend veurwerp), of mèt 'n bepaoling, wienie prolepsis in 't spel is dus. Daan wissele subjek en persoensvörm vaan plaots:

Heer geit nao hoes.
Mörge geit heer nao hoes.

Roej en greun werkwoordsvolgorde

Dit zien de naome die me gebruuk veur de twie menere boe-op in de Wes-Germaanse taole werkwäörd in e werkwoordelek gezègkde wat achteraon de zin steit ziech oonderein opvolge. De kwestie is aon de orde in bijzinne.

De roej volgorde is neet-werkwäörd - persoensvörm - ander werkwäörd;
De greun volgorde is neet-werkwäörd - ander werkwäörd - persoensvörm

't Limburgs heet in groete mierderheid de roej volgorde. Dao is evels 'n oondersjeid te make in twie versjèllende types vaan dit soort bijzinne: constructies vaan 'n persoensvörm mèt teminste ein infitief en constructies vaan 'n persoensvörm mèt e voltoejd deilwoord.

In 't ierste geval höbbe de Limburgse dialekte in zoe good wie alle gevalle de roej volgorde: 'n Hoofzin wie

Heer zal us vaanaovend belle

gedreug ziech in de vörm vaan bijzin es

[Heer zeet miech] tot heer us vaanaovend zal belle

'n Ander veurbeeld:

Dat kinne v'r wel doen
[Iech weit nog neet] of v'r dat wel kinne doen

In allebei de gevalle kump dus iers de persoensvörm, daan d'n infinitief dee de res vaan 't verbaol predikaat oetmaak. 't Umgekierde is oongrammaticaol. Vergeliek dees Mestreechse zinne mèt 't Hoegduits en 't Fries, die de greun volgorde vereise:

Er sagt mir, dass er uns heute Abend anrufen wird
Ik wit noch net of wy dat wol dwaan kinne

In 't twiede geval, 'ne persoensvörm en e voltoejd deilwoord, versjèlt binne Limbörg de gewuunde vaan plaots tot plaots, en wel zoe hendeg tot me gein regionaol indeiling kint make. 't Is dus zoewel meugelek te zègke Iech weit neet wat ze gedoon heet es Iech weit neet wat ze heet gedoon.

't Belaankhöbbend objek

't Belaankhöbbend (autobenefactief) objek weurt in 't Limbörgs väöl gebruuk, hiel väöl mie es in 't Nederlands. (Oetzundering zien de westeleke dialekte, boe dit minder gebrukelek is.)^[61] Oonder e belanghöbbend objek versteit me dat soort indirek objek (mètwèrkend veurwerp), wat besjrijf op wee de handeling indirek betrekking heet. Hiel dèks is dat 't subjek zelf, en is 't belanghöbbend objek e weerkierend veurnaomwoord, meh dit is zeker neet noedzakelek.

Veurbeelde vaan dit soort constructies mèt e weerkierend veurnaomwoord:

Ik gaon mich get aete (good Nederlands: "Ik ga wat eten")
Höbs te dich det al gelaeze?
Heer heet ziech 'n taofel gekoch

Veurbeelde vaan dit soort constructies zoonder weerkierend veurnaomwoord:

Wat haet e dich te laeze gehaold?
Noe biste miech drei oor eweggebleve!

De lèste veurbeeldzin is e veurbeeld vaan 'nen dativus ethicus. Dit is 'n bezunder touwpassing vaan 't belanghöbbend objek. Hei wèlt de spreker zien emotioneel betrokkeheid of die vaan iemes anders bij e zeker feit oetdrökke.

