Dmitrij Ivanovič Mendeleev

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Dmitrij Ivanovič Mendeleev (Rössisch: Дмитрий Иванович Менделеев, spraek oet Dmietriej Ivaanavvietsj Mendjeljejev) (Tobolsk (Wès-Siberië), 8 fibberwarie 1834 - Sint-Petersbörg (Röslandj), 2 fibberwarie 1907) waas 'ne Rössische sjemis dae es de gróndjlègker van 't hujige periodiek systeem wuuertj gezeen. Mendelejev stalj vas det de elemente volges e vas petroean te rangsjikke zeen. Dit oetgangspuntj maakdje 't meugelik veur 'm de eigesjappe vanne elemente te veurspèlle nag veur det die woren óntdèk.

Biografie

Dmitrij Mendeleev woort gebaoren inne Siberische stad Tobolsk, es de jóngste vanne vieftieën kinjer van Maria Dmitrievna Korniliev en Ivan Pavlovič Mendelejev. Op zie veertieëndje, nao de doead van zie vader, góng Mendelejev nao 't gymnasium in Tobolsk. In 1849 verhoesdje de noe erm gewaore femielje nao Sint-Petersbörg, wo Dmitrij zich in 1850 insjreef ane universiteit. Nao zien aafstudere woort tuberculoos bie 'm vasgestèldj. Óm hievan te herstèlle vertróch t'r in 1855 nao de Krim bieje Zwarte Zieë, wo d'r docent woort aan 't gymnasium. In 1856 koom d'r gans herstèldj trögk aan in Sint-Petersbörg.

Tösse 1859 en 1861 deej d'r in Peries óngerzeuk nao de dichheid van gaas en wirkdje d'r in Heidelberg ane óntwikkeling vanne spectroscoop, same mit Gustav Robert Kirchhoff. In 1863 góng d'r trögk nao Röslandj, wo d'r in Sint-Petersbörg hoeaglieërer inne sjemie woort aan 't Technologisch Instituut enne Universiteit. In det zelvendje jaor troedje d'r mit Feozva Nikitsjna Lasjeva.

Periodiek systeem

In 1866 publiceerdje John Newlands zien Wèt vanne Octave. Mendelejev haw aan 'n vergeliekbaar theorie gewirk. Op 6 mieërt 1869 goof t'r 'n formeel prizzentaasj aan 't Rössisch Sjemisch Genoeatsjap, mit es titel Euvere relaasjes tösse de eigesjappe van elementen en häör atoeammassa's, worin d'r 't volgendje bewaerdje:

Wen sjemische elemente waere gerangsjik volges häör atoeammassa aopenbaartj zich 'n periodiciteit inne eigesjappe.
- In wirkelikheid geitj 't neet zoea zeer ómme atoeammassa, mer óm 't atoeamnómmer. De atoeamnómmers waren aevel innen tied van Mendelejev nag neet bekèndj en veure ordening maak det ouch weinig versjil oet.
Elemente die vergeliekbaar sjemische eigesjappe höbbe, höbbe atoeammassa's die bao geliek zeen (wie Pt, Ir, Os) of die regelmaesig oploupe (wie K, Rb, Cs).
De rangsjikking vanne elemente of van elementgroepe nao oploupendje atoeammassa kump euverein mit häör zoeageheite valentie (waerdigheid), es ouch toet op zeker huuegdje mit häör sjemische eigesjappe, es veurbild det serie Li, Be, B, C, N, O en F.
De meis-veurkómmendje elemente höbbe klein atoeammassa's.
De atoeammassa bepaoltj 't karakter van 'n element, juus wie de gruuedje van 't molecuul 't karakter van e samegestèldj lief bepaoltj.
Me mót d'rop raekene det nag väöl noe ónbekèndje elemente óntdèk zólle waere, wie elemente die euvereinkómste vertuuene mit alleminium en silicium, die 'n atoeammassa zólle höbbe die tösse de 65 en 75 ligk.
- Dees gewaagdje veurspèlling bleek krek te zeen.
De atoeammassa van 'n element zal in 'n aantaal aan gevalle mótte waere herzeen, op gróndj vanne kènnis die me van aangrenzendje elemente haet. Zoea mót de atoeammassa van telluur tösse 123 en 126 ligke en kan dees neet 128 zeen.
- Telluur haet 'n lieëger atoeamnómmer es jodium, mer 'n hoger massa.
'n Aantaal aan eigesjappe van elemente kónnen oet häör atoeammassa waere veurspèldj.

Zónger 't Mendeleev 't wós haw Lothar Meyer op 't zelvendje memènt 'n bao identieke periodieke tabel óntwikkeldj. Mendeleev haet aevel in zien tabel drie elemente gevónje die nag waren óntdèk, eka-silicium (germanium), eka-alleminium (gallium) en eka-borium (scandium) en veurspèldje häör eigesjappe.

Mendelejv woort euver in Europa door weitesjappelike organisaasje geieërdj. Dóch ware zien politieke aktiviteite veure Rössische regering 'n brón van zörg. Dit lèdje op 17 augustus 1890 toet zie vertrèk vanne Universiteit van Sint-Petersbörg. In 1894 woort t'r aangestèldj es d'n dirrektuuer van 't Bureau veur Maoten en Gewichte. In 1905 kreeg d'r de Coply Medal.

Mendeleev stórf in Sint-Petersbörg in Röslandj. 't Element mendelevium is verneump nao 'm.