Suske en Wiske
- Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.
Suske en Wiske zint de hoofpersonages oet 'n reeks Vlaamse sjtripverhaole mèt dezelfde naam. De sjtrip ies bedach door Willy Vandersteen. De hoofpersone zint twiè kinger, 't jungske Suske (aafkorting van Franciscus) en 't maedsje Wiske (aafkorting van Louise). Vandersteen begoes de serie in 1945. 't Ièrsjte album waor Rikki en Wiske in Chokowakije, hie-in kump èvvel Suske nog neet veur en belaef Wiske 'n avontuur mèt ziene broor Rikki. Vanaaf 't twiède album, Op het eiland Amoras, verdwient Rikki oet beeld en weurt Suske, 'ne jóng van óngevaer dezelfde laeftied es Wiske, ein van de hoofpersone. Vanaaf 1972 kreeg Paul Geerts, dae es assistent van Vandersteen al väöl teikenwerk houw euvergenómme, de eindverantwoordelikheid euver de sjtrip. Geerts woort in 2002 opgevolg door Marc Verhaegen, dae nao 'ne ruzie mèt Studio Vandersteen woort vervange door 'n team teikenaersj ónder leijing van Luc Morjaeu en 'n team scenariosjrieversj ónder leijing van Peter van Gught.
De serie drièjt um de kinger Suske en Wiske, die umrink zin door 'n aantal volwassene woamèt ze 'n soort gezin vörme. 't Oetgangspunt van 'n album ies meistal 'n alledaagse situatie, woavanoet de persone in 'n avontuur terech kómme. In de loup van zoa'n avontuur kómme dan dèks fantasiefigure en ónwerkelike situaties veur, sóms gebaseerd op besjtaonde verhaole en legendes. Door 'n oetvinging van professor Barabas, 't teletiedmesjien, kènne de personages door de tied reize, en ouch geografisch gezeen were d'r väöl reize óndernómme. De vertèltrant weurt meistal es volks umsjreve.
Belangriekste personages
bewirk
- Suske is 'ne jong mèt zwart haor, dee miestens in e roed humme en 'ne zwarte brook löp. Ziene leeftied ligk neet gans vas; heer weurt aofwisselend es sjaolkeend en es puber neergezat. Heer is aofkomsteg vaan Amoras, e fictief tropisch eiland in de Stèllen Oceaon boe in de zèstienden iew 'n Antwerpse kolonie is gestiech. In 't album Het eiland Amoras is te zien wie Wiske, tant Sidonia en professor Barabas Amoras oontdèkke. Suske en Wiske weure vrun en aon 't ind geit Suske mèt nao 't Belsj. Allewel tot heer in 't begin get wèld en oonbeheers is, is heer later in de serie 'ne röstege en constante jong.
- Wiske späölt al vaanaof 't begin mèt, dat wèlt zègke sinds Rikki en Wiske in Chocowakije. Ze is dao nog mer e klei keend; later in de serie zuut ze, wie Suske, oet wie e sjaolkeend of 'ne puber. Ze dreug miestal e wit kleidsje mèt roej lijn en e strikske in häör haor. Diverse poginge um dat uterlek te modernisere móste de teikenere nao negatief lezersreacties weer opgeve. Wiske is in väöl 't tegedeil vaan Suske: oongeliek vaan aard, soms ijdel, soms oonzeker, en bringk ziech dèks in probleme. Dao steit tegeneuver tot ze dèks mèt oonverwachte oplossinge kump. Wiske heet e pupke, Schanulleke, boe ze neet boete kin. In väöl avonture raak Wiske compleet vaan häör apperpo es ze dit pupke kwiet raak.
- Tant Sidonia, oersprunkelek Sidonie, is 'n oongetrouwde hoesvrouw en de biologische tant vaan Wiske (en Rikki). Ze is oongeluifelek slaank, heet 'n sterke kin, 'n kouf en oongewoen groete veuj. Häör kleiing besteit oet 'n raos blouse en 'ne zwarte rok; in de vreugste albums droog ze e petsjke mèt spaange. In de avonture späölt ze dèks 'n kleinder rol; soms geit ze neet mèt. Ze is dèks op zeuk nao 'ne maan; veural Lambik heet häör belaankstèlling.
- Lambik is 'nen awwere maan dee veurheer es poompemeker heet gewèrk. Heer is kaal, dik, heet 'n groete neus en dreug 'ne bolhoed, 'n zwarte brook en e wit humme mèt zwart nóndedzjuke. Heer is de komische figuur oet de serie. Dèks deit heer dom dinger, meh soms brik heer oet zien rol en red heer de situatie. Me zuut häöm dèks op zeuk nao sjoen vrouwlui, meh vaan tant Sidonia wèlt 'r niks weite. Lambik späölt mèt sinds De sprietatoom.
- Jerom is es lèste vaan de vief hoofpersoene debij gekoume. 't Is 'ne mins mèt bovenatuurlek groete krach. Heer is oersprunkelek aofkumsteg oet prehistorisch Iesland, meh raakde vasgevrore in 't ies en dreef aof nao zeventienden-iews Fraankriek. Dao woort heer ingezat es geheim waope vaan hertog L'Handru, 'nen usurpator, wie me in 't album De dolle musketiers kin leze. Wiske krijg häöm zoewied um euver te loupe; aon 't ind geit Jerom mèt 't teletiedmesjien mèt nao d'n twintegsten iew. Vandersteen had later groete spiet tot heer Jerom debij haolde: door dee zien oongeluifeleke krach wis heer edere vijand te versloon en woorte de verhaole koelek nog spannend. Daorum is Jerom dèks op reis daan wel oetgesjakeld door e slaopmiddel of hypnose.
