1999
1999 (MCMXCIX) waor e gewoen jaor wat begós op vriedig op de Gregoriaanse kalender. 't Waor, in naam van de Vereinigde Naties, 't Internationaal Jaor veur Awwere, en in de Chinese astrologie waor dit e Jaor van d'n Haos.
Gebäörtenisse bewirk
Jannewarie bewirk
- 1 - De giraal inveuring van de Euro en daomèt de bijbehurende monetaire unie, de Eurozone. De wierde weurt 2,20371 Nederlandse gölle, 40,3399 Belzje frank en 1,95583 Duitse mark.
- 1 - Ruth Dreifuss weurt de ierste vruiwlike en de ierste Juudse bóndpresident vaan Zwitserland.
- 19 - Begin vaan de börgerkreeg op Ambon, tösse christene en moslims.
- 25 - In Colombia vint 'n eerdbeving plaots vaan 6,0 op de sjaol vaan Richter. Heibij valle minstes doezend doeje.
Fibberwarie bewirk
- 12 - D'n Amerikaanse senaot blokkeert wijere veurtgaank vaan de impeachment-proceduur tege president Bill Clinton.
- 16 - De Koerdische rebelleleismaan Abdullah Öcalan weurt door Turkije gearresteerd.
- 27 - De Nigeriaanse presidentsverkezinge weure gewónne door Olusegun Obasanjo. Dit zien de ierste vrij verkezinge sins 1983.
- 27 - Keuning Abdullah II weurt gekroend tot keuning van Jordanië, es opvolger vaan d'n op 7 fibberwarie gestorve keuning Hoessein.
Miert bewirk
- In Nederland, veural in Wes-Friesland, hiers de ganse maond Veteraonekrenkde.
- 12 - Pole, Tsjechië en Hongarije trejje touw tot de NAVO.
- 22 - D'n ierste vlöch um de wereld mèt 'ne lochballon weurt voltoejd.
- 24 - De NAVO begint mèt 'n militair campagne tege Joegoslavië, vaanwege 't etnisch geweld in Kosovo.
- 24 - In de Mont-Blanctunnel tösse Fraankriek en Italië weujt 'ne braand, boebij 39 lui sterve.
April bewirk
- 1 - Nunavut, e gebeed in Canada boe de Eskimo's sterk in de mierderheid zien, weurt oonaofhenkelik vaan de Noordwesterritoria.
- 5 - Libië lievert de twie verdachte vaan 'n vleegmesjienaonslag in 1988 oet aon 'nen Sjotsen tribbenaol op Nederlandse bojem bij Zeist.
- 13 - In Wuppertal, Duitsland, sterve vief lui naotot de zweeftrein nao oonder stort.
Mei bewirk
- 17 - Ehud Barak weurt premier vaan Israël.
- 28 - De restauratie vaan Leonardo da Vinci's fresco 't Lèste Aovendmaal weurt voltoejd.
Juni bewirk
- 9 - Joegoslavië en NAVO beïndege hunne kreeg. 't Joegoslavisch leger trèk ziech trök oet Kosovo. De volgenden daag weure de lochaonvalle gestop.
- 13 - Parlemintsverkezinge in 't Belsj.
- 16 - Thabo Mbeki weurt gekoze tot de nuie president vaan Zuid-Afrika.
Juli bewirk
- 12 - Guy Verhofstadt weurt de nuie premier vaan 't Belsj.
- 13 - Patrick Dewael weurt de nuien ierste minister vaan Vlaondere.
- 23 - Mohammed VI weurt keuning vaan Marokko.
- 25 - Lance Armstrong wint veur d'n ierste kier de Tour de France. Heer zal; dit nog zes kier herhaole.
Augustus bewirk
- 11 - In 'ne stroek vaan Cornwall, Ingeland, tot in India vint 'ne totaole zonsverduustering plaots. In Nederland en 't Belsj raak de zon ouch veur oongeveer negeteg percint verduusterd.
- 13 - Steffi Graf kundeg aon te stoppe mèt tennisse.
- 17 - in Turkije vint 'n eerdbeving plaots mèt 'n krach vaan 7,4 op de sjaol vaan Richter, mèt 't epicentrum bij Izmit. Dao valle mier es 17.000 doeje.
September bewirk
- 14 - De len Kiribati, Nauru en Tonga weure lid vaan de VN.
- 21 - Bij 'n eerdbeving in Taiwan vaan 7,6 op de Sjaol vaan Richter valle 2415 doeje.
