Häörs (streekdialek)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

't Häörs is e Limbörgs subdialek oet de indeiling vaan 't Woordenboek van de Limburgse Dialecten. 't Umvat e hemfelke tongvel gesproke in 't grensgebeed tösse Nederlands en Belsj Limbörg; Itter (Neeritter) ligk zoeget middenin 't gebeed. 't Häörs huurt bij 't Centraol-Limbörgs, 'n gróp dialekte die d'n euvergaank vaan Wes- nao Oos-Limbörgs markere. Door de baank heet 't mie oosteleke es westeleke kinmerke.

't Häörs is geneump nao 't aajd graofsjap Häör, boe e deil vaan 't gebeed deil vaan oetmaakde. De naom is verwarrend, umtot ze ouch kin verwieze nao de dörpsspraok vaan Häör. Die huurt noe zjus neet tot 't streekdialek Häörs; 't dörp Häör ligk in 't Oos-Limbörgs gebeed, um perceis te zien Noordelek Oos-Limbörgs.

Umvaank

De volgende plaotse en tongvel hure bij 't Häörs:

Bieësel Brach (Brachs) Èl Geistinge Gratem Haalder Hunzel Itter (Itters)

Ittervoort Kaesing (Kaesings) Kelpe (Kelpes) Kinder (Kinders) Leivere Oler Opove Panhael (meh neet Hael!)

Rooj (Roojs) Sint-Joeas (Sint-Joeasters, Brachterziej) Staeveswaert (Staeveswaerts) Toear (Toears) Tungelder Wèssem (Wèssems) Zwertbrook

Kinmerke

De Häörlandse dialekte ligke nog zjus westelek vaan de Panninger Linie. Dat beteikent tot me hei slech, spood en stein zeet in plaots vaan sjlech, sjpood en sjtein. Die lèste wäörd huurt me direk oostelek vaan de geneumde dörper. 't Häörs ligk nog wel zuidoostelek vaan de Panninger Zijlinie; daorum zeet me in de geneumde plaotse sjaop en neet schaop. Dit lèste kin me oonder mie hure in Wiert en umgeving.

Alle Häörse dialekte doen aon mouillering: me zeet dus hóndj, plantj en kènjer. De -tj treujt ouch spontaon (zoonder veurgoonde -n-) op in de werkwoordsoetgaank -tj, beveurbeeld (hae) maaktj. Vörm wie dees zien 'n belaankrieke oetzundering op de t-deletie: euver 't algemein doen Häörse dialekte dao wel aon, allein in werkwoordsvörm op -tj dus neet. Heimèt steit 't Häörs in tössen 't Wieërtlands (boe t-deletie neet besteit) en de mie zuieleke en oosteleke dialekte (boe t-deletie dwingend is). Tegeneuver Wierts acht, bieëst en doorst stoon ach, bieës en doors. Ouch dich maakst, wie in Wiert, kin me in 't Häörs neet zègke: dao is 't doe maaks.

Nog 'n aander versjèl mèt 't Wieërtlands is tot 't Häörs echte toene kint. In Wiert en umgeving is de oppositie tösse stoettoen en sleiptoen opgeluf: me huurt wel toene, meh noets versjèlle ziech twie wäörd allein mer door de gebruukde toen. 't Wierts gebruuk naomelek 'n hendeg groet aontal twieklaanke die dat versjèl kinne opvaange. 't Häörs heet wel wäörd die mèt allein toen oeterein weure gehawwe en kint naovenant ouch die väölheid aon twieklaanke neet.

In ein aander dink deit 't Häörs wel mèt 't Wierts mèt: me zeet hei aod (veur 'aajd'), tegeneuver awd in 't Centraol-Maosland en aad in 't Noordelek Oos-Limburgs.

Oondaanks dat liekent 't Häörs vrij good op de Centraol-Maoslandse dialekte. De paar dinger boe 't toch in versjèlt, zien typische noord/zuidversjèlle die in 't Oos-Limbörgs ouch hun tegehengers höbbe. Um te beginne kint 't Häörs gein -sj op 't ind: me zeet hei fles dewijl dat in de mieste Centraol-Maoslandse dialekte flesj is. Ouch zeet me in 't Häörs det, wat in 't Centraol-Maoslands miestal dat is. Tot slot kinne de mieste Häörse dialekte gei gerundium op -entaere: in de mieste dialekte zeet me Hae leep lachend veurbie. Allein gans in 't zuie (Staeveswaert, en de dörper op Belsj groondgebeed boete Kaesing) kin me hure: Hae leep lachentaere veurbie.

Eine naober vaan 't Häörs höbbe v'r nog neet geneump. 't Maoskempes in 't hart vaan Belsj Limbörg versjèlt gans get sterker vaan 't Häörs es de dialekte die v'r hei höbbe geneump. In dit gebeed vint me algemein oontrunding en sameval vaan de aajd- en nuilang a (soms deils, soms gans). Mouillering oontbrik gooddeils, dewijl wijer nao 't zuie ouch monoftonge te hure zien in wäörd wie been en boom (in plaots vaan bein en boum), en twieklaanke in wäörd wie ijs/ies en huis/hoes. Hei mote v'r wel bij aonteikene tot deen euvergaank geleidelek is: in 't dialek vaan Bóggetj en Bree is nog väöl oosteleks te hure, pas wijer nao 't zuie weure de Wes-Limbörgse kinmerke algemeiner.