Keuninkriek Holland

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Lowie Napoleon Bonaparte, keuning vaan Holland vaan 1806 tot 1810.

't Keuninkriek Holland (Nederlands (spèlling-Siegenbeek) Koningrijk Holland, Frans Royaume de Hollande) waor 'ne vazalstaot vaan 't Ierste Frans Keizerriek, dee op 't groondgebeed vaan 't huieg Nederland en e klei deil vaan Duitsland laog. 't Waor d'n opvolgersstaot vaan de Bataafse Rippubliek, dee dat jaor op las vaan Napoleon woort oontboonde. De staot woort geregeerd door Lowie Napoleon Bonaparte, de broor vaan de keizer. In 1810 besloot de keizer de staot weer op te luffe en gans bij Fraankriek in te lieve.

't Waor d'n insegste kier tot Holland officieel de naom waor veur gans de Noordeleke Nederlen.

Historie

Aonluip

In de Bataafse Rippubliek, later bekind es 't Bataafs Gemeinebès, waore staotsgrepe aon de orde vaan d'n daag gewees en bestoont väöl ooninsegheid euver d'n ideaole staotsvörm. In de loup vaan 't decennium sloog de balans wel door nao 'ne centraol gecontroleerde staotsvörm. Zoe woort in 1805 'ne raodspensionair (feitelek 'ne president) aongestèld.

Napoleon góng dit allemaol nog neet wied genóg. Neet allein had heer baot bij 'ne stabiele boondgenoet, heer wouw ouch mie control kriege euver wat zien boondgenoete dege. Heer besloot daorum diverse staote oonder Franse controle um te vörme tot keuninkrieke, dèks mèt e femilielid aon 't hoof. Dit pasde in d'n trökkier nao e monarchaol systeem deen 'r in 1804 had ingezat door ziech tot keizer te kroene.

Instèlling

't Besluut um 'n ind te make aon de Bataafse Rippubliek veel same mèt d'n doed vaan prins Wöllem V vaan Oranje, dee in 1795 waor gevlöch meh ummer de rechte op 't stadhawwersjap en prinsdom had geclaimp. Ziene zoon, de latere keuning Wöllem I, had die pretenties neet. Nederland deeg Napoleon formeel verzeuke um e keuninkriek te weure. In wèrkelekheid waor de Nederlandse bevolking neet enthousias euver de instèlling vaan e femilielid vaan Napoleon es keuning. Lowie zelf deeg 't ouch mèt tegezin: heer had las vaan reuma en wouw geine keuning weure, zeker neet vaan 't vochteg Holland. Heer had evels gein keus en op 5 juni 1806 woort de keuning ingewijd.

Bewind vaan Lowie

Lowie naom zie werk es keuning vaan Holland serjeus. Heer perbeerde, zij 't zoonder al te väöl succes, Nederlands te liere en zat ziech in veur 't belaank vaan 't Nederlands volk. Mèt Fraankriek góng 't Keuninkriek Holland al gaw de Veerde Coalitieoorlog in, boebij Oos-Friesland (inclusief 't Russisch Jeverland) geannexeerd woort.

De keuning waor zier betrokke bij diverse rampe die de bevolking troffe. In jannewarie 1807 oontplofde in Leiden e polfersjeep; de keuning leet direk 't pojn ruime en stèlde zie paleis besjikbaar veur de slachoffers. Ouch bij epidemieë vaan de zweitkrenkde en cholera in Braobant waor Lowie prezint, zoe good wie bij euverstruiminge in de Betuwe in 1809.

De sympathie veur 't Nederlands volk góng Napoleon evels te wied. De instèlling vaan 't Continentaol Stèlsel, gemeind um Groet-Brittannië economisch te rake, stèlde de keuning langen tied oet, en ouch euver 't roonsele vaan nui legertróppe (op 'n bevolking vaan mer 2 mieljoen lui) stötde de keuning tege de boors. 'n Wijer verzwaking vaan Lowie zie gezag waor de Britse invasie op Walcheren vaan 1809. In Paries meinde me tot de keuning te lang had gewach mèt daotege op te trejje.

Ind

Dit alles wèkde bij Napoleon de wuns op um ouch Nederland direk te regere. Heer annexeerde iers op 27 december 1809 Walchere, daonao op 16 miert 1810 gans Zuid-Nederland. Lowie perbeerde 't land te rèdde door op 1 juli troensaofstand te doen en zie zäönsje es Lowie II te installere, meh op 9 juli liefde Napoleon per decreet 't keuninkriek gans bij 't Keizerriek Fraankriek in. Dit zouw tot 1813 zoe blieve.

Groondgebeed en indeiling

't Keuninkriek Holland in 1808, nao de inlieving vaan Oos-Friesland en de annexatie vaan Vlissinge door Fraankriek.

Al bij de instèlling vaan de Bataafse Rippubliek in 1795 had Nederland Ziews-Vlaondere en de bezittinge in 't later Limbörg mote aofgeve; die hoorte dus ouch neet bij 't Keuninkriek Holland. In juli 1807 woort Oos-Friesland aon 't Keuninkriek touwgeveug. In december 1807 naom Fraankriek Vlissinge es marinehave in; in december 1809 gans Walcheren, in miert 1810 gans Zieland, Braobant, 't Land vaan Altena (toen nog neet bij Braobant) en Gelderland bezuie de Waal.