Oonpersoeneleke constructies mèt zi(e)ch

't Limburgs kint e groet aontal constructies woe-in 't weerkierend veurnaomwoord weurt gebruuk. Dèks geit 't hei um constructies die in 't Nederlands, en sóms zelfs in 't Duits, gans oonbekind zien. Väöl vaan dat soort zinne höbbe 'n constructie mèt e belanghöbbend objek; die weure heibove behandeld. Ander oetdrökkinge zien oonpersoenelek: ei grammaticaol veurnaom dink in de zin kin neet es e wezelek dink beneump weure. Dit soort zinne koume zoonder weerkiereg pronoom al veur, ouch in 't Nederlands (bv. ’t regent, ’t sniet etc.), meh väöl Limburgse dialekte, veural de oosteleke, die get mie tege 't Ripuarisch aonligke, kinne e groeter aontal vaan dit soort opmerkeleke zinsvörm.

Twie gooj veurbeelde zien:

Dat zaet zich neet
Dat duit zich neet

Laanks de Duitse grens nog dèks gehuurd.

Eigesjappe vaan veurwèrpe kinne ouch op zoe'n meneer oetgedrök weure. Zoe is 't meugelek te zègke:

Dat bèd sliep ziech good

of

In dat bèd sjläöp 't zich good

aofhenkelek vaan oriëntatie: de ierste, haaf-oonpersuunlike constructie huurt me veural mie nao 't weste, de twiede, gans oonpersuunlike meneer vaan oetdrökke tröf me mie nao 't ooste aon. Die zien daan ouch in 't Duits te heure: In dem Bett schläft es sich gut.

Zoe'n constructies raoke evels, zeker in Nederland, oonder drök vaan 't Nederlands lankzaamaon in oonbruuk. De constructies dat zeet ziech neet en dat deit ziech neet woorte in 1955 nog door Endepols opgegeve veur 't Mestreechs, meh allewijl is 't dao ummer dat zeet, deit me neet.^[62]

Equivalente vaan Nederlandse constructies mèt er en Hoegduitse constructies mèt es

't Väöl veurkoume vaan 't wäördsje er, in gans versjèllende functies en beteikenisse, is e typsich versjijnsel vaan 't Nederlands. In 't Hoegduits weurt in sommege gevalle daoveur es gebruuk, meh in 't Limbörgs oontbrik 't gooddeils. Hei-in is de Limburgse syntaxis dus conventioneler en sumpeler es de Nederlandse; vaandao tot hei mer kort op dit punt ingegoon zal weure.

Grammatici die ziech mèt 't Nederlands bezeghawwe deile de touwpassing vaan 't wäördsje er in in veer soorte: locatief, presentatief, prepositioneel en kwantitatief.^[63]

Locatief er wèlt zègke tot dit wäördsje zoonder naodrök verwijs nao 'n plaots die ieder is geneump. Dit gief me in 't Limburgs weer mèt dao.

"Ik ga nooit naar Den Haag, omdat ik er niets te zoeken heb." > Iech gaon noets nao D'n Haag, umtot iech dao niks te zeuke höb.

Presentatief er heet mer 'n hiel marginaol beteikenis, meh is in 't Nederlands absoluut vereis in väöl zinne die mer zwak 'n plaots of beweging oetdrökke. In 't Limburgs krijg dit wäördsje er gemeinlik gein vertaoling. Op plaotse boe in 't Nederlands presentatief er aon 't begin vaan e woord steit, kin in sommege dialekte dao koume, meh in väöl dialekte liet me 't liever ouch weg. Dit heet groete gevolge veur de woordvolgorde.

"Wat is er?" > Wat is?
"Wie staat er voor de deur?" > Wee steit veur de deur?
"Er komt niets aan." > Dao kump niks aon / Nieks kump aan (Mofers).

Me tröf presentatief d’r in 't Limbörgs wel dèkser aon es vreuger; natuurlek gebäört dit oonder Nederlandsen invlood. Zoe hoort me in plaots vaan 't awwer Is milk? allewijl dèkser Is t’r milk?

Prepositioneel er vervingk in 't Nederlands 't wäördsje het: "*in het > erin". In 't Limburgs weurt dat drin of ouch wel trin. Let wel op, tot me dees wäörd neet vaanein kint sjeie, wie in 't Nederlands. Es me dat toch wèlt, moot me dao-in gebruke (wat ouch väöl gebeurt).

