Nederlands Limburg

(Doorverweze van Nederlangs Limburg)
Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.

Limbörg/Limburg
Veendel vaan de provincie Nederlands Limbörg Waope vaan de provincie Nederlands Limbörg
Ligking vaan Limburg in Nederland
Hoofsjtad Mestreech
Opperflaakde
– woevan land
– woevan water
2.209,85 km²
2.144,63 km²
65,22 km² (3,0%)
Inwoeners
Deechde:
1.133.255 (2024)
528/km² (land)
Commissair van de Keuning (lies) Emile Roemer (SP)
Óntsjtange oet Departemint vaan de Neder-Maos, Limbörg (splitsing 1839)
Belangriekste lokaalsjpraok(e) Limbörgs, Kleverlands, Ripuarisch
Vouksleed In 't bronsgroen eikenhout

Limburg (in 't Limburgs regionalisme ouch waal bekind es Oas-Limburg, ten opziechte van Wes-Limburg: Belsj Limburg) is ein van de twelf provincies van Nederland en ligk in 't zuudoeste van 't landj, mèr 't is ouch ein vaan de tien provincies vaan 't Bèlsj, woe 't in 't ooste lik. Op 1 januari 2024 haw 't Nederlandsj deil ein bevolkingsgruutde van 1.133.000 inwoners. Hievan waor 19,6 procent allochtoon. De houfstadj van Nederlandsj Limburg is Mestreech.

Limburg besteit veurnamelijk oet zandgrond. 't Zuie is heuvelechtig - feitelek 'n dal-landsjap mèt reste van 't plateau en oetgesjoorde dale - en bedèk mèt vruchbare löss, 'n windaofzètting oet 't ind van de lètste iestied. De belangriekste revier is de Maos, die euver de hiel lengte vaan zuid tot noord door de provincie struimp. In 't verleje woort in Limburg turf, grind en steinkaol gewonne.

't Zujelik deil van de provincie Nederlands Limburg deit mèt in de Euregio Maas-Rien. Noord Limburg en Midde Limburg deit mèt in de Euregio Rien-Maas Noord. De gemeinte Baerge en noordeliker deit mèt in de Euregio Rien-Waal

D'r naam Limburg zow besjtaoë oet de sjtamwaoërd leem en burcht en oorsjpronkelek verwaeze ha nao ing bepaalde oet leem opgetrokke burcht.

Werkgelegeheid

bewirk

De sjomaasj (wèrkloeasheid) in Nederlandsj Limburg bedroog in 2003 10,5%. De bedrievigheid per sector waor in die periode zowie in de onjerstaonde tabel.

Sector Percentaag van werkgelegeheid
Landbouw 5,0%
Industrie 20,3%
Bouw 5,5%
Commercieel deenste 40,8%
Neet-commercieel deenste   28,3%

[1]

Historie

bewirk
 
Landsjap in Zuid-Limburg (Ieëpe)

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs.

Politiek waor Limbörg ummertouw wie 'n lappedeke, boemet veur e deil de groete versjèlle tösse de dialekte oetgelag kinne weure: eder gemeinte heet z'n eige dialek, boebij dèks binne ein gemeinte (zuug Venlo) nog groete versjèlle kinne bestoon.

Pas in de Fransen tied, dee begós mèt de Franse verovering vaan Mestreech in 1794, woort 't gebeed tot 'n bestuurleke einheid gemaak. In 1815 bij de vörming vaan 't nui Koninkrijk der Nederlande kraog ein vaan de provincies de naom Limbörg. De keuning Willem 1 waor ouch hertog vaan Limbörg mer heer had gei land dat zoe hètde. Daorum neumde heer, es verlicht despoot, 'n stök land wat van häöm waor, zoe. De naom góng trök op dee vaan 'n aajd hertogdom, dat e gebeed in d'n triangel Maastreech-Aoke-Luik besloog en dat tot 1648 had bestande.

Bij de sjeiing vaan Nederland en 't Belsj in 1830 kaom de kwestie aon de orde of Limbörg e deil vaan 't Belsj zouw weure - wie de meiste Limbörgers ziech 't winsde. Oeteindelek woort Limbörg in 1839 verdeild in 'n Nederlandse en 'n Belzje provincie. Nederlands-Limbörg waor vaanaof dat moment es Hertogdom Limburg tot 1866 deil van de Duitse Bond.

De provincie bleef de titel Hertogdom tot 1906 gebruke. 'n Aander Limbörgse bezunderheid in de titulatuur is tot op d'n daag vaan vendaog blieve bestoon: de commissair vaan de Keuning hèt hei gouverneur.

De Nederlandse euverheid erkint de oersprunkelek in Nederlands Limbörg gesproke variëteite oonder de naom Limbörgs es streektaol.

Bevolkingsoontwikkeling

bewirk
Zuug ouch: Oetsleeg vaan volkstèllinge in Nederlands Limbörg

Bij de versjèllende volkstèllinge heet de bevolking vaan Nederlands Limbörg ziech zoe oontwikkeld. D'n dudeleksten trend dee me zuut is de aonwas roond 1900, d'n tied tot väöl lui vaan boete Limbörg nao de kojl trokke.

