Tungers
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Tungers, es te dit dialek sjpriks.
't Tungers is 't Limburgs dialek vaan de stad Tóngere. Dit dialek is meen of mie representatief veur 't Tóngerland meh oondersjeit ziech dudelek vaan de plattelandsdialekte daorum eweg.
Kinmerke
bewirk't Tungers is e Wes-Limburgs dialek: dat wèlt zègke tot Tóngere ten weste ("links") vaan de doe-gijlien ligk. Wie in de ganse Haspegouw weure de î en de û es diftonge gerealiseerd (in 't geval vaan Tóngere es aai en ooi), en zeet me hei bier en goed (tegeneuver 't oostelek beer en good). 'n Oostelek kinmerk is de sj- in de anlaut.
Tongere ligk in e beperk gebeed woe de sj- en 't woord dzjie nevenein veurkoume: de doe-gijlien en de Panninger Seitenlinie kruse ziech tösse Hasselt en Genk; daobove begint e gebeed woe de umgekierde situatie hiers (Wieërts, Venloos).
Cultivatie
bewirk't Tungers heet wat betref literair traditie 'ne veursproonk op ander Belsj-Limburgse stei: Al in 1917 woort 'ne diechbundel in dit dialek gepubliceerd door Jules Frère ('t Druvig Bukske). In de jaore tacheteg versjeen 'n idioticon, 'n spreekwoordelies en 'nen echten dictionair euver dit dialek. D't Idioticon en de spreekwoordelies heite resp. Zo zègge zê dat én Tóngërë. Púmpkëskal. (1985) en Nòg Púmpkëskal (1989) en koume vaan de haand vaan Ludo Severijns; d'n Túngërsë Diksjënéér is oet 1986 en stoont oonder redactie vaan André Stevens. Alle drei werke gebruke 'n eigenaardege spelling, feitelek allein in gebruuk veur 't Tungers en veural opvallend door 't gebruuk vaan de ë veur de sjwa. Allewel tot dees spelling veur de gemiddelden dialekspreker neet gemekelek te liere is, is ze, in tegestèlling tot de spelling-Staelens vaan d'n Dieksjenèèr van 't (H)essels, wel op sjriefmasjiene en teksverwèrkers te gebruke.