"Ik ben er nu mee bezeg" > Iech bin noe demèt bezeg of Iech bin dao noe mèt bezeg.

Kwantitief er drök oet wie väöl exemplaire vaan 'n geneump dink in 'n bepaolde verzaomeling aonwezeg zien. In 't Limburgs weurt dat oetgedrök mèt ’rs, d’(r)s, d’(r)sj, aofhenkelek vaan dialek.

"Ik heb er nu zeven" > Iech höb ’rs noe zeve.

Voogwoordverveuging

Voogwoordverveuging is e versjijnsel wat in väöl 'Nederlandse' dialekte en in 't Fries veurkump, meh daoboete koelek besteit. Ouch in 't Limbörgs gief 't dit versjijnsel, meh de veurweerdes boe-oonder 't optreujt zien wel gans aanders es in beveurbeeld de westeleke dialekte.

In 't kort beteikent voogwoordverveuging tot e voogwoord 'ne werkwoordsoetgaank krijg wienie e persoenelek veurnaomwoord in d'n oonderwerpsvörm drop volg. In 't Limbörgs kump dit allein veur bij de twiede persoen inkelvoud en miervoud:

Iech zouw zoe gere wete ofs te nog leefs...
Wiet geer aan de moer kènt zeen, haet miene naober e bietje te laat geremp.

In de twiede zin kin geer ouch weure gereduceerd. Daan weurt 't Wie d’r aan de moer kènt zeen (...). Dit heet ouch gevolge veur gevalle boe t-deletie in 't speul is. Soms is de voogwoordverveuging neet te hure umtot de -t neet weurt oetgesproke, meh de gereduceerde vörm verraojt daan tot ze wel weurt aongevoolt. Vergeliek:

Belt miech es geer bij Gäöl ziet meh
Belt miech es d’r bij Gäöl ziet

Dees verveuging kin weure touwgepas op eder zinsdeil of veurnaamwaord dat in de positie kump te stoon vaan e voogwoord:

Wie langers doe wachs, wie langer 't doert.
Wo-euvertj g'r ouch kaltj, zwieg mich daovan.

Constructies mèt achteropgezat eine

In sommege Limbörgse dialekte kin 't tèlwoord (of lidwoord) eine weure gebruuk in constructies mèt zónne (zoe’ne):

Bie mich in de klas zaot zónne gothic eine.
Zón vrouw ein zólse dich winse.
De zals zo kiendj ein mer höbbe.

Oonder joongere is dees constructie sterk in verval.^[64]

Hei en dao koume in Limbörg ouch constructies veur wie Doe bis ouch ’ne raren eine! Die zien evels vere vaan algemein en weure ieder mèt 't Fries (en 't Ingels) geassocieerd.^[65]

Bandj-laek-constructie

In e groet deil vaan Nederlands Limbörg kint me de volgende constructie:

Ich hauw de bandj laek

Mie nao 't weste, oonder mie in Mestreech, zouw me heiveur zègke: Iech had ’ne leke band. Noe gief 't ouch in 't weste wel syntactisch dezelfde constructie, meh dao is ze gooddeils beperk tot dinger die me zelf heet gedoon: Nao twie oor pótse had iech ’t hoes zuver. Me sprik pas vaan 'n bandj-laek-constructie wienie 't geit um get wat 't subjek is euverkoume.

Dees constructie is neet typisch Limbörgs, wel typisch oostelek. Binne Nederland weurt ze sterk mèt 't Nedersaksisch geassocieerd.^[66] Ze is ouch in 't gesproke Duits wel te heure: Ich hatte den Reifen kaputt/platt.

