Kiezelkoel
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'n Kiezelkoel ies of waor 'n soort groeve, woa kiezel of grind woort gedolve. Vreuger woort dae kiezel veural gebruuk um haol waeg en ander verbingingswaeg 'n sjtevige en waersjbesjtendig ónderlaog te geve, die besjtand waor tege paerd, karre en wages. 't Reparere en opvölle van oetgesjlete vore van paerd en karre weurt waeg botte geneump.
Woa bewirk
De meiste keizelkoele in Limburg zint te vinge op de plaatse woa oats 'n rivier haet geloupe en de kiezel ies blieve liegke. In Zuud-Limburg vingk me kiezelkoele in Valkeberg, op Berg, op Sjömmert, in Sjpaubeek, in Sjinveld, in Bocholz, op Ubachsberg, op Kaberg, in Cadier en Keer, in Gronsveld, in Noorbaek, in Sumpelveld , in Vitsje enz. De meiste waore eigendóm van de gemeinte. Controle op werk en gebruuk gebeurde door de kantonnier. In Maes aan de Maas weurt allewiel väöl kiezel gewonne.
Óntginning bewirk
Mèt 'n gaerd of lange sjtek woort de kiezel op 'n bepaalde huègde in de graaf losgesjtoate en daonao op 'n sjörgskar gelaje en nao de kiezelzeef gevare. Die kiezelzeef waor 'n houte raomwerk mèt wiedmazig gaas woadoor zand, knabbe en kiezel vanein woort gesjeie. Door d'r 'ne sjtek of paol tege te plaatse in sjuinse of rechte sjtand, koes me fien of groof materiaal zeve. Opsjöppe van de kiezel gebeurde mèt de bats of sjöp. De fiene kiezel en 't zand woorte apaart bewaard en verkoch t.b.v. metsel- en betonwerk. Mèt de groater sjtein woorte de plei, de sjprunk en "ónder de poort" geplaveid. Hièl zjwoar knabbe woorte toegepas es sjampsjtein aan de inriejpoort of pilere van boerderieje. Lang sjmaal vörme krege de functie van reinsjtein, die de grenze van 'n perceel aangaove.