Bij wèt vaan 13 aprèl 1807 woorte tien departeminte ingestèld. Holland woort gesplits in e noordelek en e zuielek departemint; de res beheel zienen traditionele naom. Opvallend is tot de departeminte bij benaodering al de grenze vaan de later provincies hadde, zoe good wie de zelfde hoofstei. Drenthe, wat veurheer um zie gering aontal inwoeners bij Euverijssel waor ingedeild, woort oonder Lowie Napoleon e zelfstendeg departemint. Mèt de inlieving vaan Oos-Friesland kraog 't Keuninkriek Holland èlf departeminte. De lèste maond, wie Fraankriek Zuid-Nederland had geannexeerd, waoren 't 'rs nog mer èlf.

Departemint	Hoofstad	Opmerking
Friesland	Leeuwarden
Groninge	Groninge
Oos-Friesland	Aurich	Geannexeerd in 1807, sinds jannewarie 1808 e regulier departemint
Drenthe	Assen	Aofgesjeie vaan Euverijssel
Euverijssel	Zwolle
Amstelland	Amsterdam	Huiege provincie Noord-Holland heet Haarlem es hoofstad.
Maosland	Den Haag
Utrech	Utrech
Gelderland	Arnhem
Zieland	Middelburg	Tot 16 miert 1810. Middelburg al op 27 december 1809 door Fraankriek geannexeerd.
Braobant	Den Bosch	Tot 16 miert 1810. Had oonder de Bataafse Rippubliek 'Bataafs-Braobant' geheite.

'n Wijer bezunderheid is tot de hoofstad vaan gans Nederland ziech oonder Lowie Napoleon twie kier verplaotse. Tot 1808 heel heer, wie 't parlemint en vreuger de prinse, residentie in Den Haag. Dat jaor verhuisde heer iers nao Utrech, daan nao Amsterdam. Dees stad waor tot daan touw noets örges hoofstad vaan gewees.

Waope vaan 't Keuninkriek Holland (zuug besjrieving).

Insignes

't Keuninkriek Holland veurde 't traditioneel roed-wit-blauw veendel.

't Waope waor gekwartileerd vaan d'n awwe Generaliteitsliew ('t waope vaan de Rippubliek dus) en d'n adeleer vaan 't Frans Keizerriek. De groete waopecompositie, aongenome op 20 mei 1807, woort wie e keuninklek waope geveurd, mèt 'ne mantel vaan hermelijn en 'ne keuningskroen op e pörpere baldakijn. 't Waope woort umgeve door de ordeteikes vaan 't Légion d'Honneur en de Keuninkleke Orde vaan Holland en geplaots op 'ne gekruusde scepter en Hand vaan Geriechtegheid. Later kaome de twie ordeteikes te vervalle en woorte ze vervaange door de Orde vaan de Unie, 'ne kèttel vaan goud mèt de waopes vaan alle èlf de departeminte (veur Amstelland woort 't aajd Hollands waope, veur Maosland 't waope vaan D'n Haag gebruuk).

Bestuur

De oetveurende mach berösde bij de Keuning en zien regering. De wètgevende mach waor, zjus wie in de Bataafse Rippubliek sinds 1801, in han vaan 't Wètgevend Liechaam. Dit parlemint had iers 38, nao touwtrejjing vaan 't departemint Oos-Friesland 41 leie. Zjus wie later in 't Keuninkriek had de Keuning väöl mach: heer kós wètte aonnumme zoonder 't Liechaam dao-euver te laote stumme.

Economie

Wie in de ganse Fransen tied had de economie te lije oonder liegconjunctuur, meh veural oonder de vaan bove opgelagte maotregele. 'ne Bezunder zwoere maotregel waor 't Continentaol Stèlsel. Napoleon verbooj de Franse en de börgers vaan zien satellietstaote um mèt Groet-Brittannië te handele. Doel waor um dit land, 'ne vijand vaan Fraankriek economisch te rake. Umtot Wes-Nederland evels zier sterk aofhenkelek waor vaan d'n handel mèt Ingeland, wachde Lowie Napoleon mèt de inveuring en stoont heer d'n handel touw. Dit droog oetindelek bij aon Napoleon zien beslissing um häöm aof te zètte.

Allewel tot 't Continentaol Stèlsel veural negatief gevolge had op de Nederlandse economie, proffiteerde sommege binnelandse strieke soms wel devaan. Zoe waor 't stèlvalle vaan d'n euverziesen handel good veur de touwbaksindustrie in de Gelderse Vallei.

Monetair systeem

In 't Keuninkriek Holland bleef me mèt de aw munte vaan de Rippubliek betaole, meh aanders es oonder 't Bataafse Rippubliek woorte noe wel munte vaan 't nui rezjiem geslage. Veur 't iers hadde Nederlandse munte noe 'ne rand, wat ze tege sliete en aofkappe beveilegde. 't Gief zèlvere munte vaan 1/2 gölde, göldes, riksdaolders, gouwe dukaote en gouwe munte vaan 10 en 20 gölde (die lèste waore nui: veurheer hadde gouwe munte gein vaste weerde). In de regel tuine ze op de veurkant de kop vaan Lowie Napoleon en op d'n achterkant 't waope vaan 't Keuninkriek. Munte vaan 't Keuninkriek Holland zien rillatief sjeers en gemeinelek hendeg duur.

Cultuur

Lowie Napoleon waor 'ne groete cultuurleefhöbber. Heer stiechde oonder mie de Keuninkleke Bibliotheek en 't Rieksmuseum. Dat lèste museum oontstoont in de vörm vaan 'n opebaar sjèlderijecollectie in zien eige Paleis op d'n Dam.

Willem Bilderdijk, d'n diechter dee Lowie Napoleon Nederlands lierde, waor in dezen tied populair wie ummer en zouw 't nog jaore blieve.

Bronne

Dit artikel is gebaseerd op 't corresponderend Nederlandstaoleg artikel, in dees versie, zoewie 't Nederlandstaoleg artikel euver Lowie Napoleon, in dees versie.