Zuug ouch

Bronne

Flor Aarts, Mestreechs. 't Verhaol vaan eus taol. Mestreech, 2009.
A.C.T. Alsters (ed.), Venloos woordenboek. Stichting Heinric van Veldeke, Venlo, 1993.
Frens Bakker, Waar scheiden de dialecten in Noord-Limburg? Een dialectrometisch onderzoek naar het gewicht van isoglossen. Landelijke Onderzoekschool Taalwetenschap, Utrecht, 2016.
Pierre Bakkes, Variatie en verandering in het Montforts. Taalstructurele en sociologische aspecten van een veranderend dorpsdialect. Meertens Instituut, Amsterdam, 1996.
id., Taal in stad en land: Venloos, Roermonds en Sittards. Sdu Uitgevers, Den Haag, 2002.
Hub M. C. Beckers, Jo J. Brassée, Jef P. J. Clement, Ilca Dupuis, Ed Gubbels en Leo P. J. Keularts, Woadbook Heëlesj-Hollendsj. Vuur Heële en umsjtrieëke. Veldeke, Heerle, 2000.
Rob Belemans en Ronny Keulen, Taal in stad en land: Belgisch-Limburgs. Lannoo, Tielt, 2004.
Pol Brounts, Gaston Chambille†, Joop Kurris, Twajn Minis†, Harry Paulissen en Miek Simais, De nuie Mestreechsen dictionair. Veldeke, Mestreech, 2004. [Opmerking: de obeliske verwieze nao redacteure die bij 't versjijne al waore gestorve.]
Jan G.M. Notten, De Chinezen van Nederland. Opstellen over de Limburgse dialekten [sic!] en een bibliografie. Valkdruk, Valkeberg, 1974, ²1988.
id., De eigen taal. Dialecten in het Geuldal. Euverdrök oet Jaarboek historische studies Geuldal (2000) 7 - 34.
Ben Salemans en Flor Aarts, Taal in stad en land: Maastrichts. Sdu Uitgevers, Den Haag, 2002.
Nicoline van der Sijs (red.), Mathilde Jansen, Ann Marynissen, Marc van Oostendorp, Anke en Pieter van Reenen, Jan Stroop, Dialectatlas van het Nederlands. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2011.
Weelen (ed.), Tegels Waordebook. Uitgeverij TIC, Mestreech, 2014.

