1993

1990 - 1991 - 1992 - 1993 - 1994 - 1995 - 1996

1993 (MCMXCIII) waor e gewoen jaor wat begós op 'ne vriedag op de Gregoriaanse kalender.

Gebäörtenisse bewirk

jannewarie

1 - Tsjechoslowakieë weurt gesjpliets in Tsjechië en Slowakieë.
2 - De Sri Lankaanse marien deit tösse de 35 en 100 börgers doed in de Jaffnalaguun.
3 - In Moskou teikene presidente George H.W. Bush en Boris Jeltsin 't Twiede Verdraag tot Reductie vaan Strategische Waopes.
5 - De MV Braer, die oonder Liberiaans veendel veurt, löp vas bij de Shetlandeilen. Dit heet 'n enorm olieramp tot gevolg.
14 - De Poolse veerboot MS Jan Heweliusz zink veur de kös bij Rïgen, mèt 54 doeje tot gevolg.
20 - Bill Clinton volg George H. W. Bush op es president van de Vereinigde Sjtaote.
26 - Václav Havel weurt gekoze tot president vaan Tsjechië.

fibberwarie

10 - Nao oonthöllinge in de Operatie Zuver Han stap d'n Italiaanse politicus Claudio Martelli op. Diverse collega's zalle häöm de weke dao-op volge.
12 - In Liverpool weurt de twiejaorege James Bulger vermaord.
22 - De Veilegheidsraod vaan de Vereinegde Naties nump Resolutie 808 aon, boe-in weurt beslote tot de opriechting vaan 'nen tribbenaol veur oorlogsmisdaode in ex-Joegoslavië.
26 - In de noordtorie vaan 't World Trade Center geit e bomböske aof. Zès lui koume um, mie es doezend raken 'rs gewoond.

miert

Philippe Bär, bisjop vaan Rotterdam, treujt aof nao 'n affair.
5 - Vlöch 301 vaan Macedonian Palair, op weeg vaan Skopje nao Zürich, stort kort nao 't opstijge neer. 83 vaan de 97 inzittende koume um.
12 - Bij bomaonsleeg in Bombay koume 257 lui um.
22 - Intel bringk de ierste Pentium-chip oet.
24 - Zuid-Afrika zèt zien atoomprogram officieel stop. President Frederik de Klerk zeet tot 't land zien zès kernköp al in 1989 heet oontmanteld.
27 - Jiang Zemin weurt president vaan China.
28 - De gaullistische RPR wint de parlemintsverkezinge in Fraankriek. Édouard Balladur weurt premier.
31 - Door 'n sofwarefout weurt 'nen e-mail nao 200 nuitsgróppe tegeliek gesjik. Nao aonleiing heivaan weurt d'n term spam bedach.

april

16 - Srebrenica, 'n enclaaf vaan de Bosnische moslims, weurt tot VN-besjermp gebeed verklaord.
19 - Nao e belag vaan 51 daog vèlt 't Amerikaans leger de sekte vaan de Branch Davidians in Waco (TX) aon. Dit oontaard in 'n sjeetpartij boebij 76 lui, inclusief sekteleier David Koresh, umkoume.
22 - Mosaic, d'n ierste browser veur 't World Wide Web, kump oet.
27 - Eritrea reup de oonaofhenkelekheid vaan Ethiopië oet nao e rifferendum.
29 - Keuningin Elizabeth stèlt Buckingham Palace ope veur 't pebliek. Ze deit dat veur de koste vaan de restauratie vaan Windsor Castle te dèkke.

mei

1 - President Ranasinghe Premadasa kump um in 'ne (geriechde) zelfmaordaonslaag vaan de Tamiltiegers.
1 - XS4ALL begint es iersten internètprovider veur particuliere in Nederland.
16 - VVV-Venlo weurt veur d'n ieërste kieër kampión van de Ieërste Devisie en promoveert nao de Ieëredevisie.
25 - De Joegoslaviëtribbenaol in Den Haag geit ope.
28 - Eritrea en Monaco trejje touw tot de Vereinegde Naties.

juni

1 - In Belgrado breke groete proteste oet tegen 't bewind vaan president Slobodan Milošević.
6 - In Mongolië weure de ierste direkte presidentsverkezinge gehawwe.
9 - De film Jurassic park kump oet.
24 - Andrew Wiles bewijs de Stèlling vaan Fermat, e probleem wat wiskundege al mie es drei iewe had bezeggehawwe.
24 - D'n Dáil Éiriann, 't parlemint vaan Ierland, legaliseert homoseksualiteit.
27 - President Clinton vaan de VS verordonneert 'nen aonval mèt 'n kruusrakèt op 't hoofkerteer vaan de Iraakse geheimen deens, es vergelding veur 'n poging um de vreugere president Bush te vermaorde.
29 - De lèste oetgaaf vaan 't weekblaad Kuifje versjijnt.

