Gulpe

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gulpesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Gulpe (Gulpen)
Gewaeze gemeinte in Nederlandj

Wape va Gulpe
{{{locatie}}}

Gevörmp

ónbekèndj

Opgehaeve

Opgegange in

Hoofplaats

Gulpe

Opperflaakde (bie opluffing)

? km²

– daovan water:

? km²

Inwoeners (kort veur opluffing)

?

– deechde:

//km²

Lies van börgemeisters

Gulpe (Nederlands: Gulpen; op 't plaatsnaambord es Gullepe gesjpeld) is 'n plaatsj gelaege an de Gulp in de gemèngte Gullepe-Wittem. In 2012 hou zie 4.665 inweunersj. De Gulp hat zieng brón in Gullepe óp 't Belsj, e gehuch óp de grens van de Belzje plaatsje Hommerig (Hombourg) en Montse en is 'n ziejbaeëk van de Geul. Nóg twieë ander baeëke sjtrome durch dit gróndgebied: de Eijserbeek, in Ees (Eijs) d'r Ezerbaach geneump en de Selzerbeek in Nieswiller, och d'r baach geneumd.

Vreuger voeërt e tremke van Mastrich nao Vols. 't Traject durch dès plaatsj leep achter kesjtieël Neubourg öm via 'n 600 maeter lang brök övver 't Gulpdal. Nao d'r Twède Waeltkreeg is d'r tramwaeëg opgeruumd. 't Begin en 't eindpeunt van de brök zunt nog zichbaar want de brök leep va Peëzeke naoë Öäverem. 't Tramemplacement waoërt later de buswèrkplaatsj (de Remise).

Buurtsjappe

De gehuchte en buurtsjappe:

huuëre bie Gulpe.

Historie

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Valkebergs.

De Gulpener beerbroewerie

Al veur oos jaortèlling waor hie bewoning. In de Romeinse tied loog Gulpe bie 't kruuspunt van de heerbane Mesjtreech - Aoke en Luuk - Heerle. In de Mieddelièwe waor Gulpe same mèt Mergraote, dat toen Gulpe op de berg woort geneump, beziet van de Karolingische keuninge. In 1568 kampeerde Willem van Oranje op de Gulperberg, wie hae probeerde Mesjtreech te verovere.

In 1825 vestigde ziech hie de Gulpener beerbroewerie woavan 't beer landelek bekènd ies ónder de naam Gulpener beer.

Historische inwoanertalle

Jaor	Aantal	Greuj (gans Limburg)
1830	1.802^[1]	--
1840	1.981^[2]	+9,9% (+5,6%)
1849	2.141^[3]	+8,1% (+4,3%)
1859	2.275^[4]	+6,3% (+4,4%)
1869	2.464^[5]	+8,3% (+4,5%)
1879	2.535^[6]	+2,9% (+7,0%)
1889	2.468^[7]	-2,6% (+6,8%)
1899	2.539^[8]	+2,9% (+10,2%)

Jaor	Aantal	Greuj (gans Limburg)
1909	2.547^[9]	+0,3% (+17,8%)
1920	2.767^[10]	+8,6% (+32,6%)
1930	2.971^[11]	+7,3% (+25,1%)
1947	3.640^[12]	+22,5% (+24,2%)
1956	4.001^[13]	+9,9% (+27,3%)
1960	4.111^[14]	+2,7% (+7,4%)
1971	4.290^[15]	+4,4% (+13,9%)

Opmerking

Bie de gemeinte Gulpe huèrde ouch de plaatse Ingber, Rimmesjtók, Terlinne (oastelik deil) en versjillende buurtsjappe aan de Gulp, meh bies 1982 nog neet Wielder.
Bie de volkstèlling van 1971 zeen de inweunertalle op ganse vieftalle aafgerónd.

Rillatief oontwikkeling vaan 1830 tot 1971

(v₁₈₃₀=100)

Greun: Gemeinte Gulpe
Provincie Limburg

Waope

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs.

Aajd waope vaan Gulpe, gedrage veur de fusie vaan 1982.

De gemeinte Gulpe kraog op 23 aprèl 1889 vaan d'n Hoege Raod vaan Adel e waope touwgekind ('t waope wat me heineve zuut), wat ziech zoe liet umsjrieve:

In goud 't beeld vaan d'n H. Petrus, mèt geziech en han vaan natuurleke kleur, haor en baard vaan zèlver (wit), mèt 'ne nimbus um de kop en gekleid in 'n toog vaan sabel (zwart), in de linkerhand hawwend 'n evangeliebook vaan goud en keel (roed) op snei en mèt 'ne sleutel vaan sabel in de rechterhand, welke lèste rös op e veur d'n heilege gezat sjèldsje vaan zèlver, belaoje mèt 'ne vaan goud gekroenden en genagelde liew vaan keel mèt dobbele start.

Sint-Pieter is de parochieheilege vaan Gulpe; de roeje liew in zèlver is 't waope vaan Valkeberg, de vreuger landshiere vaan Gulpe. Wie de gemeinte Gulpe in 1982 woort oetgebreid mèt Wielder, besloot me e nui waope aon te vraoge (te zien in de tabel). Vaan 20 december vaan dat jaor tot aon häör opheffing droog de gemeinte dit sjèld:

Gedeild nao umgekierde gaffelsnei (wie 'n twietandege reek mèt de tan nao oonder): rechs (veur de beziener links) in zèlver 'nen umgekierden dobbelstartege liew vaan keel, getongk en genageld vaan goud; links (veur de beziener rechs) in goud 'nen dobbelen adeleer vaan sabel, gebeek, getongk en gepoet vaan keel, en in e hartsjèld vaan goud 'n lelie vaan keel; oonder in zèlver twie sjuinsgekruisde sleutele vaan sabel; euver alles heer 'nen umgekierde gaffel vaan lazuur (blauw). 't Sjèld gedèk mèt 'ne goewe kroen vaan drei blaajer en twie perele.^[16]

Bezeenswaerdighede:

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Valkebergs.

