2022

2019 - 2020 - 2021 - 2022 - 2023 - 2024 - 2025

2022 (MMXXII) is e gewoen jaor wat begós op zaoterdag op de Gregoriaanse kalender. 't Jaor woort veur e groet deil gedomineerd door de Russische invasie in de Oekraïne; aander belaankrieke nuitsfeite waore de COVID-19-pandemie (die dit jaor sterk in krach en irns trökleep), d'n doed vaan keuningin Elizabeth II, die 70 jaor de len in 't Gemeinebès vaan Naties had geregeerd, en extreem weer in de zomer vaan 't noordelek haafroond - druugde in Europa, euverstruiminge in oonder mie Pakistan.

GebäörtenisseBewirk

jannewarie

In Kazachstan vènje massaproteste plaats nao de verhoeging van de autogaaspries. Presidentj Kassim-Zjomart Tokajev óntsjleit zien regering, meh duujt de proteste mit geweld de kop in.
1 - Gemeinteleke fusies in Noord-Holland en Noord-Braobant (zuug ouch oonder 16 miert).
10 - 't Kabinèt-Rutte IV weurt beëideg.
14 - De vulkaan Hunga Tonga in Tonga bersj oet. Veural de drop volgenden tsunami maak väöl sjaoj; 't sjókfróntj weurt euver de ganse waereld gemaete.
23 - 'n Groete demonstratie taegen 't COVID-beleid van de Belzje regering löp oet op 'n gewelddaojige confrontatie mit de pelitie.
28 - Jos B. weurt in hoeger beroop tot 15 jaor gevangenis veroerdeild veur de maord op Nicky Verstappen. Zienen avvekaat deit weite in cassatie te gaon.

fibberwarie

6 - Elizabeth II veurt häör platina jubileum.
8 - De pelitie óntruump de Sjtarrebósj bie Bor, wo miljeuactiviste zich aan de buim hawue geketteld. De bósj weurt gekap veur oetbreiing van 't NedCar-febrik.
15 - Bie euversjtruiminge en pratsjlawines in Petrópolis (RJ, Brazilië) kómme 152 luuj óm.
20 - De Groete Renaissancedam (Tālāqu Hidāsē Gidib) in Ethiopië weurt in gebroek gesjtèld. Nao wiejeren oetboew mót dit de sjterkste waterkrachcentraal van Afrika waere.
21 - Oerlog in de Oekraïne: Róslandj erkintj, bie mónj van presidentj Vladimir Poetin, de aafgesjeie rippeblieke Donjetsk en Loehansk. Nog dezelfden aovendj sjik 't landj tróppe nao dit gebeed.
24 - Róslandj vilt de Oekraïne van alle kantj binne.
25 - 't Russisch leger bereik Kiev meh wèt neet door te stoete.
27 - 'n Oestelik Róssisch offensief bereik Charkov. Poetin zèt nucleair einhede op sjerp.
28 - De Róssische lochmach veurt bómbardeminte oet op Kiëv, Charkov en diverse anger sjtei. Hiebie waere ouch cluster- en vacuümbomme gebroek, die door 't verdraag van Genève zeen verboje.