juli

2 - 'n Gróp islamiste stiech brand in e hotel in Sivas (Turkije) boe Aziz Nesin, 'ne vertaoler vaan 't book, logeert.
10 - Frans Wiertz weurt beneump tot bisjop vaan Remund.
14 - 't Belsj weurt mèt de doorveuring vaan de Veerde Staotshervörming 'ne federaole staot.
15 - Evan Chandler klaog Michael Jackson aon veur seksueel misbruuk vaan ziene 13-jaorege zoon Jordan.
25 - Bij 'nen aonslaag vaan 't zwart-extremistisch Azanisch Volksbevrijingsleger op 'n kèrk in Kenilworth (Kaapstad) valle 11 doeje en 50 gewoonde.
26 - Vlöch 733 vaan Asiana Airlines stort tege de berg Ungeo in Haenam (Zuid-Korea). 68 lui koume heibij um.
29 - 't Israëlisch hoeggerechshoof sprik concentratiekampbewaker John Demjanjuk vrij.
31 - Keuning Boudewijn vaan 't Belsj störf op 62-jaorege leeftied. Heer heet 't land 43 jaor geregeerd, boevaan 42 jaor officieel es keuning.

augustus

9 - Albèr II weurt beëideg es keuning vaan de Belzje.
13 - 't Royal Plaza Hotel in Nakhon Ratchasima (Thailand) vèlt in. Heibij koume mie es 130 lui um.
21 - Drei ietot 't tuig in 'n baon um Mars moot koume verluis de NASA 't radiocontak mèt de Mars Observer.
27-29 - Ierste editie vaan 't popfestival A campingflight to Lowlands Paradise in Biddinghuizen (gemeinte Dronten, Flevoland).
28 - Ong Teng Cheong weurt d'n ierste gekoze president vaan Singapore.

september

13 - Premier Yithzak Rabin vaan Israël en Yasser Arafar, leier vaan de PLO, teikene nao jaore vaan geheim oonderhandelinge 't Oslo-akkoord.
24 - De Cambodjaanse monarchie weurt herstèld; d'n awwe keuning Norodom Sihanouk kump weer op d'n troen.
26 - De zegele vaan de Biosphere 2 weure verbroke. De bewoeners höbbe dao twie jaor in gezete.
27 - De Georgische regering verluis Soechoemi, de hoofstad vaan Abchazië, aon de separatiste.
30 - D'n Indiase staot Maharashtra weurt geraak door 'nen eerdsjok mèt 'n krach vaan 6,2 op de Memint-Magnitudesjaol. 9.748 lui koume um, zoe'n 30.000 rake gewoond.

oktober

3 - 't Amerikaans leger veurt Operatie Gothic Serpent oet in de Somalische hoofstad Mogadishu. Mie es 1000 Somalische börgers koume heibij um; strategisch lievert 't de VS wieneg op.
4 - In Rusland indeg 'n constitutioneel crisis wienie 't Russisch leger 't parlemintsgebouw aonvèlt. Zelfoetgerope president Aleksander Roetskoj en parlemintsveurzitter Roeslan Chasboelatov weure gearresteerd.
10 - De Zuid-Koreaanse veerboot Seohae kapseis bij Pusan. 292 lui koume um.
11 - 't Militair rezjiem verbeujt de VN-missie UNMIH d'n touwgaank tot 't land. Hei-op herstèlle de VN de sancties tegen 't land, die ieder waore opgeluf.

november

1 - 't Verdraag vaan Mestreech treujt in wèrking; de Europese Gemeinsjap veraandert in de Europese Unie.
9 - Bosnisch-Kroatische tróppe verrinnewere de Aw Brögk in Mostar (Bosnië-Herzegovina), 'n stad die verdeild is in 'ne Kroatische en 'ne Bosnische kant.
11 - In de slaag bij Pooneryn koume mie es 400 Sri Lankaanse militaire um.
24 - Robert Thompson en John Venables, de tieners die James Bulger vermaordde, weure tot levelang gevaangenisstraof veroerdeild.
30 - President Clinton teikent de Bradywèt, die vereis tot d'n achtergroond weurt geconterleerd vaan wee e waope wèlt koupe.

december

2 - De NASA lanceert de Space Shuttle Endeavour um e defek aon d'n Hubble-ruimtetelescoop in situ te ripparere.
7 - 'ne Jamaicaanse zwarte supremacis vermaord zès lui en verwoond 'rs nog 19 in Garden City (NY, Vereinegde Staote).
7 - In Kaapstad kump de Oetveurende Euvergaanksraod veur 't iers biejein. Dit is 't ierste Zuid-Afrikaans euvergaanksorgaon mèt zwarte leie.
8 - De NAFTA treujt in wèrking.
10 - 't Sjeetspeul Doom weurt oetgebrach.
20 - De ierste foto's mèt de gerippareerden Hubbletelescoop weure getrokke; d'n ingreep bliek gelök.
22 - De verluipege nui groondwèt vaan Zuid-Afrika weurt door 't parlemint mèt 237 tege 45 stumme aongenome.
22 - De Australische regering kint de Aboriginals groondrechte touw, die hun sinds 't begin vaan de Britse kolonisatie waore oontzag.