Ouch frequent en zier belaankriek veur de serie zien:
- Professor Barabas is 'ne gelierde en oetvinder mèt bezej vaan zoeget alles. 't Is 'ne kale, dunne maan mèt 'ne baard. In de serie deit heer diverse geniaol oetvindinge, boevaan de Gyronef ('nen helikopter) en 't teletiedmesjien talloes kiere trökkoume. De meugelekhede vaan zien oetvindinge grenze soms aon mazjie. Heer späölt neet in alle avonture mèt en es 'r mètspäölt, blijf heer miestens op d'n achtergroond um vaan hoes oet dinger te regele. Professor Barabas späölt mèt vaanaof Het eiland Amoras.
- Krimson is de veurnaomsten antagonis vaan de serie. 't Is 'ne neurotische crimineel mèt 'ne geitebaard, wandelstek en hoegen hood, dee de gansen tied pèlle slik tege al of neet ingebeelde krenkdes. Lambik neump 'm 'de gevierlekste mins op de wereld'. Heer heet 'ne rieke levesstijl mèt 'ne villa en 'ne butler, Achiel. Zien organisatie is groet. In Het rijmende paard debuteert heer es smokkeleer; daonao kump heer nog dèks trök.
Albums
bewirkDe sjtrips versjene vanouds veurdat ze in albumvörm oetkómme ièrsj in versjillende gezètte en tiedsjriefte, wie bieveurbeeld De Standaard en de Nederlands Limburgse gezètte Limburgs Dagblad en Dagblad de Limburger. De Standaard, woa de sjtrip in 1945 in debuteerde, sjeide in december 2022 oet mit Suske en Wiske-feuilletons.
De albums zint in te deile in 'n aantal reekse. De meiste albums versjiene in de Roaj reeks. De reekse zint:
- Roaj reeks
- Vlaamse ongekleurde reeks (1946-1959)
- Hollandse ongekleurde reeks (1953-1959)
- Vlaamse twièkleurereeks (1959-1964)
- Hollandse twièkleurereeks (1959-1964)
- Gezamelike twièkleurereeks (1964-1966)
- Veerkleurereeks (1967-noe)
- Blauw reeks (1952-1957)
- Luxe reeks (1991-noe)
Nevereekse
bewirk't Gief diverse spin-offs vaan de reeks. Al in 1955 begós Willy Vandersteen mèt De grappen van Lambik, gagstrips vaan ein paasj boe-in dees clowneske figuur allemaol vreem dinger mètmaak. De reeks leep tot 1962 en umvatde zeve albums. In 2004 blees Marc Verhaegen, later vervaange door Luc Morjeau, de reeks kort nui leve in.
In 1962 begós de stripserie Jerom, boe-in de gelieknaomege krachmins es superheld in 'ne gouwe mantel optreujt. De reeks woort veural in Duitsland (oonder de naom Wastl) hendeg populair. In de jaore zeventeg, naotot Vandersteen mèt Suske en Wiske waor gestop, wèrkde heer e tiedsje mèt groete productiviteit veur dees serie. Later teikende Geerts nog get aander Jerom-verhaole.
Ind jaore tachteg, begin jaore negenteg leep de gagreeks Schanulleke. Hei-in treujt 't pupke vaan Wiske op, neve clownspop Duddul en diverse bieste. De mieste vaan die gags zien door Eric de Rop en Patty Klein vaan Studio Vandersteen geteikend. Ze zien in veer albums gebundeld.
Tösse 2002 en 2015 leep de serie Klein Suske en Wiske, later Junior Suske en Wiske. Hei zien de twie hoofpersone klein kinder. De verhaole waore veural gemeind veur kinder die liere leze.
In 2013 versjeen 'n nui serie, Amoras geriech op awwer (deils volwasse) lezers. De serie umvat dezelfde personnages wie Suske en Wiske, meh 't verhaol (de zès albums beeje ei doorloupend narratief) is duuster vaan aard, mèt väöl geweld, eleminte vaan sciencefiction en 'ne realistischere teikestijl. 't Scenario kump vaan Marc Légendre, de teikeninge vaan Charel Cambré. De reeks waor gemeind es hommaasj aon Willy Vandersteen, dee in 2013 hoonderd jaor geleie gebore waor. Nao 't succes vaan Amoras volgde 'n nui serie, De kronieken van Amoras.
Vergeliekbaar mèt Amoras is ouch J.ROM - Force of Gold, 'n modernisering vaan de superheldereeks roond Jerom. Die serie góng ind 2014 vaan start en heet es oteurs Bruno De Roover (scenario) en Romano Molenaar (teikeninge).
Vertalinge
bewirkDe albums van Suske en Wiske zint vertaald in 'ne houp tale en sjtreektale. In 't Limburgs zint tot noe toe drie albums vertaald: De bokkeriejersj (De bokkenrijders) in 1997, De joker aafgetroef (De kaartendans) in 1999 en De Waerwouf van leëtselder (Volle maan) in 2005. Edere persoon in 't verhaol, in de Limburgse editie, 'kalt' dao-in ein ander dialek. De vertaling gebeurde door Veldeke-Limburg. Los daovan sjteit 't album Nen diere velo (Het kostbare kader), 'n vertaling nao 't Loeis op initiatief van de gemeinte en de lokale middesjtand.
't Nieuwsblad van het Noorden verzörgde oats drie oetgaves van 'tzelfde album, eint in 't Fries, eint in 't Gronings en eint in 't Drents. Daoneve geuf 't nog miè Friestalige albums. In 2004 woort op de Brabantse Sjtripdaag 'n oetgaaf in 't Brabants verzörg.