Vietnam

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Viëtnam
Basisgegaevens
Officieel taal	Vietnamees
Huidsjtad	Hanoi
Sjtaotsvörm	Volksrippebliek
Sjtaotshoof (lies)	Nguyễn Phú Trọng
Eerste minister	Phạm Minh Chính
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	331.690 km² 1,3%
Inwoeners – Deechde:	86.116.559 (2008) 253/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Dong (VND)
Tiedzaone	UTC +7
Nationale fiesdaag	2 september
Vouksleed	Tien Quan Ca
Web | Code | Tel.	.vn | VNM | +84

Viëtnam of Vietnam (officieel Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam) is e land in zuidoos-Azië, aon de Zuidsjinese Zie. Hoofstad is Hanoi, ander stei zien Ho-Chi-Minhstad, Can Tho Da Nang en Hai Phong; al dees vief stei höbbe 'n provincievrij status. 't Land grens aon China, Laos en Cambodja. De revier de Mekong mond hei oet in zie. In de grensstreke is 't land bergechteg.

Bestuurleke indeiling

't Land heet vief provincievrij stei (zuug bove) en daoneve 59 provincies.

Demografie

Viëtnam weurt in mierderheid bewoend door de Viëtnameze, die oongeveer 86% vaan de bevolking oetmake en de mier vröchber streke (de kösgebejer en de Mekong-delta) bewoene. De res, dat zien 53 etnische gróppe, woent veural in 't bergland, en steit etnisch gezeen wied aof vaan de Viëtnameze. Vaan hun zien de groetste de Tay, de Thai, de Muong, de Khmer (Cambodjane) en de Hoa. Vaan die zien allein de Muong sterk aon de Viëtnameze verwant; de Tay zien verwant aon de Zuang in Sjina en de Hoa zien etnische Sjineze.

De veurnaomste religies zien 't boeddhisme, 't confucianisme, 't roems-katholicisme en de traditioneel religies. Allein 't boeddhisme en 't katholicisme weure touwgelaote door de regering, die trouwes ouch dees religies oontraojt.

Historie

De ajds bekinde dynastie is de Hung Dynastie. In de derde iew veur Christus vereuverde An Duong Vuong de mach; in 207 v.Chr. woort heer verslage door Sjina, wat tot begin tiende iew de mach beheelt. Viëtnam waor in deen tied 'n soort vaan satellietstaot. In 938 dwónge de Viëtnameze oonder Ngo Huyen de Sjineze trök. Heer woort keuning meh nao zienen doed braok 'ne börgeroorlog oet, dee oetindelek Dinh Bo Linh es winner brach. Ouch zien dynastie doorde neet laank; wie Dinh en zienen ajdste zoon vermaord woorte braoke oonröste oet en dreigde de Sjineze binne te valle. De generaol Tien Le wis ze trök te dringe en woort ouch keuning. Nao ziene doed kaom oetindelek de Ly-dynastie aon de mach, die wel langdeureg waor; heimèt begós 'ne gawwen tied veur Viëtnam. Dees dynastie vereuverde Sjinees gebeed en vestegde de Viëtnamese cultuur in 't modern noorde vaan Viëtnam. De lèste Ly-keizer woort aofgezat door Tran Thu Do, dee zelf de Tran-dynastie vestegde. Oonder de Tran-dynastie vele de Mongole inkel maole binne. In dizzen tied woorte ouch oorloge tege de naobervolker geveurd.

In 1400 euverveel Ho Quy Li de keizer en naom de mach op ziech. Allewel tot heer de binnelandse pólletiek good hervörmde lètde heer wieneg op de noordeleke naober Sjina, dee 't land in 1407 vereuverde. In 1428 maakde 'nen opstand 'n ind aon de Sjinese bezètting en kaom de Hau Le-dynastie aon de mach. Dees dynastie vereuverde 't zuidelek Tsjampa en riechde dao zoe'n oongenaodege slachting aon tot de Tsjam vlöchde en ziech verspreide door gans zuidoos-Azië. Wie in 1527 generaol Mac Dan Dung de keizer vermaordde en zelf d'n troen besteeg rizzelteerde dat in 'n börgeroorlog dee tot 1592 zouw dore; de lèste aofstammelinge vaan Mac gaove ziech pas euver in 1677, wie ze nog jaore in de berg geregeerd hadde. Oondertösse hadde de hiersers de expansie nao 't weste doorgezat en vereuverde ze veural väöl Khmer-gebeed; 't Khmer-riek, in de Middeliewe sterk en mechteg, waor hendeg in verval. In de jaore zeventeg vaan de achtiende iew braok oonder de Tay Son 'nen opstaand oet dee oetindelek e good deil vaan 't land in zien grip kraog, woebij de keizer doed bleef en de prins bij de Thaise keuning um hölp vroog. Wie 't dee mislökde greep de Qing-keizer vaan Sjina in, boenao Quang Trung 't gans land weer in hen kraog.

Vaanaof d'n doed vaan Quang in 1792 woort 'n oonrösteg in 't land en in 1800 braoke relle oet. In deen tied begós Frankriek ziech mèt 't land te bemeuje: de keizer leet ziech door de Franse steune, die daoveur trök alderlei gunste verlangde. Vaanaof 1862 woorte ummer mie gebejer door de Franse ingenome, tot in 1883 't land oonder Frans kolonialisme kaom en deil vaan Frans Indosjina woort. In de jaore twinteg en daarteg oontstoont 't Viëtnamees nationalisme en kaom ouch 't communisme al op. In 1929 stiechde Ho Chi Minh 'n einheidspartij. Wie in 1938 de Japanners de Sjinese kös hadde vereuverd kaome ze neet detouw ouch Indosjina aon te valle, meh in 1940 woort mojerland Frankriek door de Duitsers bezat en waor 't Frans leger in de kolonie aofgesnoje. Zoe kós Japan zoonder geweld, inkel door militair dreiging, in 1941 de gouvernäör-generaol tot euvergaaf dwinge. Es Indosjina weer bevrijt weurt griepe de Franse oonmiddelek weer de mach, meh de Viet Ming, 'n verzètorganisatie, begint 'n rebellie, woedoor vaan 1946 tot 1949 de Indosjinaoorlog weujt. Oetindelek, umtot Viëtnam ouch door mie es ein groop behiers weurt, deilt me 't land in 1954 in twie stökker op: Noord- en Zuid-Viëtnam. In Noord-Viëtnam griepe de communiste de mach, in 't zuie kump Ngo Dinh Diem aon de regering. Zie bewind is neet populair en es heer weurt aofgezat vervèlt 't land in chaos, woenao de Vereinegde Staote 't nudeg vinde dao 'n militair junta in te stèlle es tegewiech aon 't communisme, wat ouch in 't zuie populair weurt. Umtot de VS, krachtes de domino-theorie, meine de regering in 't noorde ten val te mote bringe provocere ze in 1964 'nen aonval vaan de Viet Cong, de regeringspartij vaan 't noorde. Daomèt begint de Viëtnamoorlog, dee tot 1973 doort en indeg in 'nen Amerikaanse nederlaog en de hereineging vaan Viëtnam oonder communistisch bewind. Sins deen tied heet de partij 't land in zien grip gehawwe, en in de jaore tachteg hei en dao get hervörminge doorgeveurd nao Sjinees model.