Delfshaven

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Delfshaven Gewaeze gemeinte in Nederlandj
Gevörmp	1795
Opgehaeve	1886
Opgegange in	Rotterdam
Provincie	Holland, Zuid-Holland
Hoofplaats	Delfshaven
Opperflaakde (bie opluffing)	5,24 km²
– daovan water:	? km²
Inwoeners (kort veur opluffing)	11.425
– deechde:	2.181/km²
Lies van börgemeisters

Delfshaven is e stadsdeil vaan de Zuid-Hollandse gemeinte Rotterdam. Me kin 't vinde aon de Nui Maos, westelek vaan 't Rotterdams stadscentrum. Delfshaven oontstoont in de middeliewe es veurhave vaan de landinwaartse stad Delft. Oondaanks tot de plaots dèks oonder oorloge te lije had, oontwikkelden 't e steidelek aonzien en groete veurspood. Bij de val vaan 't ancien regime maakde de plaots ziech los vaan de mojerstad, um oetindelek zelf 'n stad te weure. De lèste decennia vaan zie bestoon greujde Delfshaven es veurstad vaan Rotterdam explosief, tot ze door die stad woort ingelief. Neve Aajd-Delfshaven oontstoonte allengs arbeierswieke, die vaanaof de jaore 1980 sterk allochtoon kleurde. 't Stadsdeil heet 'ne goje naom um zie monumintaol aonziech en multicultureel bevolking, meh väöl wieke stoon ouch slech bekind um de groete sociaol probleme.

Indeiling

(Aajd-)Delfshaven/Schiemond

De aw stad vaan Delfshaven weurt in de volksmoond ouch 'Delfshaven' geneump, wat tot verwarringe kin leie. Dit is 'n bij benaodering drieheukege buurt aon de moond vaan de Delfshavense Schie, mèt tal vaan monumintaol pakhoezer en hierehoezer. Neve de aw haves (Voorhaven en Achterhaven) umvat ze nog de veurmaolege, noe geïntegreerde naobersjap Schoonderloo en get aw arbeierswoeninge kortbij. Die zien oontstande in de negentienden iew, in d'n tied vaan de Rotterdamse have-oetbreiinge: de Coolhaven. Boetedieks ligk 't aajd Lloydkerteer (geneump nao de Rotterdamsche Lloyd), wat is vergrave oet 'n zandplaot, de Ruigeplaat. Gans in 't weste ligk 't buurtsje Schiemond. Ouch dit heet e haveverleie, meh noe veural 'n woenfunctie.

Aajd-Mathenesse

'ne Polder gans in 't weste vaan 't stadsdeil, tege de grens mèt Schiedam. Vreuger oonderdeil vaan de gemeinte Oud- en Nieuw-Mathenesse. Dees gemeinte woort oersprunkelek neet aon Rotterdam of Delfshaven meh aon Schiedam touwgeveug; pas sinds 1909 huurt 't groetste gedeilte bij de Havestad. De polder Nui-Mathenesse ligk zuielek daovaan, meh besteit oet have- en industriegebeed (weurt daorum door de gemeinte Rotterdam tot gein inkel stadsdeil gerekend). De arbeierswoeninge vaan Aajd-Mathenesse goon naojeloes euver in die vaan Schiedam.

Bospolder/Tussendijken

Twie wieke direk noordwestelek vaan de buurt Delfshaven. Väöl vaan de aw arbeiershoezer zien gesloop en door nuibouw vervaange.

Middelland

In de Coolse polder, tösse 't Aajd Weste (wat neet oonder Delfshaven meh oonder Rotterdam-Centrum vèlt) en 't Nui Weste. Dit is noe ins gein arbeierswiek meh mie get gemingder vaan opzat, mèt neve gojekoupe huurhoezer ouch villa-echtege bouwe. Middelland is aongelag nao 'n oontwerp vaan gemeintearsjitek Gerrit de Jongh oet 1887.

