1809
1809 (MDCCCIX) waor e gewoen jaor wat begós op 'ne zoondag op de Gregoriaanse kalender.
Gebäörtenisse Bewirk
- 13 miert - Sjtaatsgreep in Sjtockholm: 't leger maak ein eindj aan 't autoritair bewèndj van Gustaaf IV Adolf van Zjwede. De keuning wirt gearresteerd en ziene noonk, prins Karel, wirt weer regent.
- 29 miert - De Finse Landjdaag kump biejein in Porvoo en zjwaert trouw aan de nuje groatvors Alexander I van Ruslandj.
- 9 april - De bevolking van Tirol kump ónger leijing van Andreas Hofer in opsjtand taenge de Beierse bezètting, en daomit taenge Napoleon.
- 10 april - Aartshertog Karel van Oasteriek-Teschen trek Beiere bènne en äöpent daomit de Viefde Coalitieaorlog.
- 5 juni - In Zjwede wirt de prins-regent Karel oetgerope tot keuning Karl XIII, naodat hae zien fiat haet gegaeve aan de nuuj liberaal gróndjwèt. Karel zal de lètste vors zeen oet 't hoes van Wasa; de gróndjwèt zal sjtand hawwe tot 1975.
- 9 juli - In Euveriessel begint de aanlègk van de Dedemsvaart. 't Kanaal is bedoeld óm turf oet de óntveninge aaf te veure.
- 30 juli - Ein Britse invasiemach landj op Walchere.
- De Kirkelike Sjtaat wirt door keizer Napoleon ingelief biej Frankriek. Napoleon wirt door Paus Pius VII in de ban gedaon. Franse troepe arrestere de paus.
- 17 september - Eindj van de Finse Aorlog tösje Zjwede en Ruslandj. Zjwede mót Finlandj aafsjtaon, dat 't autonome Groatvorstedóm Finlandj wirt bènne 't Russische Riek.
- 14 december - Napoleon sjeijt van Joséphine de Beauharnais.
- 26 december - De Èngelsje óntrume Walchere mèt achterlaoting van 4000 doaje.
Zónger datum.
- Óntwerp gereid van ein Wètbook van Kouphanjel.
- De Keizer van Oasteriek besjluut in 't geheim tot eine aorlog taenge Frankriek óm de vernederende vreje van 1806 oet te wisse.
- Oasteriek wirt versjlage door Napoleon in de Sjlaag biej Wagram. Biej de dao-opvolgende Vreje van Schönbrunn mótte de Oasteriekesj groate gebeje aafsjtaon aan Frankriek en de Franse vazalsjtaat Beiere.
Gebore Bewirk
gebaore op 19 jannewarie 1809.
gebaore op 12 fibberwarie 1809.
- 4 jannewarie - Louis Braille, Franse oetvènjer (gesjtorve 1852)
- 19 jannewarie - Edgar Allan Poe, Amerikaanse dichter en sjriever (gesjtorve 1849)
- 3 fibberwarie - Felix Mendelssohn-Bartholdy, Duutsje componist (gesjtorve 1847)
- 12 fibberwarie - Abraham Lincoln, zöstieënde president van de Verenigde Sjtate (gesjtorve 1865)
- 12 fibberwarie - Charles Robert Darwin, Britse bioloog, gróndjlègker van de evolutietheorie (gesjtorve 1882)
- 31 miert - Edward FitzGerald, Èngelsje sjriever en vertaler
- 6 augustus - Alfred Tennyson, Èngelsje dichter (gesjtorve 1892)
- 7 oktober - Johann Heinrich Blasius, Duutsje bioloog (gesjtorve 1870)
- 27 oktober - Petrus Norbertus Donders, C.Ss.R., Nederlandse, zaligverklaorde preester (gesjtorve 1887)
- 16 december - Pieter Philip van Bosse, Nederlandse politicus (gesjtorve 1879)
- 19 december - Pierre-Joseph van Beneden, Belzje paleontoloog en zoöloog (gesjtorve 1894)
Gesjtorve Bewirk
.jpg)
gesjtorve op 31 mei 1809.
- 7 miert - Johann Albrechtsberger (73), Oasteriekse organist, componist en theoreticus
- 31 mei - Joseph Haydn (77), Oasteriekse componist
- 4 juni - Nicolai Abraham Abilgaard (65), Deense sjilder en architect
- 26 november - Nicolas-Marie Dalayrac (56), Franse componist