miert

2 - 't Róssisch laeger pak de zujelike sjtad Cherson, dewiel de bombardemènte op anger sjtei ummer haeviger waere.
4 - 't Róssisch parlemènt nump 'n wèt aan die alle journalistiek die neet zaet wat de sjtaotspaersj veursjrief sjtraofbaar maak; de sjtraofe kanne tot 15 jaor oploupe.
4 - Bie Róssische besjetinge vluug de kerncentraal van Zaporizjzja in brandj.
9 - In Marioepol weurt bie e bómbardemènt 'n kènjerkliniek verweus.
13 - Róslandj bombardeert 'ne laegerbasis kortbie Lviv. Neet dèks zal landj 't zich nog zoe wied nao 't weste waoge.
16 - Bie de Nederlandse gemeinteraodsverkezinge, mit 'n historisch lieg opkóms, winne de lokaal partieje hènjig. De mieste lenjelike partieje verleze; de PvdA is de oetzunjering.
17 - Thijs H., de maordenaer van drie luuj in D'n Haag en op de Broensemerhei, weurt in hoeger beróp veroerdeild tot de hoeger sjtraof van 22 jaor mit tbs. Hae geit direk in cassatie.
20 - In Strépy-Bracquegnies, 'n deilgemeinte van La Louvière, veurt 'nen automobilis in op 'n gróp carnavaliste. Zès luuj kómme hiebie óm.
21 - Bie Wuzhou (provincie Guangxi, China) sjtort e vleegtuug denaer. Alle inzittende kómme óm.
24 - De gemeinte Weesp weurt bij Amsterdam geveug.
28 - 't Oekraïens leger pak Irpin, 'n veurstad vaan Kiev, vaan de Russe trök. De weke dao-op zal 't Russich leger ziech oet 't noorde vaan 't land tröktrekke en de missie um Kiev te vereuvere de facto opgeve.
31 - Bie Hèrkebósj weurt 't groetste illegaal segrèttefebrik oets gevónge. In 't febrik waor zoeget 150 ton toebak, allezelaeve besjtump veur de Britse merret.

aprèl

In de Zuud-Afrikaanse provincie KwaZoeloe-Natal vènje zjwaor euversjtruiminge plaats, die aan hóngerde luuj 't laeve koste.
1 - In Mestreech weurt 't neet wermer es 1,8°C. Heimèt weurt e nationaol kawrecord veur dezen daag gebroke - allewijl 'n zeldzaomheid.
3 - In Boetsja, 'n veursjtad van Kiev, waere teentalle tot hónderde lieke aangetroffe. Volges de börgemeister van die sjtad en de Oekraïense regering geit 't óm de lichame van börgers en woorte ze vermoord door Róssische troepe of Tsjetsjeense huurlinge.
7 - Róslandj weurt nao 'n sjtumming van de plenair vergaojering oet de VN-minsjerechteraod gezat. Rae daoveur is 't groetsjaolig geweld taege börgers in de Oekraïne.
8 - 't Róssisch laeger vilt de sjtatie van Kramatorsk aan, wo zoeget veerdoezendj börgersj sjtaon te wachte op evacuatie.
12 - Lilianne Ploumen treujt trök es fractieveurzitter vaan de PvdA.
14 - 't Róssisch kreegssjeep de Moskva vergeit door 'ne brandj, dae door de Oekraïne es aanval weurt opgeëis.
18 - In 't ooste vaan de Oekraïne begint e nui Russisch offensief. De terreinwinste die 't zal boke zien beperk.
24 - De zittende president Émanuel Macron wint de Franse presidentsverkezinge door zien extreemrechse tegekandidaote Marine Le Pen te versloon.
24 - Bie verkezinge in Sjlovenië weurt de nuuj linkse partie Svoboda de groetste en versjleit daomit de regerende rechs-populistische SDS.
25 - Elon Musk köp Twitter veur 44 miljón dollar; later dat jaor zal heer evels vaan de koup aofzien.
27 - Róslandj sjtop mit de lievering van aerdgaas aan Pole en Bulgarieë. In de maondje dao-op zalle mie Europese lenj aafgekoppeld waere.

mei

Oetbraak vaan apepokke in Europa. 't Ierste geval weurt in 't Vereinig Keuninkriek vasgesjtèld. De gevolge valle oetènjelik mit.
4 - Op Mars weurt 'ne Marssjóddel van 5 op de MM-sjaol gemaete. Dit is óngevaer de zjwaorste sjok dae op de planeet meugelik is.
6 - In Tóngere begintj 't percès róndj de maord op maffiabaos Silvio Aquino. Vief verdachte sjtaon terech, eine veur d'n opdrach tot, veer veur 't oetveure van de maord.
12 - De NASA publiceert de ierste foto van Sagittarius A*, 't zjwart laok in 't centrum van de Milkwaeg.
15 - Paus Franciscus verklaort de Nederlandse pater Titus Brandsma heilig.
16 - 't Batteljón van 't Azovrezjiment in 't Azovstal-febrik in Marioepol geuf zich euver. Hiemit kump nao maonde van zjwaor bómbardemènte de sjtad in Róssische henj.
18 - Zjwaede en Finlandj dene 'n aanvraog in veur lid te waere van de NAVO.
24 - Op 'n lieger sjaol in Uvalde (TX) sjut 'nen achteenjäörige man 19 kènjer en twie volwassene doed.