Oktober bewirk
- 5 - Generaol Pervez Musharraf pleeg 'ne staotsgreep in Pakistan.
- 12 - Roond dezen daag moot de zèsmiljardsten eerdbewoener gebore zien. E keend oet Sarajevo krijg de symbolische ier dezen titel te draoge.
- 20 - Abdurrahman Wahid weurt tot president vaan Indonesië gekoze.
November bewirk
- 6 - E referumdum in Australië heet es oetslaag tot me de monarchie wèlt behawwe.
- 20 - China lanceert zien ierste Shenzhou-rakèt.
December bewirk
- 2 - 't Intern zelfbesteur vaan Noord-Ierland weurt herstèld.
- 4 - Prins Filip van Belsj trojt mèt graovin Matilde d'Udekem d'Acoz.
- 10 - De Nederlandse weitesjappers Martinus Veldman en Gerard 't Hooft kriege de Nobelpries veur natuurkunde veur hun werk in de kernfysica.
- 20 - Macau weurt door Portugal aon China euvergedraoge.
- 31 - Boris Jeltsin trejt aof es president vaan Rusland. Zienen opvolger a.i. weurt Vladimir Poetin.
- 31 - 't Panamakanaal kump in hen vaan Panama, naotot 't sins d'n oonaofhenkelikheid vaan dit land in Amerikaanse hen gewees waor.
Nobelprieze bewirk
- Natuurkunde: Gerard 't Hooft en Martinus Veldman "um 't leech werpe op de kwantumstructuur vaan de elektrozwake interactie in de natuurkunde."
- Sjemie: Ahmed Zewail "um zien studies vaan de euvergaanksstaote vaan sjemische reacties, gebruuk makend vaan femtosecondespectroscopie."
- Geneeskunde: Günter Blobel "um de oontdèkking tot eiwitte eige signale höbbe die hun transport en lokalisering in de cel regele."
- Literatuur: Günther Grass, "dee zien vroleke zwarte fabele 't vergete geziech vaan de historie oetbeelde."
- Vrei: Dokters Zoonder Grenze "es erkinning veur de organisatie zie humanitair pioneerswerk op diverse continente."
- Economie: Robert Mundell "veur zien analyse vaan monetair en fiscaol beleid oonder diverse wisselkoersrezjiems en zien analyse vaan optimaol munteinheidgebeje."
Persoen vaan 't Jaor bewirk
Jeff Bezos. Tot Persoen vaan d'n Iew woort Albert Einstein oetgerope.
Films bewirk
Gebaore bewirk
- 9 aprèl - Lil Nas X, Amerikaanse rapper
- 12 augustus - Matthijs de Ligt, Nederlandse voetballer
- 26 november - Perr Schuurs, Nederlands-Limbörgse voetballer
Gesjtorve bewirk
- 2 jannewarie - Sebastian Haffner, Duutse publicis (91)
- 14 jannewarie - Aldo van Eyck, Nederlandsen arsjitek (80)
- 7 fibberwarie - Hoessein van Jordanië, keuning (63)
- 8 fibberwarie - Iris Murdoch, sjriefster en filosofin (79)
- 22 fibberwarie - Philip Bloemendal, Nederlandse nuujslaezer (80)
- 1 miert - Enneus Heerma, Nederlandse politicus (54)
- 2 miert - Dusty Springfield, Britse zengeres (59)
- 4 miert - Karel van 't Reve, Nederlandse sjriever (77)
- 7 miert - Stanley Kubrick, Amerikaanse filmregisseur (77)
- 8 miert - Joe DiMaggio, Amerikaansen hónkballer (84)
- 12 miert - Yehudi Menuhin, Amerikaanse violis (82)
- 1 juni - Christopher Cockerell, Britsen inzjenieur (88)
- 8 juni - Piet Blom, Nederlandsen arsjitek (65)
- 23 juli - Hassan II van Marokko, keuning (70)
- 3 oktober - Heinz Konsalik, Duutse sjriever (78)
- 6 oktober - Amalia Rodrigues, Portugese fadozengeres (79)
- 19 oktober - Harry Bannink, Nederlandse componis (70)
- 26 oktober - Rex Gildo, Duutse sjlagerzenger (63)
- 6 november - Rob Hoeke, Nederlandse boogie-woogiepianis (56)
- 10 december - Lex Goudsmit, Nederlandsen acteur en zenger (86)
- 10 december - Franjo Tuđman, Kroatische sjtaatsman (77)
- 26 december - Kees Schilperoort, Nederlandse radio-persuunlikheid (82)