Jaor Inwoeners Greuj
1830 186.281[2] --
1840 196.716[3] +5,6%
1849 205.261[4] +4,3%
1859 214.245[5] +4,4%
1869 223.821[6] +4,5%
1879 239.821[7] +7,0%
1889 255.781[8] +6,8%
1899 281.394[9] +10,2%
Jaor Inwoeners Greuj
1909 332.007[10] +17,8%
1920 440.364[11] +32,6%
1930 550.840[12] +25,1%
1947 684.105[13] +24,2%
1956 825.179[14] +27,3%
1960 886.026[15] +7,4%
1971 1.008.800[16] +13,9%
Opmerkinge
  • In 1830 bestoont Nederlands Limbörg nog neet, meh de volkstèlling vaan dat jaor is later mèt trökwèrkende krach opgemaak en umvat ouch dees provincie, compleet mèt 'n al aofgesjeie Aajd-Vroenhove.
  • In 1956 en 1960 umvatde de provincie Limbörg (entans statistisch gezeen) ouch 't Drosamb Töddere zoewie inkel kleinder stökskes geannexeerd land. De bewoeners vaan dat gebeed zien in die tèllinge mètgenome.
  • In de volkstèlling vaan 1971 zien alle inwoenertalle aofgerund op ganse vieftalle.
Rillatief oontwikkeling vaan 1830 tot 1971

(v1830=100)

Gemeintes

bewirk
 
Euverziechskaart van de gemeintes in Nederlands Limburg.

De Limburgse sjriefwies ies volges de Plaatsnamelies van Veldeke.

Nr Limburgs Nederlands
1 Baek Beek
2 Baekdale Beekdaelen
3 Baerge Bergen
4 Bezel Beesel
5 Broensem Brunssum
6 Ech-Zöstere Echt-Susteren
7 Èèsjde-Mergraote Eijsden-Margraten
8 Gennep Gennep
9 Gulpe-Wittem Gulpen-Wittem
10 Haors aan de Maas Horst aan de Maas
11 Heële Heerlen
12 Kirchroa Kerkrade
13 Lankgraaf Landgraaf
14 Leudaal Leudal
15 Maasgoew Maasgouw
16 Meersje Meerssen
17 Mestreech Maastricht
18 Mook en Middelar Mook en Middelaar
19 Ni-jwieërt Nieuw-Weert
20 Pieël en Maas Peel en Maas
21 Remunj Roermond
22 Roerdale Roerdalen
23 Stein Stein
24 Valkeberg Valkenburg aan de Geul
25 Venlo Venlo
26 Venroj Venray
27 Voelender Voerendaal
28 Vols Vaals
29 Wieërt Weert
30 Zittert-Gelaen Sittard-Geleen
31 Zumpelveld Simpelveld

In de provincie Limbörg is (in vergelieking mèt 't weste) relatief laat op groete sjaol heringedeild. Pas in 1982 woort massaol heringedeild, en wel in 't Heuvelland; in 1991 volgde 'n get minder groetsjaolege herindeiling in Midde-Limbörg. Tösse 2001 en 2011 woort, in fases, 'n nui golf vaan herindeilinge aofgewèrk, in zoewel Noord- es Midde- en Zuid-Limbörg. In 2011 góng ein geplande fusie neet door: tösse Baerge, Mook en Gennep gepland, tot de gemeinte Maasdune (Nederlands Maasduinen). De planne zien veurluipeg ingetrokke.[17] Heimèt is verluipeg 'n ind gekoume aon gemeinteleke sjaolvergroeting in Nederlands Limbörg. In 't midde vaan Limbörg ligke wijer herindeilinge neet zoe veur de hand, in 't noorde boete die ein fusiegemeinte ouch neet. In 't zuie, boe nog väöl relatief klein gemeintes mèt minder es 25.000 inwoeners zien, kin dat nog wel. Dao zien in 2011 en 2019 losse fusies gewees.

Zuug veur alle herindeilinge die al zien gewees de Lies vaan geweze gemeintes in Nederlands Limburg.

Revere en baeke

bewirk

Aongrenzende distrikte

bewirk

Nederlands Limburg grens aon de volgende distrikte, naomelek Nederlandse en Belzje provincies en Duitse distrikte:

Zuug ouch

bewirk

Vootnote

bewirk
  1. Dagblad De Limburger, 18-09-2004.
  2. Volkstèllinge 1830
  3. Volkstèlling 1840 - Limbörg
  4. Volkstèlling 1849 - Hertogdóm Limbörg: gemeintesgewijs indeiling vaan de provincie
  5. Volkstèlling 1859 - Plaotseleke indeiling
  6. Volkstèlling 1869 - Feiteleke of getèlde bevolking in eder gemeinte vaan 't riek
  7. Volkstèlling 1879 - 't Riek: Ierste deil
  8. Volkstèlling 1889 - Indeiling vaan de werkeleke bevolking nao geboorteplaots en nationaliteit
  9. Volkstèlling 1899 - Limbörg
  10. Volkstèlling 1909 - Recapitulatie
  11. Volkstèlling 1920 - Plaotseleke indeiling
  12. Volkstèlling 1930 - Tabel 2 - Recapitulatie van bovenstaande gegevens tot totalen voor de 11 provinciën, de 9 groepen van gemeenten en het Rijk.
  13. Volkstèlling 1947 - Hoofdstuk VII. Bevolkingsdichtheid
  14. Woeningtèlling 1956 - Veurnaomste gegeves per gemeinte
  15. Volkstèlling 1960 - Inleiding: 5. bevolking naar groottegroepen van gemeenten resp. plaatsen
  16. Volkstèlling 1971 - Tabellen: bevolking naar geslacht, leeftijdsgroep, burgerlijke staat, geboorteperiode, en woongebied
  17. Gemeente Mook en Middelaar - Wetsontwerp over de herindeling Bergen- Gennep- Mook en Middelaar is ingetrokken.
bewirk


Provincies van Nederlandj
Drenthe | Euverijssel | Flevolandj | Frieslandj | Gelderlandj | Groninge | Limburg | Noord-Braobantj | Noord-Hollandj | Utrech | Zielandj | Zuud-Hollandj
Gemeintes | Watersjappe
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Nederlands_Limburg&oldid=465851"