Bóngerd

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'ne Bóngerd ies 'ne tuin of gaard, dae beplant ies mèt buim, die soorte fruit, neut, olieve e.d. oplevere. Alhoewaal droeve neet aan buim greuje, kalle v'r toch van 'ne wiegerd of wiengaard.

Kweek

'ne Hoagstamboum mèt plöklödder in Sjei

't Geit meistal um 'n gekweekde soort boum. Veredelde soorte were ge-ent op 'ne gewone óndersjtam. De buim were dèks besjpote mèt 'n gewasbesjermingsmiedel um aantasting door insecte tege te goon. Veur besjtuving were bieje gebruuk. Imkersj plaatse biejekaste bie 't te besjtuve perceel.

Bóngerde sjtinge dèks op 't land tösje de groate riviere in de Betuwe en in de Maasvallei in Zuud-Limburg b.v. rónd Gronsveld. Väöl boerderieje houwe 'n eige hoeswei of 'ne eige bóngerd um fruit te kweke, veural appele, paere, proeme en kaersje.

Hoagsjtam

In vreuger jaore sjtinge in de hoeswei of bóngerd dèks allein hoagsjtambuim. Oet economische ougpunt, um miè vröchte te kriege én um mekkeliker te kènne plökke gebruukde me lever liègsjtambuim. Door beter sjnoeiwerk geve de buim ouch miè opbrings.

Es in 't veurjaor de bóngerde in bleuj sjtoon geuf dat 'n prachtig aanziech. 't Land sjteit dan in de bloesem. De wei ónder de hoagsjtambóngerd weurt gebruuk um viè, zoa-es keu, sjäöp en paerd te laote graze.

't IKL (Sjtiechting Insjtandhouding van Klein Landsjapselemente) subsidieert de aanplant van hoagsjtam en van deunehègke in Zuud-Limburg en geuf daoneve sjnoeicursusse.

Soorte bóngerde

appelegaard

'ne Bóngerd mèt ein of mièrder soorte appele. In Zuud-Limburg vreuger dèks es hoagsjtamboum. Veural in de buurt van Gronsveld.
Bekènde Limburgse appelrasse zint: Sjterappel, Eijsdener Klumpke, Goudrenèt, Limburgse Bellefleur.
Ander bekènde appelsoorte zint: Golden Delicious, Granny Smith, Cox d'orange, Elstar, Jona Gold.

Elstar
Jonagold
Sjterappel
Goudrenèt

paeregaard

'ne Bóngerd mèt paerebuim.
'n Bekènde Limburgs paererasse zint de Herfspaer van Gäöl, de Legipont en de Conference.

Conferencepaer
Reine Victoriaproem
Ringelaotepruumkes
Kaersje

proemegaard

"ne Gaard mèt proemebuim
Bekènde Limburgse of Nederlandse soorte zint: Ringelaot (Reine Claude) (klein rónd en liechgreun), (Reine) Victoria (lankwerpig road-geel), Opaal (roadblauw), Jubileum (ovaal paars) en de Bleu de Belsj (Blauw proem).

kaersjegaard

'ne Gaard mèt kaersjebuim
Bekènde soorte zint: morel (zoer), meikaersj en Hedelfinger (zeute soorte)

perzikgaard

Óndanks dat de perzik, in 't plat ouch: peers,peetsj en pluusproem, aan 'ne boum greujt, sjtoon dees buim ouch waal in 'n "plantage". Diet fruit weurt gekweek in wermer sjtreke. Limburgse soorte: brinjol of merketón

aplekouwegaard

Óndanks dat aplekouwe (abrikoos) aan 'ne boum greuje, zaet me ouch waal aplekouwe-plantage. Diet fruit weurt gekweek in werm sjtreke. 2 Nederlandse rasse zint: de Tros Oranje en de Bredase mèt 'n get groater vröch. De boum ies winterhard.

notegaard

'ne Bóngerd mèt notebuim. Bèkend ies de boumnoot of dieke noot (walnoot).

oliefgaard

'ne Gaard mèt oliefbuim. Deze aanplant kump miè veur in de zudelike leng in de Provence (Frankriek), Sjpanje en Italië e.d. Um zoaväöl meugelik zón te vange sjtoon de buim dèks op terrasse in 'n helling.

Plantage

Beplantinge mèt sjtruuk woa-aan vröchte of besse gekweek were heisje plantages. Zoa-es aarbeieplantages en bosbesseplantages. Of framboze-, bromele- en zjwarte besse-aanplant.