juni

Proteste in Nederland door activistische boere tege wiedgaonde maotregele um de stikstofoetstoet te ridducere. E deil vaan de proteste weurt gewelddaodeg.
1 - De 9-jäörige jóng Gino van der Heijden verdwient in Kirchroa. Drie daag later weurt hae doed trökgevónge in Gelaen; 'ne man van 22 weurt hieveur gearresteerd.
12 - Parlemintsverkezinge in Fraankriek.
18 - Jan Smeets nump aafsjeid es baas van Pinkpop.
21 - Afghanistan weurt getroffe door 'nen aerdsjóddel van 6,2 op de Memènt-Magnitudesjaol.
22 - In Stroe (gemeinte Barneveld, Gelderlandj) vèntj e lenjelik boereprotes plaats.
23 - De Oekraïne en Moldavië waere es kandidaat-lid van de EU toegelaote.
24 - D'n Amerikaansen Hoeggerichshof drejt 't lenjelik rech op abortus trök.
25 - Severodonjetsk kump in Róssische henj.
26 - In 'ne illegale kafee inne Zuud-Afrikaanse sjtad Oos-Londen weure 21 doeje gevónje. 't Geit óm jóng luuj, mer woeraan ze zint gesjtorve is nog neet dutelik.
29 - D'n Amerikaanse r&b-zenger R. Kelly weurt óm ómvangriek en jaore doerendj misbroek van dèks minderjaorige maedjes tot 30 jaor gevangenis veroerdeild.
30 - Oekraïense troepe herovere Sjlangeneilandj, e sjtrategisch eilendje inne Zjwarte Zee. De hereuvering is vaan groete symbolische beteikenis.

juli

1 - 't Homohouwelek weurt ingeveurd in Zwitserland.
3 - Róssische troepe en milities vanne Volksrippebliek Loehansk verovere Lisitsjank. Hiemit is de gansen oblas Loehansk in henj vanne separatiste en 't Róssische leger.
7 - Boris Johnson sjtap op es premier en leisman van de Conservatieve Partie nao immensen drök van zien partiegenote en e groet aantal ministers wat opsjtap. Oerzaak waore diverse sjendale.
8 - De Japansen ex-premier Shinzo Abe weurt op 67-jäörige laeftied vermaord.
11 - D'n ierste foto vaan de James Webb-ruimtetelescoop weurt geprizzenteerd.
21 - De Europese Centraal Bank verhoeg de rente mit 0,5 percèntpuntj tot 0% percies. Veur 't iers in ach jaor hilt de bank gein negatieve rente mie aan.
27 - In Tunesië weurt, mit 'n zier lieg opkóms, 'n nuuj gróndjwèt aangenome die de regering dictatoriaal mach gief. Feitelik kump hiemit 'n ind aan de democratie die nao 't Arabisch Vreugjaor in 't landj waor ingeveurd.
29 - Bie zjwaor euversjtruiminge inne Amerikaanse sjtaat Kentucky valle zeker 37 doeje en 30 gewónje.
29 - In Australië kump de lèste aaflievering van de soapserie Neighbours op de tv.