Nobelprieze bewirk

Natuurkunde: Russell Alan Hulse en Joseph Hooton Taylor jr. "um de oontdèkking vaan 'n nui soort pulsar, 'n oontdèkking die nui meugelekhede veur de studie vaan zwuurtekrachgolve heet geëupend."
Sjemie:
- Kary Mullis "um bijdrage aon de oontwikkeling vaan methodes binne de DNA-sjemie (...), veur de oetvinding vaan de polymerasekettereactie- (PRC)-methode."
- Michael Smith "um bijdrage aon de oontwikkeling vaan methodes binne de DNA-sjemie (...), veur zien fundamenteel bijdrage aon de vesteging vaan oligonucleotide-gebaseerde, plaotsgeriechde mutagenese en häör oontwikkeling veur eiwitstudies."
Geneeskunde: Richard J. Roberts en Phillip A. Sharp "um hun oontdèkking vaan mozaïekgene."
Literatuur: Toni Morrison "die in romans, gekind door 'n visionair krach en poëtisch gewiech, 'n essentieel oonderdeil vaan de Amerikaanse wèrkelekheid 't leve gief."
Vrei: Nelson Mandela en Frederik de Klerk "um hun werk aon de vreidzaam beïndeging vaan 't apartheidsrezjiem, en veur 't lègke vaan de basis veur e nui democratisch Zuid-Afrika."
Economie: Robert Fogel en Douglass North "um 't vernuie vaan 't oonderzeuk nao economische historie door 't touwpasse vaan economische theorie en kwantitatief methodes um economische en institutioneel verandering te verklaore."

Maan vaan 't Jaor bewirk

De vreistiechters (Yitzhak Rabin en Yasser Arafat; Frederik de Klerk en Nelson Mandela)

Gebore bewirk

1 jannewarie (officieel) - Sifan Hassan, Ethiopisch-Nederlandse atlete
18 jannewarie - Roxeanne Hazes, Nederlandse zengeres
13 fibberwarie - Linda Bakker, Nederlandse voetbalster
21 fibberwarie - Davy Klaassen, Nederlande voetballer
28 fibberwarie - Boef, Nederlands-Franse rapper
9 miert - Zakaria Labyad
15 miert - Paul Pogba, Franse voetballer
19 miert - Halim Ziyech, Marokkaans-Nederlandse voetballer
29 miert - Thorgan Hazard, Belzje voetballer
16 aprèl - Chance The Rapper, Amerikaanse rapper
7 mei - Stefano Denswil, Nederlandse voetballer
8 mei - Rick Mackenbach, Nederlandse zenger en musicalacteur
13 mei - Romelu Lukaku, Belzje voetballer
19 mei - Tess Wester, Nederlandse handbalster
8 juni - Enzo Knol, Nederlandse vlogger
26 juni - Ariana Grande, Amerikaanse zengeres en actries
13 juni - Mark Flekken, Nederlands-Limbörgse voetbalkeeper
20 juli - Adam Maher, Marokkaans-Nederlandse voetballer
26 juli - Danny van Poppel, Nederlandse fietsrenner
28 juli - Harry Kane, Britse voetballer
6 augustus - Amin Younes, Duitse voetballer
17 augustus - Sarah Sjöström, Zweedse zwumster
29 augustus - Liam Payne, Britse popmuzikant
1 september - William Troost-Ekong, Nederlands-Nigeriaanse voetballer
3 september - Dominic Thiem, Amerikaansen tennisser
20 september - Julian Draxler, Duitse voetballer
8 oktober - Liza van der Most, Nederlandse voetbalster
15 oktober - Robin Hensgens, Nederlands-Limbörgse sjeidsrechter
29 oktober - Lijpe, Nederlandse rapper
19 november - Kelly Zeeman, Nederlandse voetbalster
9 december - Laura Smulders, Nederlande bmx'ster
oonbekind - Nadia Murad, Irakese activiste, Nobelpries veur de Vrei 2018