Vootnote

↑ Zuug veur dit alles ouch Ton Goeman, T-deletie in Nederlandse dialecten (link).
↑ Bakkes (2002): p. 52
↑ Salemans en Aarts (2002): p. 85
↑ Opmerkinge vaan dezen aard betrèkke ziech noets op de Voerstreek.
↑ ^5,0 ^5,1 Salemans en Aarts (2002); p. 59.
↑ Bakkes (1996): p. 64
↑ H. M. C. Beckers et al (2000); p. 17.
↑ Notten (2000): p. 26
↑ Brounts e.a. (2004): pp. 107, 272. In dit dialek klink de verbinding es t’r duvel
↑ Pierre Bakkes, Mofers Waordebook. Stichting Mofers Waordebook, 2007: p. 98
↑ Notten (2000): pp. 26-7
↑ Website Etymologiebank, trèfwoord "Hazenkamp"
↑ Hoven Aengeneyndt: staande op de schouders van ons voorgeslacht!
↑ Dorfspaziergang in Kranenburg-Niel : Ein echtes Kuhdorf. Rheinische Post, 16 juli 2020
↑ Salemans en Aarts (2002): p. 100
↑ Notten (²1988): pp. 43-4
↑ Salemans & Aarts (2002): pp. 99-100
↑ Salemans en Aarts (2002): p. 61
↑ Belemans en Keulen (2004): p. 53
↑ Salemans en Aarts (2002): p. 25
↑ Pierre Bakkes: Mofers Waordebook (2007), p. 67
↑ Pierre Bakkes: "Wordt Remunjs Roermonds? Nevver neet!" oet Kruijsen en Van der Sijs (redd.): Honderd jaar stadstaal (1999)
↑ Bakkes (2004): p. 51
↑ Notten (²1988): pp. 64, 76
↑ Frens Bakker, Waar scheiden de dialecten in Noord-Limburg? Een dialectrometisch onderzoek naar het gewicht van isoglossen. Landelijke Onderzoekschool Taalwetenschap, 2016: p. 43. E veurbeeld vaan 'n noord-zuidtegestèlling: [u:] ←→ [o:]: goed ←→ good.
↑ Bakker (2016): p. 23, 45
↑ Bakker (2016): p. 25
↑ Belemans en Keulen (2004): p. 61
↑ ^29,0 ^29,1 Belemans en Keulen (2004): pp. 60-2
↑ C. Smits, "Working class Maastricht versus middle class Maastricht: in search for a theoretical framework" in Leuvense bijdragen 88, 1999: pp. 453-76. Geciteerd in Salemans en Aarts (2002): p. 96
↑ Notten (²1988): pp. 45-6
↑ Brounts e.a. (2004): pp. 33, 142
↑ Van der Sijs c.s. (2011): pp. 238-9
↑ 1Limburg - Hae, zie, het: bestaat zoiets als genderneutraal Limburgs?
↑ R.W.N.M. van Hout, "Onstuitbaar en onuitstaanbaar: de toekomst van een omstreden taalverandering", in Nicoline van der Sijs, Jan Stroop, Fred Weermand (redd.), Wat iedereen van het Nederlands moet weten en waarom. Uitgeverij Bert bakker, Amsterdam, 2007.
↑ A.C.T. Alsters (ed.), Venloos woordenboek. Stichting Heinric van Veldeke, Venlo, 1993: p. 119
↑ Weelen (ed.) (2014): p. 34
↑ Van der Sijs c.s. (2011): pp. 274-5
↑ ^39,0 ^39,1 Van der Sijs c.s. (2011): pp. 276-7
↑ Aarts (2009): p. 66
↑ Aarts (2009): p. 96
↑ p. 101
↑ Notten (²1988): p. 81
↑ ^44,0 ^44,1 Belemans en Keulen (2004): p. 68
↑ p. 56
↑ Brounts e.a. (2004): pp. 36 vv.
↑ Bakkes (1996): p. 262
↑ Notten (²1988): pp. 67, 79
↑ Bakkes (1996): p. 185
↑ Notten (²1988): p. 45
↑ Notten (²1988): pp. 44-5
↑ A.M. Hagen en H. Münstermann, "Functional stability and structural levelling of dialects: the case of Maastricht" in York Papers in Linguistics 14, 1989: pp.19-33. Geciteerd in Salemans en Aarts (2002): p. 99
↑ Salemans en Aarts (2002): pp. 99-100
↑ Brounts e.a. (2004): pp. 38-47
↑ Salemans en Aarts (2002): pp. 55-6
↑ ^56,0 ^56,1 Belemans en Keulen (2004): pp. 69-70
↑ Notten (²1988): pp. 48-9
↑ Lewis Caroll, vert. Yuri Michielsen, De avventure vaan Alice in Woonderland. LiLiLi 72. Oetgeverij tic, Mestreechs, 2012: pp. 141-2
↑ Pierre Bakkes: Mofers Waordebook (2007), p. 225
↑ Pierre Bakkes: Mofers Waordebook (2007), p. 141
↑ Van der Sijs c.s. (2011): pp. 296-7
↑ Salemans en Aarts (2002): p. 65
↑ Terminologie en betoog oontliend aon Salemans en Aarts (2002): pp. 65-6
↑ Bakkes (2002): p. 37. N.B.: De twiede veurbeeldzin is lètterlek oet deze bron euvergenome.
↑ Van der Sijs c.s. (2011): pp. 270-1
↑ Van der Sijs c.s. (2011): pp. 298-9