't Nui Weste

Wie gezag deil vaan de Coolse polder, westelek vaan 't Middelland. Wel weer typisch 'n arbeierswiek, klaorgekoume in de ierste decennia vaan d'n twintegsten iew.

Spangen

Zoonder twievel de bekindste wiek vaan Delfshaven, gans in 't noordweste vaan 't stadsdeil gelege. Dees wiek kaom begin twintegsten iew tot stand nao oontwerp vaan versjèllende contemporain kunstenere, wie De Stijl-lede J.J.P. Oud en Theo van Doesburg. Ouch woort 't de toesbasis vaan de daan zier succesvol voetbalclub Sparta. Ind twintegsten iew krijg 't te make mèt 'n groete witte vlöch en weurt 't ein vaan de allochtoonste wieke in de ganse stad. Spangen kump algemein es probleemwiek bekind te stoon. Vaanaof oongeveer 2000 weure die probleme laankzaamaon aongepak; de wiek blijf evels 'n aondachspunt.

't Wit Dörp

Dit is e klei buurtsje, eigelek deil vaan Aajd-Mathenesse. Zien apaarte status daank 't aon ziene geisteleke vaajer J.J.P. Oud. Dee deeg in de jaore 1920 get noedhuiskes veur arbeiers neerzètte. Ind jaore 1980, decennia later es bedoeld, zien die huiskes gesloop en door nuie vervaange.

Historie

Oontstoonsrei vaan Delfshaven (zuug ouch de teks). 1. Delftse Schie (de boveluip); 2. Schiedamse Schie (de natuurleken oonderluip); 3. Delfshavense Schie; 4. Rotterdamse Schie.

Delfshaven in de gemeinteatlas vaan Kuijpers (ind jaore 1860), nog es zelfstendege gemeinte.

Delfshaven oontstoont in 1389. Rotterdam waor in dezen iew opgekoume es handelsstad en had tösse 1343 en 1348 'n zijtak vaan de Schie gegrave, de zoegeneumde Rotterdamse Schie. (De natuurleke moond vaan de Schie laog, wie de naom al suggereert, bij Schiedam.) Delft wouw veur zienen handel neet vaan Rotterdam aofhenkelek zien en kraog in 1389 touwstumming zien eige Schiekenaal te grave, de Delfshavense Schie. Bij de moond vaan dit kenaal in de Nui Maos oontstoont Delfshaven.

Vaanaof 't begin waor 't bestoon vaan Delfshaven aonleiing veur 'n zwoer concurrentie en diverse oorloge tösse Delft en Rotterdam. In de Hoekse en Kabeljouwse twiste sloot Rotterdam ziech bij de Hoeke aon; Joonker Frans lag Delfshaven in 1488 gans in pojn. Delft op zien beurt blokkeerde de Rotterdamse Schie; 'n kwestie die juridisch woort oetgevochte tot in 1512 de Groete Raod vaan Mechele Rotterdam in 't geliek stèlde.

Neve de handel hele de Delfshavenere ziech ouch bezeg mèt vèsvangs. Ind zeventienden iew kaom de zjeneversteukerij op, 'n industrie die in de regio zier sterk vertoje waor (en noe in Schiedam nog levendeg is). Groete riekdom haolde Delfshaven wie Delft 'ne kamer in de VOC kraog. Ind achtienden iew storde de VOC in (in 1798 failliet gegaange), wat 'ne zwoere klap veur Delfshaven beteikende. Daobij oontwikkelde ziech veur de have laankzaamaon de Ruigeplaat, wat sjeepvaart aon 't ind bekans oonmeugelek maak. Ouch de zjeneversteukerij geit achteroet.

In 1795 maak Delfshaven vaan de Bataafse Revolutie gebruuk door ziech officieel los te make vaan Delft. Dees stad accepteert dat evels neet en verklaort dees actie in 1803 neteg. Oetindelek lök 't de Delfshavenere in 1811 toch 'n apaarte gemeinte te weure; nao de Franse bezètting drejt me dat neet trök. In 1825 krijg 't zelfs, es ein vaan de lèste Nederlandse plaotse, stadsrechte. In economisch opziech blijf 't evels tegezitte en in 1841 deit de börgemeister aon ziene Rotterdamse collega officieel e verzeuk tot annexatie. Dit weurt aofgeweze. Pas in 1886 weurt Delfshaven esnog bij zien groete naoberstad geveug.

