Botswana

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Botswana
Basisgegaevens
Officieel taal	Ingels, Tswana
Huidsjtad	Gaborone
Sjtaotsvörm	Republiek
Sjtaotshoof (lies)	Mokgweetsi Masisi
vice-president	Slumber Tsogwane
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	581.730 km² 2,6%
Inwoeners – Deechde:	2.029.37 (2010) 3,4/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	pula (BWP)
Tiedzaone	UTC +2
Nationale fiesdaag	30 september
Vouksleed	Fatshe leno la rona
Web | Code | Tel.	.bw | BWA | +267

Botswana (officieel (Ingels): Republic of Botswana, (Tswana) Lefatshe la Botswana) is e land in zuielek Afrika, grenzend aon Zambia (mèt eine punt), Zimbabwe, Zuid-Afrika en Namibië. Hoofstad is Gaborone. 't Dunbevolk land, wat veur e groet deil oet druge groond besteit, heet 'n good wèrkende democratie en relatief succesrieke en bleujende economie, boemèt 't 'ne witte raof is in Afrika.

Bestuurleke indeiling

Botswana is verdeild in nege lendeleke en zes steideleke distrikte verdeild. Sommege vaan de lendeleke distrikte zien wijer verdeild in subdistrikte. De tien lendeleke zien:

Centraol distrik Ghanzi Kgalagadi Kgatleng Kweneng Noordwesdistrik Noordoosdistrik Zuidoosdistrik Zuierdistrik

De zes steideleke distrikte zien Gaborone, Francistown, Lobatse, Selebi-Pikwe, Jwaneng en Soba. Veur 2001 bestoont 't Noordwesdistrik oet de distrikte Chobe en Ngamiland.

Fysische geografie

Botswana is oongeveer zoe groet wie Madagaskar. 't Zuie vaan 't land weurt door de Kalahariweuste ingenome, die in dit land ieder 't karakter vaan 'n haafweuste dreug. In 't noorde is 't land nater (savanne); dao ligk oonder mie de Okavangodelta. 't Land is gooddeils vlaak, plateau-echteg.

Väöl vaan de bekinde savannebieste leve in Botswana in groete concentraties. Zoe vint me in 't Chobe National Park de groetste concentratie savanneolifante (Loxodonta africana) op de wereld. 't Gief ouch groete concetraties vaan de blauwe gnoe (Connochaetes taurinus). Wijer kint 't land ein vaan de groetste populaties vaan de bedreigenden Afrikaanse wèlden hoond (Lycaon pictus). Ecotoerisme is 'ne belaankrieken economische factor in 't land.

Druugde en weustevörming zien groete milieuprobleme in 't land. Door de sjaarse rege en 't wieneg oppervlaakdewater is 't land sterk aofhenkelek vaan regeseizoene (zoe sterk tot 't nationaol motto pula ofwel 'rege' luit; zuug de tabel mèt 't waope). Veur de bewatering sleit (baort) me depe waterpötte.

Cultuur en demografie

Etnische gróppe

De veurnaomste etnische gróppe vaan Botswana zien de Tswana, de Kalanga en de Böskesmaander. Blaanke make oongeveer 3% vaan de bevolking oet, Indiërs (die dèks via Zuid-Afrika, Mozambique of Mauritius, Afrikaanse len mèt väöl etnische Indiërs) oongeveer 'tzelfde. Daomèt is Botswana etnisch homogeender es zien naoberlen Namibië en Zuid-Afrika. De mieste Kalanga en Böskesmaander höbbe ziech cultureel (in taol en leefwijs) aongepas aon de Tswana; nog minder es 10.000 Böskesmaander praktizere hunne traditionele jeger-verzaomeleerslevesstijl. De regering perbeert de Böskesmaander oet hun leefgebeed te kriege en te assimilere. Sinds 2000 zien, door de economische malais dao, väöl Zimbabwane nao Botswana gekoume.

Taole

De algemein euverheersende volkstaol is 't Tswana (otoniem Setswana). Dit woort in 1993 al door 1.070.000 lui gesproke; dat waor toen 't euvergroet deil vaan de bevolking. Tswana is 'n Bantoetaol, die huurt tot zone S en in 't bezunder aon 't Sotho verwant is. De taol heet trouwes mie sprekers in Zuid-Afrika (veural in de Noordwesprovincie) es in Botswana zelf. Aander in Botswana gesproke Bantoetaole zien, in aofloupende volgorde vaan aontal sprekers, 't Kalanga (ing verwant aon 't Shona; tege de grens mèt Zimbabwe), 't Kgalagadi (in 't zuie, in de buurt vaan Zuid-Afrika), 't Herero (in 't distrik Ghanzi), 't Mbukushu (in 't Noordwesdistrik), 't Yeyi (Noordwesdistrik en Centraol distrik), 't Noord-Ndebele (in 't Noordoosdistrik) 't Birwa (in 't zuie, ieder e Sotho-dialek), 't Nambya (ing verwant aon 't Shona), 't Lozi (verwant aon 't Sotho en Tswana), 't Zezuru (ieder e Shona-dialek), 't Kuhane (in 't Noordwesdistrik, subdistrik Chobe; 'n taol oet zone K), 't Gciriku (in 't noordweste, tege de grens mèt Namibië) en 't Tswapong (Centraol Distrik, oostelek deil subdistrik Mahalapye; ing verwant aon 't Sotho en Tswana). De recinte immigratie vaan Zimbabwane heet 'n groete populatie Shonasprekers (typische, gein perifeer dialekte wie inheims in Botswana) binnegebrach.