Gesjtorve bewirk

1 jannewarie - Adolf Lang, Duitsen otocoureur (79)
6 jannewarie - Dizzy Gillespie, Amerikaanse jazzmuzikant (75)
13 jannewarie - Camargo Guarnieri, Braziliaanse componis (85)
13 jannewarie - Paul Herbiet, Belzje politicus (86)
20 jannewarie - Audrey Hepburn, Brits-Nederlandse actries (63)
22 jannewarie - Alexander Bodon, Nederlandsen arsjitek (86)
26 jannewarie - Jan Gies, Nederlandse verzètsmaan (87)
29 jannewarie - Rita Demeester, Belzje sjriefster en diechteres (46)
30 jannewarie - Alexandra, lèste keuningin vaan Joegoslavië (71)
2 fibberwarie - Alexander Schneider, Letse violis (84)
3 fibberwarie - Karel Goeyvaerts, Belzje componis (69)
3 fibberwarie - Éliane de Meuse, Belzje sjèlderes (93)
7 fibberwarie - Koen van der Gaast, Nederlandsen arsjitek (69)
12 fibberwarie - James Bulger, Brits slachoffer vaan zinloes geweld (2)
24 fibberwarie - Bobby Moore, Britse voetballer (51)
2 fibberwarie - Sjeng Tans, Nederlands-Limbörgse politicus (81)
27 fibberwarie - Lillian Gish, Amerikaanse actrice (99)
4 miert - Izaak Maurits Kolthoff, Nederlandse sjemicus (99)
8 miert - Billy Eckstine, Amerikaanse zenger (78)
16 miert - Andries Dhoeve, Belzje sjriever en journalis (84)
20 miert - Polykarp Kusch, Duits-Amerikaanse natuurkundege, Nobelpries in de Natuurkunde 1955 (82)
20 miert - Paul László, Hongaars-Amerikaansen arsjitek (93)
5 aprèl - Hub Jongen, Nederlands-Limbörgse börgemeister (80)
10 aprèl - Chris Hani, Zuid-Afrikaansen activis (50, vermaord)
16 aprèl - Pascal de Duve], Belzje sjriever (29)
19 aprèl - David Koresh, Amerikaanse sekteleier (33, umgekoume in gevech)
22 april - Bertus Aafjes, Nederlandse sjriever en dichter (78)
29 aprèl - Mick Ronson, Britse popmuzikant (46)
1 mei - Ranasinghe Premadasa, Sri Lankaanse politicus (68, vermaord)
6 mei - Ann Todd, Britse actries (86)
30 mei - Sun Ra, Amerikaanse jazzmuzikant (79)
2 juni - Frans-Jozef van Thiel, Nederlandse politicus (86)
19 juni - William Golding, Britse sjriever, Nobelpries in de Literatuur 1983 (81)
22 juni - Pat Nixon, Amerikaanse presidentsvrouw (82)
28 juni - GG Allin, Amerikaanse punkmuzikant (36)
7 juli - Mia Zapata, Amerikaanse punkmuzikante (27, vermaord)
12 juli - Lily Bouwmeester, Nederlandse actries (91)
15 juli - Hugo Ballivián, Boliviaanse militair en politicus (92)
19 juli - Szymon Goldberg, Pools-Amerikaanse violis (84)
31 juli - Boudewijn vaan 't Belsj, keuning sinds 1951 (62)
5 augustus - Eugen Suchoň, Slowaakse componis (84)
31 augustus - Bertha thoe Schwartzenberg, Nederlandse beeldhouwster (102)
5 september - René Klijn, Nederlandse zenger (30)
9 september - Maurice Yaméogo, Burkinese politicus (71)
12 september - Walter Ganshof van der Meersch, Belzje rechsgelierde en politicus (93)
13 september - Jan Geysen, Belzje radio- en tv-meker (56)
24 september - Ian Stuart Donaldson, Britse punkmuzikant en rechsextremis (36, oto-oongelök)
3 oktober - Gied Joosten, Nederlands-Limbörgse sportbestuurder (71)
8 oktober - Manke Nelis, Nederlandse volkszenger (73)
21 oktober - Melchior Ndadaye, Burundese politicus (40, vermaord)
22 oktober - Said Mohamed Jaffar, Comorese politicus (75)
31 oktober - Federico Fellini, Italiaanse rezjisseur (73)
31 oktober - River Phoenix, Amerikaansen acteur (23, euverdosis)
1 november - Severo Ochoa, Spaons-Amerikaanse biosjemicus, Nobelpries in de Geneeskunde 1959 (88)
3 november - Léon Theremin (Lev Termen), Russischen oetvinder (97)
16 november - Lucia Popp, Slowaakse sopraanzengeres (54)
2 december - Pablo Escobar, Colombiaanse krimmeneel (44, vermaord)
4 december - Frank Zappa, Amerikaansen experimintele popmuzikant (52, prostaotkaanker)
5 december - Arthur Staal, Nederlandsen arsjitek (86)
6 december - Henk Ooms, Nederlandse fietsrenner (77)
12 december - Emile van Leent, Nederlands-Limbörgse börgemeister (66)
31 december - Zviad Gamsakhurdia, Georgische politicus (54)

Films bewirk

Hei volg 'n lies vaan films gemaak in 1993: