Valkeberg

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

telefoto van de rewien van 't kesjtièl van Valkeberg

Valkeberg of Vallekeberg ies 'n sjtedsje dat liek in 'n dal aan de Geul in de gemeinte Valkeberg aan de Geul in Zuud Limburg. Ouwer sjriefwies zin: Fauquemont, 1041 Falchenberch, 1075 kopie 17e ièw Valchenburg, 1096 Falconbere, 1901 Valkenberg. De 1e sjrieftelike vermelding van Valkeberg es sjtad: burch ind (en) stat zu Valkinburch sjteit in 'n oorkonde van 1 mei 1353. Saer dat jaor haet 't plaetske sjtadsrechte. De beteikenis van de naam ies waarsjienlik börch van Falco. Valkeberg ies 'n toeristeplaetske. De luuj kalle hie Valkebergs.

Buurtsjappe

Valkeberg in 1700

Bie 't sjtedsje Valkeberg huère ouch de buurtsjappe en wieke:

• De Nerem
• Boete de Paort
• de Plenkert
• Sint-Pièter
• Oas
• De Hièk, gedeiltelik
• De Hièkerbeek.

Historie

't Vestingsjtedsje Valkeberg op de kaart van Jacob van Deventer ca 1555

In 1041 weurt in 'n sjinkingsacte van keizer Hendrik III de naam Falchenberg veur 't ièrsj geneump. De villa Falckenberg, die in dees acte eigendóm woort van zien niesje Irmgard, loog waarsjienlik in Oud-Valkeberg. Häör kleindochter, Guda, trouwde mèt Thibalt van Voere (1041 - 30 augustus 1106), de ouds bekènde hièr van Valkeberg. In 1115 ies ´t kesjtièl Valkeberg geboewd door de hière van Heinsberg. Gozewien I woort in 1919 hièr van Valkeberg. 't Kesjtièl, dat hièl markant op 'ne centraal gelege heuveltuup, de Heunsberg, liek, zal in de loup van ièwe 't doelwit blieke van aanvalle door Hollandse, Sjpaanse en Franse troepe. In 1762 weurt 't definief opgebloze en zal noats miè opgeboewd weure. Wat blief ies 'n rewien. Van 't ièrtieds miedelièws vestingssjtedsje sjtoont allewiel nog gedeiltes van de mergele sjtadsmoere, eine rónne tore, 'ne verdedigingstore (den Halder) en 2 (van de 6) ingansgspoorte: de Berkelpoort en de Grendelpoort. Saer 2014 ies ouch de Geulpoort wir te zeen, die opgetrokke ies oet de ouw fundamente.

Tegeneuver kesjtièl Den Halder sjteit de miedelièwse kèrk van Sinterklaos (Nicolaas) en SinteBerb (Barbara) geboewd in gotische sjtiel mèt 'ne typisch Limburgse toresjpiets. In 1904 weurt 't geboew vergruèt ónder Pierre Cuypers. Binne zint 'n aantal kunsveurwerpe te zeen: 'n altaarkruus mèt crucifix oet de 15e ièw; 'n marianum mèt 'n laatgotisch modergaods-beeld en 'n modergaods-beeldsje van Jan van Steffeswert oet de 16e ièw. Veur 't geboew sjteit e beeldsje van Sinterklaos in 'n iezere minikapelke. Aan de euverkant van de sjtraot bevingk ziech 'n Mariakapelke. Rónd 1960 krieg Valkeberg 'n 2e parochie mèt 'n eige kèrk, gewiejd aan Slevevrouw van ummerdoerende biesjtand. 't Ontwerp ies van architect Theo Boosten. In 'n protestants kèrkske oet 1891, aan De Plenkert, ies allewiel 'n restaurant gevestig. De begraafplaats bevingk ziech op terrasse in de helling van de Cauberg.

De sjtadswal van Valkeberg mèt de kèrk en kesjtièl den Halder

Fietsrenne in Valkeberg

• In 1938, 1948, 1979, 1998 en 2012 vónge de Waereldkampioensjappe fietsrenne plaats op de Cauberg.
• In 1992 en in 2006 waor de Cauberg aankómsplaats van 'n etappe van de Tour-de-France.
• De Europese kampioensjappe woorte hie in juli 2006 georganiseerd.
• De finishplaats van de Amstel Gold Race, 'ne jaorliks truukkómmende fietsrenklassieker, dae gebruuk maak van de sjtiel hellinge in de gemeinte, is hie vanaf 2003. 't Hellingspercentage van de Cauberg bedreug 12%. Neve de Cauberg zint: de Geulhemmerberg mèt 11%; de Barakkeberg mèt 14 % en de Keuteberg mèt 22% beruchde beklumminge.
• Op de Cauberg is vanaaf 2011 ach kièr 'ne veldrit georganiseerd, in 2018 waore dit de Waereldkampioensjappe veldrieje.

Ander bezeenswaerdigheide

De sjtasie van Valkeberg oet 1853

• De sjtasie van Valkeberg, woort in 1853 in mergel geboewd door de Mestreechs-Aokese sjpoorwaegmaatsjappie. De arsjitek leet ziech inspirere (neosjtiel) door 't nuuj Tilburgs palies van keuning Willem II, dae bie laeve groathertog waor van 't groathertogdom Limburg. In de gevel aan de perronkant sjteit de Mestreechse sjter en de arend oet Aoke. 't Geboew ies de oudste nog in gebruuk zinde sjtasie van Nederland. De twiè zievleugele datere oet 1889.

Ze sjteit op de top 100 van Nederlandse Unescomonumente.

• Kesjtièl Oas liek in de Oastergats, tege de bösj van de Sjaatsberg.
• De Valkeneer ies 'n attractiepark veur kinger, en liek in de beemde van de Geul in Brokem.
• 't Sjprookjesbos bevingk ziech op De Nerem
• De Wilhelminatore, mergele oetziechtore oet 1906 haet oetziech euver Zuud-Limburg.
• de rewien van 't kesjtièl Valkeberg mèt de sjadsmoere, de Berkelpoort en de Grendelpoort
• Twiè watermeules aan de meuletak van de Geul: de Ouw banmeule op Sint-Pièter, die al geneump weurt in 1244 en de Franse meule oet 1650 in de Lei (Lindelaan). De watersjtruim weurt gereigeld door de Erke ('n sjluus), gelege bie 't Walramplein. De Geul en meuletak, mèt mergele kademoere, vörme 'n Geuleiland in Valkeberg.
• Museum Het Land van Valkenburg (Sjtreekmuseum) ies gevestig in 't veurmalig gemeintehoes en poskentoar, geboewd in 1901 in Art nouveau of Jugendstil, op de plek woa dao veur 't landshoes sjtóng. 't Ies gelege in de Groate sjtraot-centrum en ies 'n officieel erkènd museum.
• Twiè Mergelgrotte of groeves : de Gemeintegrot aan de Cauberg en Fluwelegrot aan de Daelhemmerweeg.
• De Modelsjteinkolemien aan de Daelhemerweeg ies 'n replica van 'n echte koel, zoawie d'rsj in Zuud-Limburg tot 1968 väöl geëxploiteerd woorte.
• De Romeinse catacombe zin 'n exacte kopie (oet 1913) van de catacombe in Roame, oetgehouwe in de mergelgrotte (berg) in de Plenkert. De Catacombe zin saer 2010 officieel erkènd museum.
• 't HollandCasino op de Cauberg.
• Thermae 2000, thermaal bad op de Cauberg, oet 2000.
• Kabelbaan en rodelbaan op de Nerem.
• Rotspark en Opelochtheater in de Plenkert.
• Lourdesgrot: replica van de grot in Lourdes geboewd in 1927. Dao ies gebruuk gemaak van de mergelwand van de Gemeintegrot aan de Cauberg. De oetveuring ies op dezelfde sjaal es de echte grot in Lourdes.
• Teikes aan de wand: replica's en echte sjilderinge op de moere van geboewe.
• MariaKapelke aan de Bogaardlaan
• "Spaans leenhof", noe VVV-kentoar, mergele hoes mèt barokke voluutgevel oet 1661, aan de Gozewiensjtraot
• Väöl mergele hoezer in 't centrum
• Grotte-aquarium in de buurt van 't kèrkh'f op de Cauberg.
• Parke: Odapark, park Dersaborg, Rotspark en Polferbösj, Park den Halder, Park kesjtièl Oas, Kuurpark Casino-Cauberg, Hertepark.

