Den Halder
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Kesjtièl Den Halder liek aan ein van de twiè Geultakke tegeneuver de ouw parochiekèrk in 't sjtedsje Valkeberg. 't Oudste gedeilte van 't in mergel geboewde hoes ies 'ne massieve veerkentige Mieddelièwse verdedigingstore, de Haller, es ónderdeil van de sjtadsmoer. De tore mèt 't sjpiets daak, dae allewiel te zeen ies, ies later biegeboewd. In 't oud gedeilte bevinge ziech kruusvènstere. 'n Sjtök sjtadsmoer mèt nog 'ne tore ies te zeen in 't bieliegkend Halderpark. Wiejer ies van de umwalling allein nog de Berkelpoort (riechting De Neerhem) en de Grendelpoort (riechting Mestreech) euvergebleve. Neve 'n hièrehoes ies in 1381 ouch nog sjpraoke van 'ne haof.
Gesjiedenis
bewirk't Oudste deil van Den Halder, de vreugere Mieddelièwse hooktore, sjtamp oet de 14e ièw en bevingk ziech westelik van 't geboew. Dao-in zint mergelblök gebruuk van 24 cm diek. Wie dizze tore in de 15e ièw umgeboewd ies tot woonhoes, ies d'r 'n boewlaog bovenop gekómme mèt 'n zadeldaak. Ouch de boew langs de Geul(sjtads)moer sjtamp oet dezen tied.
Op de kaart van Jacob van Deventer oet 1550 sjteit 't complex aafgebeeld es 'n nao veure sjpringend bolwerk oet de umwalling. Aan de oastelike hook van de sjtadsmoer zeen v'r zoan zelfde soort boewwerk (noe verdwene). In 1635 lièt Gerard van Meer, dae 't complex van ziene vader erfde, hoes en haof oetbreije mèt 'ne zudelike vleugel en 'ne traptore mèt sjpiets daak. De kruusvènstere en 'n ónderkelderd terras weure dan ouch aangebrach. Dan krieg 't gehièl zien kesjtièlechtig uterlik.
Binne bevinge ziech vanouds 'ne groate zaal, drie galeriekamersj, 'n raodskamer en 'n blauw kamer (vanwege oarsjprónkelik aanwezige gobelins). Op initiatief van Henri Pelerin vingk 'n renovatie plaats. Dan versjiene 18e ièwse vènstere en sjouwe in Lewie XVI sjtiel. In de 19e ièw lièt Bertrand Loisel nog 't ein en ander wiezige. In 1900 volg 'n restauratie door de eigenaer Habets. De lètste verandering, nao de Twiède waereldoorlog gebeurt door de dan eigenaer zinde gemeinte Valkeberg-Houthem.
Beweunersj
bewirkNaodat in 1329 't kesjtièl van Valkeberg belegerd ies gewaes door hertog Jan I van Brabant weurt de börch hersjtèld en 'n sjtadsmoer geboewd. Dao-in weure 4 ingangspoorte en ein aantal verdedigingswerke verwèrk. Ein van die werke ies 'ne hooktore, woa-oet Den Halder ies óntsjtange. In 1381 weurt 'ne Birclaers geneump, dae hiemèt beliènd zou zin. Daoneve zou hae ouch de hèlf van de hièrlikheid en haof Oud-Valkeberg in eigendóm höbbe. In 1537 ies sjpraoke van Pieter van Eldeborn, dae 't eigedóm deurgeuf aan dochter Anna, die getrouwd ies mèt Gerard van Eys, hièr van Beusdal. Kleinzoon Gerard Colin verköp 't good in 1617 aan Gerard van Meer. Bie 'n veiling in 1739 weurt 't eigendom besjreve es: huys, stallingen, schuur, mesthoff, een toren, koestal enz. op den Dammen gelegen, item de dammen, wyers, hoppenhof en de grooten gaarden tusschen de twee Geulen, mede een olymolen.
In 1774 gölt Henri Pellerin 't complex en lièt 't renovere. In 1804 ies de Fransman Bertrand Loisel eigenaer. In 1899 verkoupe zien kleinkinger Den Halder aan de Boewmaatsjappie Valkeberg, die 't good opdeilt en in deile verköp. Ein deil weurt Odapark van de gemeinte. In 1927 weurt Frederic de Casalet eigenaer. Nao de Twiède waereldoorlog kump 't aan de gemeinte Valkeberg-Houthem. De provinciale VVV zal dao kentoar houte totdat 'n sjtiechting 't kesjtièl gölt mèt 't doel um kesjtièl Den Halder te beware.