De gemeinte Rotterdam begint 't Delfshavens groondgebeed dalek vol te bouwe mèt de bove geneumde arbeierswieke. Roontelum de aw stad weurt vervojlende industrie aongelag. Tege 1930 is gans 't gebeed volgebouwd. In 1943 tröf e geallieerd bombardemint bij oongelök de wiek Bospolder/Tussendijken. Nao 't bombardemint vaan 1940 vinde noe nog ins 400 lui d'n doed. Umtot 't in de sjeem is koume te stoon vaan 't meibombardemint vaan 1940, sprik me vaan 't vergete bombardemint. Nao d'n Twiede Wereldoorlog nump de waardering veur de historische stad vaan Delfshaven touw, umtot Rotterdam die zelf sinds 1940 neet mie heet. In 1960 al weure de haves tot besjermp stadsgeziech oetgerope. Vaanaof 1980 weurt gans Delfshaven in hoeg maote 'n allochtoon stadsdeil.

Historische inwoenertalle

De oonderstoonde data tuine twie verhaole. In d'n iersten hèlf vaan de negentienden iew greujt 't economisch zieltuigend Delfshaven mer hiel laankzaam. Nao 1850 kump 't ummer mie in trèk es veurstad veur Rotterdam en greujt de gemeinte zjus explosief.

Jaor Aontal Greuj (gans Z-Holland) 1795 2.680 -- 1830 3.065 +14,7% 1840 3.176 +3,6% (+9,6%) 1849 3.180 +0,1% (+7,1%)

Jaor Aontal Greuj (gans Z-Holland) 1859 4.182 +31,5% (+9,5%) 1869 7.969 +90,6% (+11,5%) 1879 11.425 +43,4% (+16,8%)

Opmerking

• Genormaliseerd nao 'nen tied vaan 10 jaor kump de greuj tösse 1795 en 1830 oet op +3,9%.

Rillatief oontwikkeling vaan 1830 tot 1879

(v₁₈₃₀=100)

Blauw: Provincie Zuid-Holland
Greun: Stad/gemeinte Delfshaven

Aonzien

Voorhaven.

Veurmaoleg raodhoes.

Het Kasteel.

In Delfshaven zien versjèllende dinger te zien. Gans in 't bezunder is de kern vaan Delfshaven (wie gezag) 't aonzien weerd. Hei vint me in totaol 32 rieksmonuminte (stand in miert 2015). Hei vint me oonder mie de Aw Kèrk of Pelgrimsvaajerkèrk oet 1417, oetgebojd in 1761, die is geneump nao de Ingelse Pilgrim fathers die in de Rippubliek asiel zochte veur religieus vervolging. Daoneve steit 't veurmaoleg raodhoes vaan Delfshaven (allewijl 'ne café-restaurant), wat veur de zelfstendegheid 't hoes vaan de rentmeister waor. Dees bij gebouwe stoon aon de Voorhaven; ouch aon de oongeveer parallel loupende Achterhaven stoon tal vaan historische gebouwe. Get wijer vaan Delfshaven aof vint me e Rotterdams stadspark wat kort-eweg Het Park weurt geneump. Dao weer neve, aon de Nui Maos, steit d'n Euromast.

De mieste wieke vaan 't stadsdeil, inclusief Delfshaven zelf, herberge nog väöl vaan de othentieke arbeierswoeninge, al is hei en dao wel get gesloop in verband mèt nujeg geachde saneringe. Groete oetzundering is, wie gezag, 't Wit Dörp, wat gans bestoont oet noedwoeninge en neet gemeind waor veur te blieve stoon. Groete pleine zien 't Heemraadsplein (Nui Weste) en 't Marconiplein (Spangen). In Tussendijken vint me 't Park 1943, op de plaots vaan 't bove besjreve bombardemint.