Limburgs
Historie		Audnederfrankisch · Middelnederlands · Kölse expansie · Braobentse expansie
Kènmerke		Grammair (umlaut · Limburgs gerundium) · Klanklier (sjleip- en sjtoettoen · zaachte g · Paragogische sjwa · sandhi · Uerdinger Linie · Benrather Linie · Getelien) · Sjpelling · Vocabulair
Intern versjille		Panninger Linie · Panninger Zielinie · doe/geej-lien · Mouillering en gutturalisering · Óntrunjing · Aud- en nuujlang aa · Oergermaanse ai en au · Oergermaanse al en ol · Sjerplang ee en oo · Oergermaanse ī en ū · h-deletie · r-sjoew · t-deletie
Dialekte	Naord-Limburgs	Haorsters · Venloos
	Wes-Limburgs	Dommellands (Buuls) · Demerkempes (Hessels) · Berringerlands · Loeënerlands · Truierlands (Sintruins) · Getelands (sóms mitgeraekendj)
	Centraal-Limburgs	Wieërtlandjs (Wieërts) · Häörs · Maaskempes · Centraal-Maaslandjs · Treechterlands (Mestreechs) · Bilzerlands · Tóngerlands (Tungers)
	Oes-Limburgs	Naordelik Oes-Limburgs (Remunjs) · Zujelik Oes-Limburgs (Zittesj · Gelaens · Valkebergs)
	Ripuarisch-Limburgs	Zuudoes-Limburgs (Heëlesj · Dusseldörper · Krieëvelsj) · Bergisch · Platdiets
Anger dialekte in de Limburge		Kempes (Loeis) · Kempelands (Lommels) · Maels · Kleverlands (Genneps · Venrods) · Ripuarisch (Kirchröadsj)
Contakvariëteite		Limburgs-Nederlands (Citétaal · Groenstraats · Heerles-Nederlands · Nedertreechs)
Media en infrasjtructuur		Limburgse literatuur (sjrievers) · Limburgstalige meziek (zengers · gróppe) · Secundair literatuur (Woordenboek van de Limburgse Dialecten · anger dictionaire) · Corpus Gesproken Limburgs · Limburgs in 't óngerwies · AGL · Hoes veur 't Limburgs · Raod veur 't Limburgs · Vereiniging Veldeke · Limbörgse Academie · Limburgse Wikipedia

[1] Zuug veur dit alles ouch Ton Goeman, T-deletie in Nederlandse dialecten (link).

[2] Bakkes (2002): p. 52

[3] Salemans en Aarts (2002): p. 85

[4] Opmerkinge vaan dezen aard betrèkke ziech noets op de Voerstreek.

[salaar59-5] 5,0 ^5,1 Salemans en Aarts (2002); p. 59.

[6] Bakkes (1996): p. 64

[7] H. M. C. Beckers et al (2000); p. 17.

[notten26-8] Notten (2000): p. 26

[9] Brounts e.a. (2004): pp. 107, 272. In dit dialek klink de verbinding es t’r duvel

[10] Pierre Bakkes, Mofers Waordebook. Stichting Mofers Waordebook, 2007: p. 98

[11] Notten (2000): pp. 26-7

[12] Website Etymologiebank, trèfwoord "Hazenkamp"

[13] Hoven Aengeneyndt: staande op de schouders van ons voorgeslacht!

[14] Dorfspaziergang in Kranenburg-Niel : Ein echtes Kuhdorf. Rheinische Post, 16 juli 2020

[15] Salemans en Aarts (2002): p. 100

[16] Notten (²1988): pp. 43-4

[17] Salemans & Aarts (2002): pp. 99-100

[18] Salemans en Aarts (2002): p. 61

[19] Belemans en Keulen (2004): p. 53

[20] Salemans en Aarts (2002): p. 25

[21] Pierre Bakkes: Mofers Waordebook (2007), p. 67

[22] Pierre Bakkes: "Wordt Remunjs Roermonds? Nevver neet!" oet Kruijsen en Van der Sijs (redd.): Honderd jaar stadstaal (1999)

[23] Bakkes (2004): p. 51

[24] Notten (²1988): pp. 64, 76

[25] Frens Bakker, Waar scheiden de dialecten in Noord-Limburg? Een dialectrometisch onderzoek naar het gewicht van isoglossen. Landelijke Onderzoekschool Taalwetenschap, 2016: p. 43. E veurbeeld vaan 'n noord-zuidtegestèlling: [u:] ←→ [o:]: goed ←→ good.

