Centraal-Limburgs

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Centraal-Limbörgs is 't Limbörgs hoofdialek wat gesproke weurt langs de Belsj-Nederlands-Limbörgse grens, grof-eweg tösse de Panninger Linie, de Panninger Seitenlinie en de doe-gijlijn. Oonder mie 't Wieërts, 't Genks, 't Mestreechs en 't Tungers weure detouw gerekend.

Aofgrenzing

In 't ooste weurt de grens gevörmp door de Panninger Linie, de grens tösse slaon, speie, stein (weste) en sjlaon, sjpeie, sjtein (ooste). De wesgrens, de Panninger Seitenlinie, is de grens tösse sjoeën (ooste) en schoeën (weste). Schoën zègke ze ouch in Wieërt en umstreke; toch weurt dit wel tot 't Centraal-Limbörgs gerekend. In 't noorde, bove Wieërt, is de doe-gijlijn de grens: dich weurt ouch, al is 't daan beperk, in Wieërt gebruuk.

Intern variatie

De doe-gijlijn en de Panninger Seitenlinie kruse ziech, dat gief al intern variatie. Ouch op aander punte zien dao versjèlle. In 't binneland vaan Belsj Limburg (e paar kilometer vaan de Maoskant aof), beveurbeeld in Bree, Genk en Bilze, kinne ze complete oontrunding vaan veurklinkers (sleutel > sletel). Mouillering is in 't noorde alumtegewoordeg, in 't midde aon de Maoskant vrij algemein en in 't zuie aofwezeg. Ouch opvallend is tot de oppositie sleiptoen-stoettoen oets bestoont meh weer verdwene is in de gemeintes Ni-jwieërt, Wieërt (gooddeils), Riems en Eisde. In e paar plaotse in 't zuie kump (d)jzieë veur, veur geer of doe (ó.a. stad Tóngere).

Wijer oonderverdeiling

't WLD verdeilt 't Wes-Limbörgs wijer in, en wel in de volgende gróppe:

Wieërtlands, in de ganse gemeinte Ni'jwieërt en in de stad Wieërt en de dörpkes Laor, Bosseve en Altwieërthei. Hei kinne ze de sch- (schoon en neet sjoon), is 't versjèl tösse sleip- en stoettoen verdwene en besteit gein t-deletie. Mouillering kump op hiel väöl plaotse veur.
Häörs, geneump nao 't aajd graofsjap Häör, in Zwartbrook, Tungelder en Rooj (gemeinte Wieërt), in en um Toear, Hael, Brach en in de gemeinte Kinder. 't Dörp Häör zelf ligk (intösse ?) oostelek vaan de Panninger Linie en huurt neet bij dit Häörs. Volges Bakkes (2007) zouw ouch Mofert westelek vaan de Panninger Linie ligke en dus in dit gebeed hure.
Maaskempes, nao oppervlaakde 't groetste gebeed, in de gemeintes Bóggetj, Bree, Miëve-Roj, Glabbek, As, Genk en Zietendaol, wijer in de Mezeiker deilgemeintes Nerotere en Opotere. Dees dialekte kinne oontrunding.
Centraal-Maaslands, aon de Belzje kant in de hoofgemeinte Mezeik en in gans Dilse-Stokkem en Mechele, aon de Nederlandse kant Ech, Bor, Stein, Aelse, Gäöl en Bung. Dees dialekte höbbe väöl gemein mèt 't Häörs. In Nederland stoon dees dialekte oonder drök vaan 't Oos-Limbörgs: de Panninger Linie is dao nao 't weste aon 't versjuive.
Treechterlands, in de gemeinte Laoneke, de dörper Vroenhove en Kan (gemeinte Riems) en in de gemeinte Mestreech aon de weskant vaan de Maos (neet Amie en Hier). Ouch 't dörp Èèsjde weurt heibij ingeteikend. Hei kinne ze pare wie sjrieve - sjrijf, drouf - droeve en kruus - kruiske.
Bilzerlands, in Bilze en Riems (boete Vroenhove en Kan, zuug bove). Tösse Treechterlands en Tóngerlands in. Hei zègke ze zijn veur dien/dijn.
Tóngerlands, in de gemeintes Hoeiselt, Tóngere en Herstap. Dit heet al väöl westeleke kinmerke: zoe zègke ze dao ijs, huis, niet en goed (of verwante). De mieste plaotse kinne 't wäördsje doe/dich neet, ze zègke dao dzjieë. In de dörper in 't ooste vaan (Groet-)Tóngere zègke ze zjijn veur dien/dijn.