achtiende iew -- negentiende iew -- twintegste iew

De negentiende iew vaan de christeleke jaortèlling leep vaan 1801 tot en mèt 1900. Deze iew kinmerk ziech door e groet aontal politieke veraanderinge (revoluties en contrarevoluties), die direk voortkaome oet de gebäörtenisse in Fraankriek. Me sprik daorum soms vaan de laange negentienden iew, dee löp vaan 1789 (Franse revolutie) tot aon 1914. Neet allein op politiek gebeed, ouch op 't gebeed vaan wetensjap en kuns waor dees iew 'ne sleuteltied.

Groete gebäörtenisse bewirk

Zuug ouch: Napoleontische Oorloge, Restauratie/Biedermeier, Belle Époque

Wetensjap bewirk

Natuurwetensjappe bewirk

Veural in d'n twieden hèlf vaan d'n iew volgde de oontwikkelinge ziech snel op; väöl iewenaw vraoge woorte beantwoord en väöl dinkbeelder raakde door nui oontdèkkinge verawwerd.

Wiskunde bewirk

Minswetensjappe bewirk

Filosofie bewirk

De belaankriekste filosofie vaan de negentienden iew kaom uit de Duitse len. 't Waor veural d'n invlood vaan Immanuel Kant dee ziech deeg gelle.

Oetvindinge bewirk

Väöl oontdèkkinge gedoon in d'n achtienden en negentienden iew woorte in de negentienden iew umgezat in oetvindinge. Dees oetvindinge zouwe dèks d'n invlood op 't leve ingriepend veraandere. 't Heet evels in de mieste gevalle nog jaore gedoord ietot de oetvindinge praktisch en/of betaolbaar woorte veur consumintegebruuk.

Religie bewirk

Kunste bewirk

De negentienden iew kós diverse kunsstruiminge, dao-oonder romantiek, realisme, naturalisme en impressionisme. Groete oetzundering waor de arsjitectuur, die de gansen iew neostijle hanteerde.

Sport bewirk

Sport woort in de negentienden iew veur 't iers e rillevant maotsjappelek versjijnsel. In d'n twieden hèlf vaan dezen iew woorte, mèt naome in Ingeland, diverse sporte veur 't iers vasgelag.

Persoenelekhede bewirk

Politici en activiste bewirk

Wetensjappers, ingenieurs en filosofe bewirk

Kunstenere bewirk

Sportlui bewirk

Jaore bewirk

jaore 1800 1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 1810
jaore 1810 1811 1812 1813 1814 1815 1816 1817 1818 1819 1820
jaore 1820 1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1829 1830
jaore 1830 1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 1840
jaore 1840 1841 1842 1843 1844 1845 1846 1847 1848 1849 1850
jaore 1850 1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 1860
jaore 1860 1861 1862 1863 1864 1865 1866 1867 1868 1869 1870
jaore 1870 1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877 1878 1879 1880
jaore 1880 1881 1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 1890
jaore 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899 1900
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Negentiende_iew&oldid=458521"