augustus

In Pakistan valle 1300 doeje door zjwaore raegeval en euversjtruiminge. Wiejer zint 170.000 hoezer besjadig. In totaal zint 33 miljoen luuj geraak door 't noedwaer.
2 - Nancy Pelosi, veurzitster vaan 't Amerikaons Hoes vaan Aofgeveerdigde, bezeuk Taiwan. China hèlt es reactie militair oefeninge in de Taiwanese waters.
3 - In Hoeg-Karabach beginne weer nui gevechte. Oerzaak is woersjijnelek de verminderde Russische meujenis in oorlogstied. De gevechte zalle de weke en maonde dao-op oetloupe op 'ne nuien oorlog tösse Armenië en Azerbeidzjan.
9 - Bie 'nen Oekraïense raketaanval oppe Krim waere zeker 8 Róssische vleegtuger vernetig.
12 - In Chautauqua (NY) weurt de Brits-Indiase sjriever Salman Rushdie denaergesjtaoke. Rushdie is al saer 1989 doel van dreiging oet islamistischen hook.
14 - In 'n kirk in Gizeh (Egypte) brik 'ne brandj oet, wo zeker 41 luuj bie ómkómme. De mieste doeje zeen kènjer in 'n aanligkendj kènjerdaagverblief.
15 - Tom Dumoulin sjeit direk oet mèt fietsrenne. Ieder had 'r al gezag tot 'r nao dit sezoen zouw oetsjeie.
24 - Bie 'ne Róssische raketaanval op 'n treinsjtasie inne regio Dnipro (Dnjepropetrovsk) zint 25 luuj óm 't laeve gekómme en teentalle luuj gewóndj geraak.
31 - In de Piel bie Griendsveen weujt 'ne groete natuurbrandj, zoeget op dezelfde plaatsj wo twie jaor haer ouch al 'ne brandj waor.

september

Bij e succesvol Oekraïens tegenoffensief kump e groot gebeed trök in Oekraïense han. Veural in 't oblas Charkov weurt groete terreinwins gemaak.
6 - Liz Truss volg Boris Johnson op es premier van 't Vereinig Keuninkriek.
8 - Keuningin Elizabeth II störf op 96-jaorege leeftied, nao 'n regering vaan 70 jaor. Ze weurt opgevolg door häöre zoon Sjarel III.
14 - Bij parlemintsverkezinge in Zwede wint 't rechs blok.
16 - In 'ne bósj kórtbie de Oekraïense sjtad Izjoem, die kort daoveur is heroverd door Oekraïense sjtriedkrachte, waere hónderde massagraver óntdèk. Dao-in ligke óngevier 450 lieke.
18 - Aon de grens tösse Kirgizië en Tadzjikistan begint nui geweld, boebij diverse doeje valle.
19 - Op 't sjtrandj kórtbie de Israelische sjtad Tel Aviv weurt 'n graafgrót óntdèk oeten tied vanne Egyptische farao Ramses II. Arsjeologe sjpraeke van 'n extreem zeldzaam óntdekking.
21 - Poetin reup veur 't iers saer 't begin van d'n oerlog taege de Oekraïne rizzerviste op.

SportBewirk

4-20 fibberwarie - Olympische Winterspeule in Peking
6-31 juli - Europees kampioensjap damesvoetbal in Ingeland
21 november - 18 december - Wereldkampioensjap hierevoetbal in Qatar

PriezeBewirk

Nobelprieze
- Geneeskunde: Svante Pääbo "óm zien óntdekkinge ómtrèntj de genome van oetgesjtorve minsjesaorte en de minsjelike evolutie."
- Natuurkunde: Alain Aspect, John F. Clauser en Anton Zeilinger "veur hun experimènte mit versjtringelde fotone, womit ze de sjenninge van de Bell-óngeliekheid aantuinde en pioneerswerk dege veur de kwantuminformatica."
- Sjemie: Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal en K. Barry Sharpless "veur de óntjdèkking van kliksjemie en bio-orthogonaal sjemie".
- Literatuur: Annie Ernaux "óm de mood en klinische sjerpde womit ze de wortele, vervraemdinge en collectieve remminge van 't persoenlik gehäöge ónthölt."
- Economie: Ben Bernanke, Douglas W. Diamond en Philip H. Dybvig "óm hun ongerzeuk nao banke en financieel crises."

