Waopes vaan Gelderland

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De provincie Gelderland heet 'n zier aw heraldische traditie. Ouch versjèllende gemeintes, vreuger gemeintes en dörper goon trök op bestuurseinhede vaan vreuger, en kinne waopes vaan soms honorabelen awwerdom. 'n Aontal gemeintes is evels al hiel vreug (1818) opgeluf en heet noets e waope e gedrage.

Types vaan waopes

De waopes zien divers. Allein in de Betuwe vèlt 'nen dudeleken trend aon te wieze: dao vint me väöl waopes vaan 't Arkels typ (zuug ouch waopes vaan Zuid-Holland). Oonder 't ancien regime bestoont de Betuwe oet vazalstäötsjes die door versjèllende tek vaan 't Arkels hoes woorte geregeerd.

Provinciewaope

't Waope vaan Gelderland liet ziech zoe umsjrieve:

Gedeild: I. in lazuur (blauw) 'nen umgewende, dobbelstartege liew vaan goud, gekroend vaan 'tzelfde en getongk en genageld vaan keel (roed); II. in goud 'ne liew vaan sabel (zwart), getongk en genageld vaan keel. 't Sjèld gedèk mèt de hertogskroen vaan goud, gevoord vaan keel en mèt hermelijne umsleeg.

Dit waope dreug de provincie, in de vörm vaan 't hertogdóm Gelder, al sinds de middeliewe. 't Is 'n combinatie vaan 't waope vaan 't ieder graofsjap Gelder (de gouwe liew) en dat vaan Gulik (de zwarte liew). 't Oersprunkelek waope vaan Gelder kump al in 1190 veur op e zegel vaan graof Otto I. Dit waor nog gans aanders: in goud drei viefblajetege blomme vaan keel ('ne variant op zien awwer waope es graof vaan Boulogne). Otto II vervong dit waope door 'ne liew op e veld bezejd mèt blökskes. Blök zien in de heraldiek, wie sjuinsbelk en barestele, e teike vaan vermindering - 'ne gouwe liew zoonder mie woort veur 'ne graof te iervol gevoonde. In 1339 woort Gelder tot hertogdom verheve, en graof/hertog Reinoud II haolde dao-op de blökskes weg. Ouch woort de liew noe dobbelstarteg.

Hertogin Maria trojde later in de veertienden iew mèt de graof vaan Gulik; hun kinder erfde allebei de len. Maria veurde zelf es ierste 't gedeild waope. Wie gebrukelek bij gedeilde waopes woort 't rechterwaope (veur de beziener links) umgekierd zoetot de figure nao-ein kieke. In de iewe dao-op volgde versjèllende annexaties, in 't bezunder vaan 't graofsjap Zutphen (De Graofsjap of D'n Achterhook). Die waopes woorte touwgeveug aon de standaarde. Nao de inlieving vaan Gelder in de Bourgondische Staot (1543) droog 't gewes noe e waope gedeild vaan Gelder en Zutphen; 't Guliks deil verdween dus. Dit bleef zoe in de Rippubliek, boevaan Gelder eint vaan de zeve vörmende geweste waor. Pas in 1802, oonder de Bataafse Rippubliek, woort 't historisch waope mèt Gulik herstèld. In 't Keuninkriek woort dat zoe gelaote. De bovestoonde vörm kraog 't definitief bij Keuninklek Besluut vaan 10 oktober 1935, wie inkel details (wie de vörm vaan de kroen) woorte vasgelag.^[1]

Gemeintewaopes

De gemeinte West Betuwe dreug nog gei waope.

Vreuger gemeintewaopes

Zuug ouch: Lies vaan geweze gemeintes in Gelderland

Opmerkinge

De volgende gemeintes hadde gein eige waope: Alphen, Ambt-Doetinchem, Beekbergen, Bennekom, Bredevoort (meh zuug oonder), Dorth, Elden, Lede en Oudewaard (gebruukde 't hierlekheidswaope, zuug oonder), Leeuwen, Leur en Hernen (meh zuug oonder), Loenen en Wolveren, Loenen op de Veluwe, Lunteren, Ochten, Opheusden, Otterlo, Varsseveld, Veessen, Velp, Verwolde (meh zuug oonder), Weurt, Winssen (wel e geslachswaope).
Bergh had officieel ouch gei waope, meh gebruukde dat vaan 's-Heerenberg. Stad-Doetinchem, wat ouch gei geregistreerd waope had, gebruukde 't historisch en huieg waope vaan Doetinchem, soms mèt de liew umgewend.
't Waope vaan Geesteren is aon de gemeinte verliend, meh pas naodat die (in 1818 al) waor opgeluf.
Elten maakde vaan 1949 tot 1963 deil oet vaan Nederland; 't woort dèks tot Gelderland gerekend.

Dörps- en hierlekheidswaopes

Versjèllende waopes deende oonder 't ancien regime es hierlekheidswaopes.

Nog versjèllende aander hierlekhede hadde waopes, boe-oonder de kortstundege gemeinte Leur en Hernen.^[2]

Rifferenties

↑ Hubert de Vries, Wapens in de Nederlanden. De historische ontwikkeling van de heraldische symbolen van Nederland, België, hun provincies en Luxemburg, Amsterdam, Uitgeverij Jan Mets, 1995: pp. 104-13, 206-7.
↑ Heraldrywiki - Dörpswaopes in Nederland

Waopes in Nederlandj
Drenthe \| Euverijssel \| Flevolandj \| Frieslandj \| Geljerlandj \| Groninge \| Limburg \| Naord-Braobentj \| Naord-Hollendj \| Utrech \| Zielandj \| Zuud-Hollendj

[1] Hubert de Vries, Wapens in de Nederlanden. De historische ontwikkeling van de heraldische symbolen van Nederland, België, hun provincies en Luxemburg, Amsterdam, Uitgeverij Jan Mets, 1995: pp. 104-13, 206-7.

[2] Heraldrywiki - Dörpswaopes in Nederland

[1]

[2]