Stumloeaze velaire fricatief

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


De stumloeaze velaire fricatief of stumloeas velair wriefklank is 'ne mitklinker dae in versjillendje gespraoke tale veurkump. 't Symboeal det bie 't Internationaal Fonetisch Alfabet gebroek wuuertj is [x]. In 't Limbörgs is 't ein vanne meugelike oetspraoke vanne zaachte g.

Kènmirke bewirk

Kènmirke vanne stumloeaze velaire fricatief zeen:

  • De meneer van oetspraok is fricatief, det mèntj det ze wuuertj gemaak dore lóchstroum door e smaal kenaal oppe oetspraokplaats te paerse, wodoor turbulens óntsteit;
  • De oetspraokplaats is velair, det inhèltj det t'r wuuertj oetgespraoke mitte baktóng taengen 't zaach verhieëmeldje;
  • De artikulaasje is stumloeas, waat mèntj det ze wuuertj gemaak zónger trilling vanne stumbenj. In sómmige spraoke waere de stumbenj pezetig aopgehaje, dewiel ze in anger spraoke slap zeen, zodet ze de stumhöbbendjheid van aangrenzendje klenk kan euvernumme;
  • Ze is 'nen orale mitklinker, waat mèntj det de lóch allein dore móndj eweg kan kómme;
  • Ómdet dees klank neet wuuertj gemaak door lóchstroum euvere tóng, geldj de dichotomie van centraal taenge lateraal mitklinkers neet;
  • 't Lóchstroummechanisme is pulmonisch, det mèntj det de klank wuuertj gemaak door lóch die allein dore lónge en 't middereef wuuertj geduujdj, wie bieje meiste klenk.

Limbörgs bewirk

De stumloeaze velaire fricatief kump veur inne meiste Limbörgse dialekte, mit oetzunjering vanne Ripuarische dialekte, wie 't Völzer en 't Kirkräödsj (zuuch ouch: zaachte g). Hae wusseltj ummer aaf mitte stumloeaze palatale fricatief, dae veurkump in 'n palataal ómgaeving. Döks wuuertj t'r lichtelik nao veur oetgespraoken inne móndj, meh det hoof neet ummer zoea te zeen.

De stumloeaze velaire fricatief kump inne meiste dialekte veur inne ómgaeving van veur- of middeklinkers; me sprèk ouch waal van 't ach-laut. Bie sómmige dialekte, worónger 't Mofers, besteit nag e wiejer óngersjied. Zoea kèntj me bie geróndje, aope achterklinkers nag 'nen ouch-laut.

Oetspraok nao posiesje
ach-laut ouch-laut
posiesje IPA spèlling IPA spèlling
begin [xɑl̺'d̺è:ər] Chaldeeër
[xl̥ùɑ̯r] chloear
tösse twieë klinkers ['rʊxələ] róchele ['kux̜ə] koeche
allein anen ènj [lʊx] lóch [ɒ́u̯:x̜] ouch
ènjcluster [vər'd̺ɑxs] verdachs [d̺ɒu̯x̜s] dougs
[bʊ́r̥:x] bórg

Anen ènj van e waord en in 'ne stumloeaze kónteks kan de stumloeaze velaire fricatief 'nen allofoon zeen vanne stumhöbbendje velaire fricatief door auslautverhärtung (dink aan mage ['má:ɣə] taenge maag [mà:x]); wen 't waord wuuertj gevolg door 'n anger waord det aanvèngk mit 'ne klinker, den is t'r juus ummer stumhöbbendj.

Juus wie bie de anger sibilanten en fricatieven in 't Limbörgs wuuertj döks 'ne (zaachte) plosief oetgespraoke wen dees klank völg op 'ne nasaal.

 
Internationaal Fonetisch Alfabet
Mitklinkers
Plaats →
Meneer ↓
Labiaal Coronaal Dorsaal Laryngeaal
Bilabiaal Labiodentaal Dentaal Alveolair Postalveolair Retroflex Alveolopalataal Palataal Velair Uvulair Glottaal
Nasaal     •   m     •   ɱ     •   n     •   ɳ     •   ɲ     •   ŋ     •   ɴ
Plosief p   •   b t   •   d ʈ   •   ɖ c   •   ɟ k   •   g q   •   ɢ     •   ʔ
Sibilant s   •   z ʃ   •   ʒ ʂ   •   ʐ ɕ   •   ʑ
Fricatief ɸ   •   β f   •   v θ   •   ð ɹ̝̊   •   ɹ̝ ç   •   ʝ x   •   ɣ χ   •   ʁ h   •   ɦ
Approximant     •   β̞     •   ʋ     •   ɹ     •   ɻ     •   j     •   ɰ     •   ʁ̞
Tik     •   ɾ     •   ɽ
Tril     •   ʙ     •   r     •   ʀ
Lateraal approximant     •   l     •   ɭ     •   ʎ
Lateraal fricatief ɬ   •  ɮ ʎ̥˔•  ʎ̝
Klinkers
Veur Centraal-veur Centraal Centraal-achter Achter
Toe i   •   y ɨ   •   ʉ ɯ   •   u
Bao toe ɪ   •   ʏ ɪ̈   •   ʊ̈ ɯ̽   •   ʊ
Toe-midde e   •   ø ɘ   •   ɵ ɤ   •   o
Midde    •   ø̞ ə ɤ̞   •   
Aop-midde ɛ   •   œ ɜ   •   ɞ ʌ   •   ɔ
Bao aop æ   •     ɐ   •    
Aop a   •   ɶ ä   •   ɒ̈ ɑ   •   ɒ