Hellingbösj

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'ne Hellingbösj ies 'ne bösj gesitueerd tege en op 'ne berg, zoawie die bv. in Zuud-Limburg tege de hellinge van de beekdale väöl veurkómme. Door regewater en waterluip höbbe ziech gröbbe en haol waeg gevörmp. Vanoet de dale van de Gelaenbaek, de Geul, de Gulp en de Voor en ziebaeke, woa v'r beemde, moerasse, bóngerde, kalkgraasland, wiengaarde en weie tegekómme beginne hoagerop de hellingbösj.

In Zuud Limburg en Belsj Limburg kómme op plaatse mergel en kundersjtein aan de oppervlakte, zoa-es in Valkeberg, Oud-Valkeberg, Geulem, Meersje, Kunder, Krawbich Sint Pieter en Kan.
In versjillende bösj óntsjpringe brónne. Vanwege de sjtiel helling en de primitieve gereidsjappe van de boere, woort d'r vreuger gein hout gekap en bleef de bösj behouwe.

Flora en Fauna

Neve gemengde aanplant van loofbuim en naoldbuim ies de ónderbegreujing hièl gevarieerd. Door 't versjil van samesjtèlling van de grónd kump de begreuiing in twiè soorte veur. Van bove nao ónder op de kleigrónd sjtoon o.a. eike mèt haagbeuk, hazelaer, vleer, meidaon, bosjrank (liaan) en varens. Op kiezel sjtoon eikebuim mèt berkebuim, liesterbes, voelboum, kamperfoelie. Hie vingk me ouch kiezelkoele. Op de kalkgrónd sjtoon eike mèt haagbeuk, hazelaer, vleer, meidaon, bosjrank en varens. 't Mins typisch zint de eike-berkebösj, die sjtoon ouch op de zandgrónd.

Plante die veurkómme zint: meizäödsje, wintergreun of klimop, brièmsjtroek, boasannemoon, daslook, sjpeenkroed, sjnièklökske, kèrkesjleutel, mièrts en bosjviuèlke, helmbloom, gael doufnetel, groatblomig muur, akkerhoornbloom, waldmeister (O.L. vrouwebedstro), bingelkroed, aronskelk, einbes, klet, maelpaume (maagdenpalm)

Dere wie das, moes, sjlaopmoes, knien, eikhoorn en sóms de ree. Wiejer: boktor, keizersjmantel (pepel), vuurkever, motmök.

Veugel zoa-es sjpechte, biejemeis, blauwmeis, winterkeuninkske, boumklever, roadbeursjke, merel, nachtegaal, zjwartkoptuinfluiter, tjiftjaf, fitis, wielewaal, sjpotvogel, greunvink, buizerd ransuul en bosjuul.

Paddesjteul zoa-es Judasoar, morieljesoorte, reuzebovis, witte bultzjwam, houtknotszjwam, elvebenkskes

Hellingbösj in Limburg

'n depe gröb in de Savelsbösj

De Savelsbösj tösje Gronsveld en St. Gietere
De Baoveste bösj en de de Óndersjte bösj bie Ièpe
De Elsetterbösj en de Vielenerbösj
Bungerbösj en Gäölerbösj bie Bung
De Sjieversberg bie Moorveld
De Danikerberg, de Wolfhagerbösj en de Sjpawbikerbösj bie Sjweikese en Sjènne
de Kelmonderbösj bie de Keutelbaek en de Vrouwebösj bie Baek (plaats)
Ravesbösj tösje Sjtraobaek en Hazel. Hie bevinge ziech de brónne van de Sjtraobaek (baek) en reste van Romeinse villa's.
Sjweeberigerbösj bie Sjweeberig
De_Gièlender mèt orchideëtuin tösje Sjtröch, Oud-Valkeberg, de Sint Jansbösj en Biejebösj.
De Kunderberg, mèt kundersjtein en kalkaoves, bie Kunder
De Bemelerberg mèt mergelgrotte bie Bemele
De Geulemerberg, de Bergerhei en De Delle bie Geulem en Meersje (mèt mergelgrotte).
De Wiengaardsberg bie Waterval (Ulesjtraote). Hie bevinge zich de brónne van de Watervalderbaek.
De Sjaatsberg, mèt de kloes op de Sjaatsberg, bie Oud-Valkeberg
De Polferbösj, mèt mergelgrot, in de Plenkert in Valkeberg
De Sjoppemerhei bie Voere (alle bösj op de hellinge van Voere, behalve in S'n Pieëter 'ne dennebösj)
De Roebelsbösj bie Sjlennich
De Kannerbösj, mèt mergelgrot, bie Neerkan
D'n Observant bie Sint Pieter (Mestreech)
Imstenraojerbösj bie Benzerao
De Aambösj bie Heële