Petruskèrk

Mieddelièwse tore op 't kèrkh'f

De Petruskèrk is van 't type kruuskèrk en in 1925 geboewd es vervanging van 'n vreuger parochiekèrk, van natuursjtein in neoromaanse sjtiel. Op de twiè tores sjtoon zoageneumde Duutsje helmdaker, die van wied opvalle. De petroanheilige ies Sint Petrus same mèt de heilige Hubertus. In de 17e ièw besjtóng d'r daorum al eine Hubertusmert in Gulpe. Vanaaf de 17e ièw waor de kèrk 'n simultaankèrk, umdat zoawaal katholieke es protestante gebruuk daovan maakde. Dat doerde tot 'r in 1937 ein apaarte protestantse kèrk woort geboewd. In 1923 ies ouch nog 'n synagoge veur de Juudse gemeinsjap geboewd. Ouch de Hervormde Gemeinte haet 'n eige kèrk oet 1966.

'ne Mieddelièwse tore sjteit op 't kèrkh'f van de parochiekèrk. 't Boewwerk haet 'n zadeldaak, meh ies waarsjienlik in vreuger tieje hoager gewaes en haet toen vermoedelik gefungeerd es verdedigingstore.

Effe boete 't centrum liek Kesjtièl Neubourg miedde tösje grachte en park. De historie geit truuk nao de 11e ièw, toen hie al 'n versjterk hoes sjtóng. In de 14e ièw leet Gerard van Wittem op de fundamente van 'n rewien 'n burch boewe. De hudige vörm van 't kesjtièl datteert oet de 17e ièw, mèt renovaties oet de 18e en 19e ièw. De naam wies nao 'n vreuger burch. Op diet moment ies de Vereiniging van Natuurmonumente eigenaer van Neubourg en 't róntelum liegkend gebeed.

An der Meuleweag liek de Neubourger meule aan de Gulp mèt 'n oetzónderlik groat waterraad en achter de beerbroewerie an der Rieksweag loag vreuger aug 'n watermeule, de Veldmeule Achter 't Löfke, mèr die besjtaet neet mie.

Aan dea Meuleweag sjteit ouch 'n gerestaureerd vakwerkhoes.

Op de Gulperberg ies in 1935 'n Mariamonument opgetrokke. Daoneve bevingk d'r ziech ouch nog 'n missiekruus van hónderd jaor ièrder.

Diverse groate boerehäöf in de umgaeving.

De Piramide, 'n glazere piramide-vörmig geboew, woa-in exposities weure gehoute van 'n kunsthandel. Ieëder Primosa geneumd.

Mosaqua, 'n subtropisch zjwumbad.

Dörpsvereniginge

Harmonie St. Petrus oet 1993. Dees harmonie ies de vervenger van de vreuger harmonie van Gulpe oet 1865 en de harmonie Crescendo.
Carnavalsvereiniging de Gaarekiekere.

Evenemente

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Gulpesj.

Eder jaor in juni weurt de Nach van Gulpe georganiseerd durch WSV De Veldlopers, 'ne wandeltoch van 70 km dae sjnachs geloupe weurt.
Eder jaor in augustus zin in Gulpe de bierfeeste, drie daag lank.
Carnavalsdinsdig is in Gullepe op d'r Maat, De Groëte Gulleper Vastelaovends Finale, dat wead auch op L1 oetgezonde.

Rifferenties

Extern links

Commons

In de categorie Gulpen van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje

Gemeinte Gulpe-Wittem

Dörper: Ees · Gulpe · Ieëpe · Mechele · Nieswiller · Partei · Rimmesjtók · Sjlennich · Wielder · Wilder · Wittem

Buurtsjappe en gehuchte: Aoverees · Berghäöf · Berghem · Betsehaove · Billinghoeze · Bisse · Böätenake · Bómmerig · Brook · Dal · De Hut · Dringsele · Eëtenake · Elkerao · Elzet · Euvergäöl · Ezerhei · Heieret · Helle · Hilleshage · Höfke · Hurpesj · De Ieëperhei · Ingber · Kapolder · Kertiels · Kleeberg · Kling-Kulle · Kling-Kuttinge · Kosberg · Krapoel · Kuttinge · Landserao · Öäverem · Peëzeke · D'r Piepert · Plaat · Sinselbaach · Sjilberg · Sjweeberig · Sjtókkem · Tippelder · Terpaote · Terziet · Waterop

[1] Volkstèlling 1830

[2] Volkstèlling 1840 - Limburg

[3] Volkstèlling 1849 - Hertigdóm Limbörg: gemeintesgewies indeiling van de provincie

[4] Volkstèlling 1859 - Plaatselike indeiling

[5] Volkstèlling 1869 - Feitelike of getèlde bevolking in eder gemeinte van 't riek

[6] Volkstèlling 1879 - Limburg: plaatselike indeiling

[7] Volkstèlling 1889 - Limburg

[8] Volkstèlling 1899 - Limburg

[9] Volkstèlling 1909 - Plaotseleke indeiling

[10] Volkstèlling 1920 - Plaatselike indeiling

[11] Volkstèlling 1930 - Plaatselike indeiling

[12] Volkstèlling 1947 - Plaatselike indeiling

[13] Woningtèlling 1956 - Veurnaamste gegaeves per gemeinte

[14] Volkstèlling 1960 - Bevolking van gemeintes en óngerdeile van gemeintes

[15] Volkstèlling 1971 - Plaatselike indeiling

[16] Heraldry of the World - Gulpen

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]