Oezbekistan

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Oezbekistan
Basisgegaevens
Officieel taal	Oezbeeks
Huidsjtad	Tasjkent
Sjtaotsvörm	Rippubliek
Sjtaotshoof (lies)	Sjavkat Mirzijojev
premier	Abdoella Oripov
[[{{{titelhoofregering1}}}]]	{{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	447.400 km² 4,9%
Inwoeners – Deechde:	31.576.400 (2016) 59/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Oezbeekse som (UKS)
Tiedzaone	UTC +5
Nationale fiesdaag	1 september
Vouksleed	Oezbeeks Volksleed
Web | Code | Tel.	.uz | UZB | +998

Oezbekistan is e land is Centraol-Azië, gedeiltelek in steppeland, um de revier de Amoe-Darja. De hoofstad is Tasjkent; ander stei zien Samarkand, Boechara en Noekoes. 't Land grens aon Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Afghanistan en Turkmenistan.

Bestuurleke indeiling

Oesbekistan is ingedeild in twelf provincies en ein otonoom rippebliek: Karakalpakstan. Daobij vörmp de stad Tasjkent 'n eige distrik. De 12 provincies (vilojatlar, inkelvoud vilojati) zien:

• Andijan (Andijan)
• Boechara (Boechara)
• Fergana (Fergana)
• Jizzach (Jizzach)
• Chorazm (Urgentsj)
• Namangan (Namangan)
• Navoi (Navoi)
• Kasjkadarjo (Karsji)
• Samarkand (Samarkand)
• Sidarjo (Guliston)
• Soerchondarjo (Termez)
• Tasjkent (Tasjkent)

Demografie

Oezbekistan is e land mèt 'n veural agrarische bevolking. Oondanks de steppe, die e good deil vaan 't land besleit, is Oezbekistan diechter bevolk es welk aander land in de regio ouch. 't Groetste deil vaan de bevolking is etnisch Oezbeeks, dewijl Tadzjieke, die 't land sinds doezende jaore bewoene, 'n minderheid vaan 15% vörme. Ouch leve d'r kleinder minderhede vaan Karakalpakke, Kazache en Tatare, en immigrantegemeintes vaan Russe en Koreane. 88% vaan de bevolking is moslim, ouch 't Russisch-orthodox christendom is vertegewoordeg. De officieel taol is 't Oezbeeks, meh veural de stei in 't ooste zien wiedgoond gerussificeerd.

Historie

Oezbekistan, Transoxianië of (deils) Bactrië geneump in de aajdheid waor deil vaan 't Perzisch Riek, en wel veur de groete expansie vaan de Perzische keuninge begós. De bewoeners vaan toen waore Perzischtaoleg en zien noe es minderheid vertegewoordeg es de Tadzjieke (zuug bove). In 327 v.Chr. vereuverde Alexander de Groete 't gebeed, boe heer zwoeren tegestand oondervoont en mèt Roxanne, zien levelingsvrouw, trojde. In de achste iew woort 't gebeed door de Arabere ingenome, die dao ouch d'n islam brachte, en 'nen iew later kós de inheimse Perzische dynastie vaan de Samanide dao de mach euvernumme. De Perzische cultuur bleujde dao weer op tot 1220, wie Dzjengis Khan 't land vereuverde. In zie spoor kaome de Oezbeke 't land binne. De veertiende iew zaog d'n opkoms vaan Timoer Lenk, 'ne prins dee de Mongole verdreef en versjèllende campanjes tege de Arabiere en de Turke veurde. Heer sloot ouch e verband mèt de Europese vorste en zoe heet 'r helpe veurkoume tot Europa door de Turke euverheers woort. Heer vestegde zien residentie in Samarkand, wat noe nog väöl monuminte oet deen tied heet. Later brökkelde dit riek get aof en kaome klein moslim-stäötsjes op die sterk oonder Perzischen invlood stoonte.

In 1865 begós mèt de Russische vereuvering vaan Tasjkent e tiedperk vaan Russische euverheersing, al doorden 't nog inkel jaore ietot alle stäötsjes waore oonderworpe. In 1876 woort 't Chanaot vaan Kokand oontboonde en stoont 't gans gebeed oonder Russische control. In 1924 woort Oezbekistan binne de USSR 'n eige rippebliek. In de Sovjettied woort de landbouw, veural ketoen en graon, sterk gestimmeleerd, mèt water oet de Syr-Darja en kunsmes. Jaorelaank euvervleujeteg gebruuk daovaan heet detouw geleid tot 't Aralmeer gooddeils verdruug is en väöl vaan de landbouwbojem vergifteg. In 1991 maakde Oezbekistan ziech los oet de USSR, allewel tot 't nationalisme neet sterk aonwezeg waor in dit land. Wie in de naoberlen pakde de leismaan vaan de oonaofhenkelekheidskamp, Islam Karimov, al snel de mach mèt gemanipuleerde verkezinge. Heer heet sinsdeen 'n nationalistische politiek geveurd en väöl vaan de Russe zien nao Rusland geëmigreerd. In de jaore negeteg woorte versjeie aonsleeg gepleeg op Karimov, en in mei 2005 oontstoont nog eineg verzèt, wat evels door 't groet en good getrained leger gaw oonderdrök woort. In 2016 storf Karimov; door de sterk gecentraliseerde en op de persoen vaan de president geriechde machsstructure in 't land zien väöl lui benajd tot dit machsvacuüm in 't land veur oonras kin zörge.