De Khoisantaole zien in Botswana nog good vertegenwoordeg. De groetste is 't Naro (mèt zoe'n 10.000 sprekers in 't distrik Ghanzi); dao-op volge 't Shua (Centraol Distrik), 't Ju/'oan (Noordwesdistrik, tege Namibië aon; veural in dat land gesproke), 't !Xóõ (deile vaan Ghanzi, Kgalagadi, Zuierdistrik en Kweneng; väöl dialekte; 'n taol bekind um zien enorm aontal foneme), 't ‡Kx'au//'ein (distrik Ghanzi), 't Tsoa (Centraol Distrik en Noordoosdistrik, ouch in Zimbabwe), 't /Gwi (in 't Kweneng-distrik), 't [[1]] (in 't distrik Ghanzi), 't Khwe (Noordwesdistrik), 't [[2]] (in 't Noordwesdistrik, ing verwant aon 't Khwe), 't Kua (Centraol Distrik en Noordoosdistrik), 't ‡Hua (distrik Kweneng; verwant aon 't !Xóõ en oetstervend) en 't Nama (200 lui in 't distrik Kgalagadi; veural 'n taol vaan Namibië en Zuid-Afrika).

De Germaanse taole zien veural oonder de blaanke bevolking vertegenwoordeg mèt 't Afrikaans (zoe'n 20.000 sprekers in 't zuie, tege de grens mèt Zuid-Afrika) en 't Ingels (mer e paar doezend ierstetaolsprekers; evels wiedverspreid es twiede taol).

Botswana erkint 't Ingels en 't Tswana es officieel taole.

Religie

Bij de volkstèlling gaof 70% vaan de bevolking ziech es christelek op. De mierderheid vaan die christene weurt oetgemaak door Anglicane, Methodiste en leje vaan de Vereinegde Kónkergationeel Kèrk vaan Zuielek Afrika, meh versjèllende aander genoetsjappe bestoon. 6% steit te book es volger vaan de Badimo, 'n traditioneel religie. Klein gróppe vaan moslims (5.000) en hindoes (3.000) bestoon, allebei moot me zeuke oonder de Indische bevolking. 20% gaof gein religie op.

Historie

Duitse kaart vaan Zuielek Afrika oet 1905; hei-op steit Beetsjoeanaland nog oongedeild.

De Khoisan zien de oersprunkeleke bewoeners vaan Botswana, wie bove gezag leve ze nog ummertouw in groete deile vaan 't land. Tösse 200 en 500 nao Christus trokke de Bantoe 't gebeed binne; hun expansie nao zuielek Afrika waor roond 't jaor 1000 compleet. In tegestèlling tot de Khoisan, die jegers-verzaomelere waore, kóste de Bantoe landbouw en iezer. Bantoevolker leefde in losse confederaties vaan stamme. In de twiede hèlf vaan de negentienden iew kaome veur 't iers Boerekoloniste 't land vaan de Tswana in, zoewie ouch de Ndebele. De inheimse stamhoofde repe daotege de hölp vaan de (mèt de Boere rivaliserende) Britte in. Zij deilde 't gebeed vaan de Tswana, in deen tied bekind es Beetsjoeanaland, in e zuielek deil, wat es Brits Beetsjoeanaland in de Kaapkolonie woort geïncorporeerd, en 't Protectoraot Betsjoeanaland, wat sameveel mèt 't modern Botswana. 't Protectoraot woort vaanoet Kaaps groondgebeed (Mafikeng, toen es Mafeking bekind) geregeerd; dit bleef zoe tot in 1965 Gaborone woort gestiech.

'n Wijer politieke segregatie volgde in 1910, wie Zuid-Afrika oonaofhenkelek woort en 't Protectoraot Beetsjoeanaland in Britse han bleef. E plan woort opgestèld um Botswana, same mèt Basutoland (Lesotho) en Swaziland, op de langen door in Zuid-Afrika te incorporere, meh allewel tot dit lèste land dao bij herholing op aondróng, woort dit neet geïmplementeerd, zeker neet wie Zuid-Afrika in 1948 de apartheid instèlde en in 1961 oet 't Brits Gemeinebès stapde. Begin jaore zesteg góng 't land in vrei euver op oonaofhenkelekheid, die op 30 september 1966 woort touwgekind. Seretse Khama, stamhoof vaan de Ngwato, woort d'n ierste president. Sindsdeen heet 't land good en zoonder staotsgrepe gefunctioneerd en is de economie oontwikkeld tot 'ne gemiddelde levesstandaard vergeliekbaar mèt len wie Turkije en Mexico. Boete doorgoonde druugde heet 't land sinds de twiede hèlf vaan de jaore tachteg veural te make mèt 'n zwoer Aidspandemie: 24% vaan de bevolking zouw besmet zien ('t einnaohoegste percentaasj op de wereld) en de levesverwachting is mèt tientalle jaore umlieg gegaange.

Bronne

Dit artikel is gooddeils gebaseerd op (meh neet vertaold oet) 't corresponderend Ingelstaoleg artikel in dees versie, wijer op 't Duitstaoleg artikel en op en:History of Botswana.