Persoen vaan 't JaorBewirk

Volodymyr Zelensky

GestorveBewirk

1 jannewarie - Carlisto Tanzi, Italiaansen oondernummer (83)
7 jannewarie - Sidney Poitier, Bahamaonsen acteur (94)
12 jannewarie - Ronnie Spector, Amerikaonse popzengeres (The Ronettes) (78, kaanker)
16 jannewarie - Ibrahim Boubacar Keita, Malinese politicus (76)
20 jannewarie - Meat Loaf, Amerikaonse rockzenger (74)
20 jannewarie - Elsa Soares, Braziliaonse sambazengeres (91)
22 jannewarie - Thích Nhất Hạnh, Vietnamese goeroe (95)
25 jannewarie - Gert Schutte, Nederlandse politicus (GPV) (82)
25 jannewarie - Wim Jansen, Nederlandse voetballer (75, dementie)
27 jannewarie - Max Moszkowicz sr., Nederlands-Limbörgsen avvekaot (95)
6 fibberwarie - George Crum, Amerikaanse componis (92)
8 fibberwarie - Luc Montagnier, Franse viroloog (Nobelpries in de Geneeskunde 2008) (89)
9 fibberwarie - Ian McDonald, Britse rockmuzikant (75)
19 fibberwarie - Gary Brooker, Britse rockmuzikant (Procol Harum) (76, kaanker)
22 fibberwarie - Stijn De Paepe, Belzjen dichter (43, dermkaanker)
22 fibberwarie - Mark Lanegan, Amerikaanse rockmuzikant (57)
13 miert - William Hurt, Amerikaansen acteur (71, prostaotkaanker)
16 miert - Piet Bukman, Nederlandse politicus (CDA) (88)
20 miert - Piet Paulusma, Nederlandse meteoroloog (65, kaanker)
23 miert - Madeleine Albright, Amerikaanse politica (84, kaanker)
24 miert - Bert Ruiter, Nederlandse bassis (75)
25 miert - Taylor Hawkins, Amerikaansen drummer (Foo Fighters), (50, euverdosis)
25 miert - Katryn Hays, Amerikaanse soapactries (87)
29 miert - Miguel Van Damme, Belzje voetballer (28, leukemie)
6 aprèl - Reinhilde Decleir, Belzje actries (73, euthanasie)
6 aprèl - Vladimir Zjirinovski, Russische politicus (75, COVID-19?)
10 aprèl - Philippe Boesmans, Belzje componis (85)
14 aprèl - Alex Brenninkmeijer, Nederlandse zjuris en ombudsmaan (70)
16 aprèl - Joachim Streich, Oos-Duitse voetballer (71)
18 aprèl - Harrison Birtwistle, Britse componis (87)
22 aprèl - Jan Rot, Nederlandse popmuzikant (64, dermkaanker)
23 aprèl - Arno Hintjens, Belzje zenger (72, alvleisklierkaanker)
25 aprèl - Kane Tanaka, Japanse leeftiedsrecordhèlster (119)
25 aprèl - Henny Vrienten, Nederlandse popmuzikant (Doe Maar) (73)
30 aprèl - Naomi Judd, Amerikaanse countryzengeres (76, zelfmaord)
30 aprèl - Mino Raiola, Spaonse zaakwoernummer (54)
5 mei - Harm Ottenbros, Nederlandse fietsrenner (78)
9 mei - Jody Lukoki, Congolees-Nederlandse voetballer (29, gevolge vaan e gevech?)
11 mei - Jeroen Brouwers, Nederlandse sjriever (82)
11 mei - Henk Groot, Nederlandse voetballer (84)
13 mei - Teresa Berganza, Spaonse operazengeres (89)
13 mei - Chalifa bin-Zajed an-Nahjan - sjeik vaan Abu Dhabu (73)
17 mei - Mohammed Rabbae, Marokkaons-Nederlandse politicus (GroenLinks (81)
17 mei - Vangelis, Griekse popmuzikant (79)
22 mei - Heddy Honigmann, Nederlandse documentairemeekster (70, multiple sclerose en kaanker)
26 mei - Alan Fletcher, Britse popmuzikant (Depeche Mode) (60)
26 mei - Willibrord Frequin, Nederlandsen prizzentator (80, krenkde vaan Parkinson)
