Venrods
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Venrods. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Venrods is 't dialekt van de Nederlands-Limburgse plaots Venroj. 't Plat van 't kortbij dörp Aostrem wiekt zo wénnig van dat van Venroj âf, dat men dit òk "Venrojs" noemt.
Indaeling en kenmerken
bewirk't Dialaekt waert door dialectologen gewoeënlik nie tot 't Limburgs geraekend, már behuurt tot de Noord-Limburgse groep van 't Kleverlands. Dit käömt doordat Venroj buute 't verspreidingsgebied van de allermeeste Limburgse taolkenmerke ligt. De belangriekste verschillen zien de volgende:
- 't Wäördje doe/diech ontbraekt; daorvur gebruukt men geej (òk duk geschrieëve gìj, uutspraak [ɣıj); vur mérvoudig geer gebruukt men gillie, vur beleefheids-geer haet 't Venrods gén apart woord.
- Ien plaots van i(e)ch gebruukt men de normaole Nederduitse vörm ik. Dit gebuūrt óverigens al ien 't Venloos.
- 't Venrods is gén toontaol: 't verschil tösse sleeptoeën en stoottoeën is nie betaekenisônderscheidend ánwezig. Toch kumme ien 't Venrods wel sleeptoeëne vur, már die zien marginaol ánwezig en defectief. Waorschienlik hebben ze ôk noējt dienst gedoan.
- In 't Venrods waerre de ee en oo ien wäörd as beer en good as ie resp. oe uutgespraoke, precies zoeëas dát ien 't Nederlands gebuūrt.
- De meeste wäörd met 'n oe, de zoeëgenaamde aw "oe" ien 'n woord ás hoes, hebben in 't Venrods 'n uu gekraege: huus. Toch zien er nog wel 'n paar wäörd met oe óvergebleve, as kroepe en boek, már die zien wied in de minderheid.
- 't Venrods kent gén regressief assimilatie, as de echte Limburgse dialaekte dat wel kennen. Da's goeëd te zien in de vörming van de verlejen tied: hìj of heej klopte, nie *klopde.
- De âlde clusters alt en olt zien in 't Venrods geblaeve en nie tot aut en out gewórre (zoeëas ien 't Limburgs), nie in olt samengevalle (zoeë as ien 't Nedersaksisch) en nie in olt samengevalle en vervolges tot out gewórre (zoeë as ien 't Hollands en Braobants). Dit vind men òk al ien 't Venloos.
Sommige kenmaerke daelt 't Venrods wel volop mít 't Limburgs:
- De âlde twieëklank ie [iə] en oe [oə], waerre nog altied ás twieëklank ieë en oeë [uə] gerealiseerd, zoeë ás ien väöl Limburgse dialaekte, en nie ás ee en oo zoeë ás in 't Nederlandse: Hieër, woeëne.
- Umlaut, en wel functioneel umlaut, kumt hiēl väöl vur, nie allieën ien diminutieve már òk volop ien miērvoude van substantieve (bal - bel) en in ônrègelmaotige zinnen.
- De ee oet 't Braobants en Hollands kumt in 't Venrods ás ae terug.
Cultivering van 't Venrods
bewirk't Dialaekt stöt nie in zoeën hooëg ânziēn as väöl ander Limburgse dialekte mér naor 't zuūie; de bovelaog van de bevolking praot allâng óverwaegend Algemieën Nederlands. 't Ántal spraekers van 't plat is nie precies bekend, már 't algemieën bieēld van de dialaekte in Noord-Limburg is dat ze minder gesprôke waerre dan die in Midde- en Zuud-Limburg. Literatuur is dan òk betrekkelik schàrs. Toch is in Venroj wel 'n Veldeke-kring, die ónder mieër énne Venrodsen dictionair gepubliceerd haet (1991). 'n Umvangrieke publicatie is de vertaoling van Sjang Hoex ziene streekroman in manuscrip Rijk zonder geld as Riek zònder caens. Vandaag d'n dág is dichteres Wilma Bos actief binne dìze kring.