Waopes vaan Zuid-Holland

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Nederlandse provincie Zuid-Holland dreug, wie de èlf aander provincies, e waope. Ouch de gemeintes in dees provincie höbbe waopes, wie de groete mierderheid vaan de opgelufde gemeintes.

Types vaan waopes

Zuid-Holland kint e groet aontal historische stei mèt eve historische waopes. Opvallend is tot väöl stei e waope mèt 'ne paol drage. Me zuut dit typ trök in de waopes vaan Brielle, Delft, Dordrecht, Gouda en Rotterdam (en bij de noe Noord-Hollandse, meh vreuger in 't Hollands Zuierkerteer gelege stei Amsterdam en Weesp), zoewie in inkel plattelandswaopes. In väöl gevalle nump me aon (of heet me veurgestèld) tot de paol 'n revier symboliseert: in 't moerasseg Holland laoge väöl stei aon 'ne reveerkant.

Väöl plattelandsgemeintes goon of gónge trök op ieweaw hierlekhede, dèks in d'n tied vaan de Groete Oontginninge (late middeliewe) gestiech. Gemeinteraode koze daan ouch dèks um 't waope wat de ambachshiere vaanaajds al droge, ouch te veure. In 't aajd graofsjap Holland waore e paar mechtege geslachte, die hun femiliewaopes me door gans de provincie trökzuut.

Door gans de provincie vint me 't waope vaan de femilie Van Polanen, boevaan twie tek bekind stoon es Van Wassenaer respectievelek Van der Lek. Dees femilie had drei wassende maone in häör sjèld, umtot d'n hier vaan Polanen op kruustoch e veendel vaan de Turke had gepak. De drei wassende maone (wassenere), of touwspeulinge drop, vint me op de sjèlder vaan Kaag en Braassem, Nederlek, Leidschendam-Voorburg (eine wasseneer), Nederlek, Ouderkerk, Voorschoten, Wassenaar (!) en talrieke opgelufde gemeintes.

'n Aander fameus geslach waore de hiere Van Arkel. Hun waope besteit oet twie umstebeurt gekanteelde en tegegekanteelde dweersbelk, die de lèdders zouwe oetbeelde boemèt (obbenuits) de kruusridders de walmör bestörmde. Veural (meh neet allein) in de regio boe dit geslach vaandan kump, 't Land vaan Arkel of Zuidoos-Zuid-Holland, is dit waope väöl te vinde. 't Kump, boe 't waope vaan Arkel zelf, trök bij Giessenlanden, Hoogblokland, Hoornaar, Kedichem, Kijfhoek, Leerbroek, Nederslingeland, Nieuwland, Schoonrewoerd, es sjèldsje in de sjèldpunt bij Asperen en Gorinchem en es sjouwersjèldsjes op de sjèldhawwers bij Leerdam.

De hiere vaan Strijen hadde veural invlood in d'n Hoekse Waard en de direkte umgeving daovaan. Hun waope besteit oet drei andreaskruiskes (gezat 2 en 1); boete Strijen zelf vint me dit oonder mie trök in de waopes vaan Cromstrijen en Hendrik-Ido-Ambacht, zoewie nog in dat vaan Wieldrecht (wat ligk op 't Eiland van Dordrecht, ouch kortbij Strijen).

Tot slot vint me op plaotse verspreid door 't midde vaan de provincie 't waope vaan de hiere vaan Kralingen: 'n achpuntege staar. De gemeinte Kralingen zelf is in 1895 opgeluf en bij Rotterdam geveug, meh in 't waope vaan Alphen aan den Rijn leef 't wijer. Es oonderdeil vaan gemeintewaopes kump 't veur bij Lansingerland (via Berkel en Rodenrijs oersprunkelek Berkel) en Zuidplas (boe 't steit veur Moordrecht). Ouch in aander veurmaolege gemeintewaopes vèlt de Kralingse staar te oontdèkke.

Provinciewaope

't Waope vaan Zuid-Holland liet ziech es volg besjrieve:

In goud (geel) 'ne liew vaan keel (roed), genageld en getongk vaan lazuur (blauw). 't Sjèld gedèk door 'n kroen vaan vief blaajer en veer perele; gehawwe door twie liewe vaan keel, genageld en getongk vaan lazuur; veurzeen vaan 't devies Vigilate Deo confidentes ('Waak o geer die in God gluif') in Latiense lètters vaan keel op e lint vaan goud.