26 mei - Gijs de Lange, Nederlandsen acteur (65, longfibrose)
26 mei - Alan White, Britse popmuzikant (Yes) (72)
30 juni - Technoblade, Amerikaanse vlogger (23, kaanker)
1 juli - Richard Taruskin, Amerikaanse musicoloog (77)
4 juli - Remco Campert, Nederlandsen sjriever en diechter (92)
8 juli - Shinzo Abe, Japanse politicus (67, vermaord)
18 juli - Claes Oldenburg, Zweeds-Amerikaanse kunsteneer (93)
25 juli - Paul Sorvino, Amerikaansen acteur (83)
25 juli - David Trimble, Britse politicus (77)
30 juli - Ayman al-Zawahiri, Egyptischen terroris (71, geliquideerd)
31 juli - Fidel Ramos, Filipijnse politicus (94)
31 juli - Bill Russell, Amerikaanse baskètter (88)
5 augustus - Jean-Jacques Cassiman, Belzje geneticus (79)
8 augustus - Olivia Newton-John, Britse actries en zengeres (73)
9 augustus - Nicholas Evans, Britse journalis en sjriever (72)
11 augustus - Anne Heche, Amerikaanse actries (53, verkiersoongelök)
14 augustus - Rakesh Jhunjhunwala, Indiase zakemaan (62)
20 augustus - Bram Peper, Nederlandse politicus (82)
25 augustus - Herman Vanspringel, Belzje fietsrenner (79)
29 augustus - Charlbi Dean, Zuid-Afrikaonse actries en model (32)
30 augustus - Michail Gorbatsjov, Sovjet-Russische politicus (91)
8 september - Elizabeth II, keuningin vaan 't Vereineg Keuninkriek en de aander Gemeinebèsrieke
8 september - Piet Schrijvers, Nederlandse voetbalkeeper
13 september - Jean-Luc Godard, Franse rezjisseur (91, euthanasie)
22 september - Hilary Mantel, Britse sjriefster (70)
23 september - Louise Fletcher, Amerikaonse actries (88)
24 september - Pharoah Sanders, Amerikaonse jazzmuzikant (81)
28 septemebr - Coolio, Amerikaonse rapper (59)
9 oktober - Bruno Latour, Franse filosoof en antropoloog (75)
14 oktober - Robbie Coltrane, Britsen acteur (72)
16 oktober - Lodewijk van den Berg, Nederlands-Amerikaonsen astronaut (90)
28 oktober - Jerry Lee Lewis, Amerikaonse rock-'n-rollzenger (87)
29 oktober - Hugo Camps, Belzje sjriever en journalis (79)
1 november - Takeoff, Amerikaonse rapper (28, vermaord)
5 november - Mimi Parker, Amerikaonse indiemuzikante (59, eierstekkaanker)
8 november - Will Ferdy, Belzje zenger (95, krenkde vaan Parkinson)
8 november - Pierre Kartner, Nederlandse zenger en producent (87)
8 november - Dan McCafferty, Britse rockmuzikant (76, COPD)
12 november - Cor van der Gijp, Nederlandse voetballer (91)
12 november - Keith Levene, Britse punkmuzikant (65)
18 november - Ned Rorem, Amerikaonse componis en sjriever (99)
30 november - Jiang Zemin, ex-president vaan China (96)
30 november - Christine McVie, Amerikaonse popmuzikante (79)
30 november - Davide Rebellin, Italiaonse fietsrenner (51, verkiersoongelök)

Variabel fies- en gedinkdaogBewirk

opmerkinge

Mèt 'vastelaovend' weurt hei lètterlek de veuraovend vaan de vastentied gemeind; in de volksmoond dus 'vastelaovesdinsdag'.
Vaan Paose aofhenkeleke fieste in de oosters-orthodoxe kèrke kinne mèt hölp vaan bovestoonde data weure berekend.
Joedse fiesdaog beginne bij zoonsoondergaank d'n daag veur wat de kalender hei aongief.