[26] Bakker (2016): p. 23, 45

[27] Bakker (2016): p. 25

[28] Belemans en Keulen (2004): p. 61

[bk6062-29] 29,0 ^29,1 Belemans en Keulen (2004): pp. 60-2

[smits-30] C. Smits, "Working class Maastricht versus middle class Maastricht: in search for a theoretical framework" in Leuvense bijdragen 88, 1999: pp. 453-76. Geciteerd in Salemans en Aarts (2002): p. 96

[31] Notten (²1988): pp. 45-6

[32] Brounts e.a. (2004): pp. 33, 142

[33] Van der Sijs c.s. (2011): pp. 238-9

[34] 1Limburg - Hae, zie, het: bestaat zoiets als genderneutraal Limburgs?

[35] R.W.N.M. van Hout, "Onstuitbaar en onuitstaanbaar: de toekomst van een omstreden taalverandering", in Nicoline van der Sijs, Jan Stroop, Fred Weermand (redd.), Wat iedereen van het Nederlands moet weten en waarom. Uitgeverij Bert bakker, Amsterdam, 2007.

[36] A.C.T. Alsters (ed.), Venloos woordenboek. Stichting Heinric van Veldeke, Venlo, 1993: p. 119

[37] Weelen (ed.) (2014): p. 34

[38] Van der Sijs c.s. (2011): pp. 274-5

[vds276-39] 39,0 ^39,1 Van der Sijs c.s. (2011): pp. 276-7

[40] Aarts (2009): p. 66

[41] Aarts (2009): p. 96

[42] . 101

[43] Notten (²1988): p. 81

[bk68-44] 44,0 ^44,1 Belemans en Keulen (2004): p. 68

[45] . 56

[46] Brounts e.a. (2004): pp. 36 vv.

[47] Bakkes (1996): p. 262

[48] Notten (²1988): pp. 67, 79

[49] Bakkes (1996): p. 185

[50] Notten (²1988): p. 45

[51] Notten (²1988): pp. 44-5

[52] A.M. Hagen en H. Münstermann, "Functional stability and structural levelling of dialects: the case of Maastricht" in York Papers in Linguistics 14, 1989: pp.19-33. Geciteerd in Salemans en Aarts (2002): p. 99

[53] Salemans en Aarts (2002): pp. 99-100

[54] Brounts e.a. (2004): pp. 38-47

[55] Salemans en Aarts (2002): pp. 55-6

[bk6970-56] 56,0 ^56,1 Belemans en Keulen (2004): pp. 69-70

[57] Notten (²1988): pp. 48-9

[58] Lewis Caroll, vert. Yuri Michielsen, De avventure vaan Alice in Woonderland. LiLiLi 72. Oetgeverij tic, Mestreechs, 2012: pp. 141-2

[59] Pierre Bakkes: Mofers Waordebook (2007), p. 225

[60] Pierre Bakkes: Mofers Waordebook (2007), p. 141

[61] Van der Sijs c.s. (2011): pp. 296-7

[62] Salemans en Aarts (2002): p. 65

[63] Terminologie en betoog oontliend aon Salemans en Aarts (2002): pp. 65-6

[64] Bakkes (2002): p. 37. N.B.: De twiede veurbeeldzin is lètterlek oet deze bron euvergenome.

[65] Van der Sijs c.s. (2011): pp. 270-1

[66] Van der Sijs c.s. (2011): pp. 298-9

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]