Tot sloot maag ouch 't stadion vaan Sparta Rotterdam in Spangen, Het Kasteel, neet oonvermeld blieve. Dit stadion oet 1916 is 't ajdste in 't land en heet intösse de status vaan rieksmonumint.

Politiek

Börgemeisters

Delfshaven heet in totaol zeve börgemeisters gehad. De lèste börgemeister waor Frédéric van Citters, dee vaan 1879 tot de oplufting 1886 de stad heet bestuurd. Vaanaof 1867 waor heer al börgemeister vaan Bodegraven, daonao vaanaof 1871 vaan Rhoon. Nao zienen ambstied waor heer nog wèthawwer in Rotterdam.

Deilraod/Gebeedscommissie

Tot 2014 had Delfshaven 'nen deilraod, die noe gereduceerd is tot 'n gebeedscommissie. De samestèlling vaan bei raode waor:

Partij	Deilraad		Commissie
	2006	2010	2014
PvdA	16	12	4
GroenLinks	3	5	2
Leefbaar Rotterdam	4	3	2
D66	-	2	2
SP	-	-	2
WIJ Delfshaven	-	-	2
NIDA	-	-	1
CDA	1	2	-
VVD	1	1	-
Totaol	25	25	15

In zoewel 2006 es 2010 woort e colleesj gevörmp oet 'n mierderheid vaan PvdA en GroenLinks.

Waope

De stad Delfshaven kraog in 1818 vaan d'n Hoege Raod vaan Adel e waope touwgekind (zuug bove in de tabel), wat ziech zoe liet umsjrieve:

In sinopel (greun) 'ne paol gegolf vaan sabel (zwart) en zèlver (wit), vergezèld aon de rechterkant (veur de beziener links) vaan 'nen hiering vaan zèlver en aon de linkerkant (veur de beziener rechs) vaan drei korehalme vaan goud (geel) [geboonde mèt e lint vaan 'tzelfde].

De gegolfde paol op e sjèld vaan sinopel is 't waope vaan de stad Delft. De vès en de korehalme sloon op de daan veurnaomste bestoonsmiddele vaan Delfshaven: de vèsserij en de zjeneversteukerij.

Bevolking en cultuur

Delfshaven tèlde in 2012 74.320 inwoeners.

Etnische samestèlling

Delfshaven is 'n, ouch veur Rotterdamse begrippe, bovegemiddeld gekleurd stadsdeil. In alle wieke zien allochtone in de mierderheid. In sommege wieke vörme neet-westerse allochtone evels gein mierderheid. Gemiddeld waor in 2012 28% vaan de bevolking otochtoon, 13% westers allochtoon en 59% neet-westers allochtoon. Vaan die lèste gróp waor 13%pt. Marokkaans, 4%pt. Antilliaans, 11%pt. Surinaams, 14%pt. Turks en 17%pt. vaan 'n aander heerkoms. De mies gekleurde wiek is Spangen, mèt wel 75% neet-westerse allochtone en nog ins 10% westerse, de mins gekleurde is 't Wit Dörp, boe 46% vaan de bevolking neet-westers allochtoon is en 8% westers-allochtoon.

Dialek

Delfshaven had vaanajds zien eige dialek. Väöl oonderzeuk is evels neet denao gedoon. Johan Winkler meint in zie Dialecticon (1874) gei versjèl te hure mèt 't Rotterdams. 't Meertens Instituut heet hei veldwerk verriech. Begin einentwintegsten iew waor 't Instituut op zeuk nao sprekers vaan 't Delfshavens veur vervolgoonderzeuk.

De sprekers vaan de Delfshavense tongval zien hun taol hoegoet es 'n accent.

Gebore in Delfshaven

• 1577: Piet Hein, luit-admiraol

Bronne

Dit artikel is deils gebaseerd op 't corresponderend Nederlandstaoleg artikel, en wel in dees versie.

Extern links

• Website vaan 't stadsdeil