Dit waope is feitelek geliek aon 't aajd waope vaan Holland. Es zoedaoneg is 't ouch in de waopes vaan Noord-Holland en Zieland trök te vinde. 't Waope is bekind vaanaof 1198: oet dat jaor is e zegel vaan graof Dirk VII bewoerd mèt 'ne liew drop. De waoperol Bigot oet midde daartienden iew neump es ierste de kleure (nog zoonder de negel of de tong te specificere). De waopespreuk is veur 't iers aongetroffe in 1583; in deen tied droog hertog Filips de Goje vaan Boergondië d'n titel Graof vaan Holland.

Ouch 't gewes Holland in de Rippubliek en de vereinegde provincie Holland in 't Keuninkriek vaan de Nederlen droge dit waope. Bij de splitsing vaan de provincie in 1840 bleef Zuid-Holland dit waope drage. Pas op 28 fibberwarie 1947 woort ze in dit gebruuk officieel bevesteg. Toen woorte ouch de sjèldhawwers - twie Hollandse liewe - touwgeveug. De waopespreuk is (obbenuits) touwgeveug bij Keuninklek Besluit vaan 30 december 1959.^[1]

Gemeintewaopes

De gemeintes Hoeksche Waard en Molenlanden drage (nog) gei waope.

Vreuger gemeintewaopes

Veur details zuug Lies vaan geweze gemeintes in Zuid-Holland

Opmerkinge:

De volgende gemeintes hadde gaaroet gein eige waope: Achttienhoven, Barwoutswaarder, Benthorn, Hoogeveen in Delfland, Middelburg (Zuid-Holland), Nieuwveen in Delfland, Oukoop, Rietveld, Stein (Zuid-Holland) (zegel mèt waope vaan Gouda), Strijensas, De Vennip, Zuid-Waddinxveen, Zuidwijk.^[2]
'n Aontal aander gemeintes had ouch gei gemeintewaope, meh e hierlekheidswaope (al of neet bij d'n Hoege Raod vaan Adel ingesjreve) is wel bekind: Ackersdijk en Vrouwenregt, Biesland (Zuid-Holland), Goidschalxoord, 's-Gravenambacht, Hofwegen, Hoog- en Woud-Harnasch, Hoogeveen in Rijnland, Hoogmade, Laagblokland (=Hoogblokland), Meerdervoort, Naters, Nieuwland, Korteland en 's Graveland, Noord-Waddinxveen (=Waddinxveen), Oost-Barendrecht, Oud- en Nieuw-Mathenesse, Oude en Nieuwe Struiten, Ruijven, Spijk, Tempel (Delfland), Vrije en Lage Boekhorst, Vrijhoeven, West-Barendrecht.^[2]
Barwoutswaarder, Driebruggen, Everdingen, Hagestein, Hekendorp, Indijk, Papekop en Rietveld ligke allewijl in de provincie Utrech, meh wie 't zelfstendege gemeintes waore, vele ze nog oonder (Zuid-)Holland. Evezoe: Asperen, Heukelum en Spijk valle noe oonder Gelderland. De nog bestaonde gemeintes Oudewater, Vianen en Woerden, alle drei in Utrech, hoorte vreuger ouch bij Zuid-Holland; zij zalle op de paasj veur hun huiege provincie weure behandeld.

Dörpswaopes

Dörpswaopes zien in ierste instantie heraldische symbole vaan dörper die noets apaarte gemeintes zien gewees. Um die rei kinne ze neet ingesjreve stoon bij d'n Hoege Raod vaan Adel. Väöl vaan de bovestoonde waopes vaan aw gemeintes zien evels de facto ouch dörpswaopes: allewel tot ze neet mie veur 'n gemeinte stoon, dene ze nog wel es symbool veur 'n plaots.

Hierlekhede

Väöl hierlekhede woorte later gemeintes, en kraoge es gemeinte hun aajd waope verliend; die stoon heibove geneump. Versjèllende aander waopes zien nog neet besjikbaar.

Rifferenties

↑ Hubert de Vries, Wapens van de Nederlanden. De historische ontwikkeling van de heraldische symbolen van Nederland, België, hun provincies en Luxemburg, Amsterdam, Uitgeverij Jan Mets, 1995: pp. 129-33.
↑ ^2,0 ^2,1 Waopes vaan Zuid-Holland (zuug de respectief artikele)

Waopes in Nederlandj
Drenthe \| Euverijssel \| Flevolandj \| Frieslandj \| Geljerlandj \| Groninge \| Limburg \| Naord-Braobentj \| Naord-Hollendj \| Utrech \| Zielandj \| Zuud-Hollendj

[1] Hubert de Vries, Wapens van de Nederlanden. De historische ontwikkeling van de heraldische symbolen van Nederland, België, hun provincies en Luxemburg, Amsterdam, Uitgeverij Jan Mets, 1995: pp. 129-33.

[zh-2] 2,0 ^2,1 Waopes vaan Zuid-Holland (zuug de respectief artikele)

[1]

[2]