Tóngerlands

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Tungers, es te dit dialek sjpriks.

---

't Tóngerlands is e Limbörgs subdialek in de indeiling vaan 't Woordenboek van de Limburgse Dialecten. 't Weurt gesproke in Tóngere en umgeving; groof-eweg geit 't um de gemeintes Diepenbik, Hoeiselt, Tongere, Herstap en deile vaan Kotsoeve (Kortessem) en Riems. 't Tóngerlands weurt gerekend tot de Centraol-Limbörgse dialekte, meh westeleke illeminte euverheerse sterk.

Umvaank

De volgende plaotse daan wel tongvel weure tot 't Tóngerlands gerekend.

Aod-Hoeiselt Berg Bjèvest Diepenbik (Diepenbiks) Eldere Eur Genoens Heesveld-Eek Henis Herstap Heukelóm Hoeselt (Hoesels)

Jen Low Mal Memmerke Miele De Neerstraot Nerem Nieërepe Piringe Rèkkeve Ritsinge

Roemmershove (Roemmershoves) Rutte Sjaakove Sjoeënbik Slauze Tóngere (Tungers) Troeët Vlermoël Vrieëre Werm Wintershove

Kinmerke

Oondaanks tot 't Tóngerlands iejer westelek es oostelek vaan karakter is, vèlt de grens nao 't weste touw 't gemekelekste te trèkke. De grens mèt 't weste weurt naomelek gevörmp door de Panninger Zijlinie. Es gevolg daovaan zeet me in Tóngere en umgeving nog vaan sjaop, sjieër en sjoeën en neet vaan schaop, schieër en schoeën wie in 't Wes-Limbörgs. (Opmerking: de ao klink in dit gebeed dèks al doonker en mèt naoslaag, zoetot 't de kant vaan schoëp opgeit.) Me zuut dat heibove in 'n plaotsnaom wie Sjaakove (Nederlands Schalkhoven).

Es v'r 't euver de vocaole (klinkers) höbbe, daan deit 't Tóngerlands gans mèt 't weste mèt. Me zeet hei haus, ais, maoke, bier en goed tegeneuver oostelek hoes, ies, make, beer en good. Dit is ouch in 't Bilzerlands nog zoe. Oontrunding kump in 't noorde vaan 't gebeed veur, is evels zeker neet typisch veur 't Tóngerlands en ouch in Tóngere zelf oonbekind.

Typisch Haspegouws is ouch de r-sjouw in e woord wie pjèd 'peerd'. De stijgenden diftong in dat woord, die door de oetvallende r weurt opgerope, is al hielemaol typisch veur de regio.

Dich es veurnaomwoord veur de twiede persoen kump in sommege plaotse nog zjus veur, in aandere evels neet. In Tóngere is 't beveurbeeld oonbekind; dao weurt dzjieë gezag. Dit woord is zoeget universeel in d'n Haspegouw; in dialekte die dich nog wel gebruke, is dzjieë miervoudsvörm of beleefheidsvörm, wie dat örges anders geer of geej/gij is. 't Wäördsje dzjieë is ouch vaan invlood gewees op 't bezittelek veurnaomwoord zjijn/zjain, wat weurt gezag in de Tóngerlands dialekte die ouch dich kinne. Zjijnen otto beteikent dus 'dienen oto' (en neet 'zienen oto'). In dialekte die allein dzjieë kinne, gebruuk me dit wäördsje evels neet: dao is 't gewoen oeren otto.

Spelling

In 1985 en 1986 versjene in Tóngere respectievelek 't beukske Pumpkëskal en d'n Túngërsë Dïksjënêer. Hei-in woort de spelling vaan 't Tungers vasgelag - 'n spelling die hendeg vaan de Veldekespelling en aander systeme aofwiek, mèt väöl opvallende diacritische teikes. Veural de <ë> (veur de sjwa) en <ï> (veur d'n i-klaank in pit) valle op. Sommege later dictionaire vaan oet de buurt, wie d'n Hôessëlsë Diksjenêer oet 1995, höbbe hun spelling dao-op geènt. Zoedoende is Tóngerlands dèks gemekelek op sjrif te herkinne.