Jaorlikse en traditioneel evenemente

• Ouw-wieverbal (saer 1960) op vètten dónderdig veur de Carnaval. Sóndigs trèk dan de kingeroptoch en sjmaondigs de groaten optoch, woa ouch de kèrkdörper aan mètdoon.
• Op 30 april weurt eder jaor de Mei-den geplant op 't Grendelplein, door de jónkheid.
• De Brónk en kèrmes ies op de 1e zóndig van juli.
• Bokkemert op 'ne zóndig in oktober
• Van hauf november tot hauf december vingk in de Gemeintegrot en in de Fluwelegrot de Keersjmert plaats. In de Wilhelminagrot aan de Nerem ies dan 'ne magische keersjsjtal te zeen mèt zandsculpture.
• Baevaart, te voot nao Banneux (51 kilomaeter) in de keersjnach.

Dörpsvereiniginge

• Kunskrink Henri Jonas
• IVN Valkeberg
• Veldeke-Valkeberg
• Historische krink Land van Valkenburg en Heuvelland
• Harmonie Kurkapel Falcobergia oet 1902
• Koninklijk Walrams genootschap (mannekoar en harmonie)
• Sjötterie Edele Nobele Agtbaere Jonge en Oude Loffelijke Schutterye der stadt en vrijheid Valkenborgh
• Zangvereiniging Chorale 2000
• Dameskoar Belcanto Resonance
• Mannekoar Geulklank oet 1954
• Carnavalsvereiniging de Mirlitophilen oet 1879
• Carnavalsvereiniging de Luèterklöpperkes
• Voetbalclub Walram
• Jónkheid Boete de Paort

Gebaore in Valkeberg

• Sjef Diederen (1932-2012), zenger en leedsjessjriever
• Els Diederen (1946), diechteres, sjriefster
• Karel Dorren, diechter
• Theodoor Dorren (1857-1937), samesjtèller van Valkenburgs woordenboek (1917)
• Martin Eurlings (1946), politicus, burgemeister van Valkenburg aan de Geul
• Camiel Eurlings (1973), minister van Verkeer en Waterstaat in het Kabinet-Balkenende IV
• Jan van Hout (1908-1945), fietsrenner
• Marjon Lambriks (1949), operettezangeres
• Marc Lotz (1973), fietsrenner
• Raymond Meijs (1968), fietsrenner
• Léon Pluymaekers (1924-1988), sjriever en teksdiechter
• Lou Pluijmen (1930), sjriever
• Jan Notten (1935-2005) (Brokem), sjriever, taalkundige
• Charles Quaedvlieg (1823-1874), kunssjilder
• Gerlach Royen (1880-1955), taalkundige
• Jan Schurgers (1947), sjriever
• Guus Sjmeets (1948-2020), leedsjessjriever
• Henk Thewissen (1942-2022) sjriever, onderzeuker.
• Anneke Ubaghs-Cobbenhagen (1903-1975), diechteres
• Pierre Visschers (1882-1936), diechter, sjriever

Woont / woonde in Valkeberg

• Pierre Cuypers (1827-1921), architect, ontwerper
• Erich Wasmann (1859-1931), pater, entomoloog
• Jan Hanlo (1912-1969), dichter en schrijver
• Eric Klant (1912-1990), dompteur, dierentuinbeheerder
• Lei Molin (1927-1990), kunssjilder
• Hans Coumans (1965-1976), kunstschilder
• Marc Lotz, gebore op 19 oktober 1973, waor 'ne bekinde Valkebergse fietsrenner, meh ies óntsjlage naodat hae betrap is op doping. In 2007 geit'r wir fietsrenne.
• Rob Ruijgh (1986), wielrenner