Historie va Cyprus

Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Norbiks.

De Historie va Cyprus besjleit de ganse, miensjeleke gesjiedenis van 't eiland Cyprus, oftewaal 't gebeed dat allewiel onger de Cypriotische Rippebliek vilt en de de-facto rippebliek Noord-Cyprus.

Prehistorie

Vör d'r koms van d'r miensj hele zich op Cyprus deersaoërte in sjtaand, die in de iestieje gevlucht waore vör de kow. Dis saoërte kieëme dao vas te zitte dördat dör de opwerming van de atmosfeer de gletsjers gonge sjmeelte en 't waterpeil sjteeg. Dör 't sjaarse voedsel en d'r inteelt kieëme bie dis saoërte dwergachtige kenmaerke tut oontwikkeling.

Paleolithicum

Vör 10.000 v. chr. goof 't warsjienlek ging luuj op Cyprus. Op 't sjier-eiland Akrotirion, neet wied va Limassol zeunt reste van jager-verzamelaers oet dae tied aa-getroffe, zoewie sjtènge werktuge en aetesreste, o.a. sjelpe en knäök van 't dwergnijlpaerd dat dao doe nog laefde.

Neolithicum

De belangriekste historische plaatsje op Cyprus, oeë luuj begoese mit akkerboew en vieëteelt en hun nederzettinge sjtichde zeunt: Choirokoitia, Kalavaso-Tenta, Petra tou Limniti en bie Kastros-Kaap Andreas. De ursjte laandboewers makde nog geen aardewaerk mae ze gebruukde potte va hoot, derehoed of vlechtwaerk. Och waoërt andesiet, 'ne sjtèèsaoërt oetgehold.

De luuj waore klèng va gesjtalte en begrove hun doeëje oonder d'r vloer van hun hoezer, mit opgetrokke knèè, op hun ziej liegkend en soms mit 'ne sjtèè op hun baoërsj, es um d'r truukkieër nao 't riek der laevende te wille verhindere. Aanders dan bie alle aander prehistorische laandboewersculture, die de modergodin vereerde, bleef op Cyprus de masculien religie van de jagers-verzamelaers behaowe.

Ze boewde thotoi of sjtènge hutte, die roond waore en ze makde och 'n besjermde umheining roond hun durper. Volges recaente oonderzeuke mieë um de bewonde waelt te sjèjje van 't neet-bewonde deel dan um zich taege aanvalle te besjerme.

Dit volk verboewde graan, gaersj, linze en aerte en ze oogsde olieve, viege en proeme die in 't weeld greujde. Ze zeunt d'r och in gesjlaagd um d'r gaanse fauna te vervange. Laefde de luuj van 10.000 bies 7000 v. chr. van de uvvergeblaeve fauna, de laandboewers brache taam deersaoërte mit, wie sjäöp, verkes, hon en zelfs damherte.

Pas in de zèsde millenium v. Chr., en dat late tiedsjtip haat och te make mit 't isolemaent oeë-in de luuj op Cyprus laefde, oontsjtoond de pottebakkerskeuns, die zich in 't viefde millenium tot 'n hoeëg niveau oontwikkelde. Episkopi is de belangriekste archeologische veendplaatsj. De sjaoëtele, bare en kroeke haant 'n helroeëj kleur, die ieëwelaank bekaand sjtong es d'r Cyprische sjtiel.

Kaoëpertied en Broonstied

Cyprus waor hieël riek an kaoëper-erts. Vanaaf 5000 v. Chr. haat 't vervange van de sjtènge dör kaoëpere waerktuge, same mèt de aardewerkkeuns, dan och gezurgd vör d'r intensivering van d'r handel mèt 't vastelaand. Al de haandgemakde vörwaerpe va aardewaerk of metaal wieze op 'n nauw verwaantsjap mèt Anatolië. Cyprus waoërt 'n handelscentrum. Os waoërd kaoëper is aafgeleid van 't Griekse waoërd vör Cyprus: Κύπρος, Kýpros. Neet zieëker is te zigke of d'r naam van 't eiland aafgeleid is van d'r naam van 't erts of dat d'r naam van 't erts aafgeleid is van d'r naam van 't eiland.

Roond 2800 v. Chr. begint d'r broonstied en van danaaf, bies 2500 v. Chr., belaeft Cyprus 'n gaans èège oontwikkeling in de vervaardiging va wapens en waerktuge. Me sjakelt uvver op 'n systematische fabrikaasje. Archeologe gebruke dan och zoewaal d'r naam Broons es Cyprisch bie 't datere van dis periode.

Griekse Aodhèèd

Kontakte mit 't Menoïsche Kreta

Vanaaf 1800 v. Chr. haat Cyprus kontakte mit Kreta, oeë op dat momaent de rieke Menoïsche besjaving hör hoeëgtepeunt haat. Kretenzers vestige zich op Cyprus en aandersj-um. In dae tied van oetwisselinge keumt, roond 1550 v. Chr., 't syllabisch sjrif aa op 't eiland. Dit sjrif is aafgeleid van 't Kretenzische Lineair A. Bekaand is de aanpassing van dit sjrif dör de Myceners um hun dialekt vas te ligke, 't Lineair B geneumd. Minder bekaand is de aanpassing die deende um de aander Cypriotische tale te kinne optekene, 'n variaant dae de bron zow zieë van de Cypro-Menoïsche lineaire sjrifte.

Driej Griekse invasiegolve

De Grieke vestigde zich in 'n driejtal invasiegolve geleidelek aa in d'r loop van twieë driej ieëwe op 't eiland. Ze sjtichte kunninkrieke, drieve handel mèt èèderèè en gelle de vraej dör 't aafdrage va jaorlèkse sjattinge an Egypte. De lètste invasie is die van de Achaeërs die oet Accadië verdraeve waore mit de Dorische volkverhuzing. Ze lache 't eiland hun taal, hun religie en hun gebruke op. Zoe waoërt d'r hoeëgste bergtop umgedupt tut Olympus en och de kultusse nome ze mit oet hun vaderland. Zeus, Athene en Aphrodite, die op Cyprus Aeneas baarde. Bies op dat momaent makde Cyprus deel oet van 't Nabije Ooste. Daonao richde 't zich op de Egeïsche zieë.

De Fenisische handelaere

Roond d'r 10de en d'r 9de ieëw begoese de Fenisische handelaere, die langs de kust van 't huidige Libanon gevestigd waore, 'n offensief op alle kuste van de Middellandse Zieë en ze makde zich mèèster van 'n aantal Cypriotische sjtaej, wie o.m. Amathous, Soli en Salamis. 't Eiland kreeg 't aa-zieë van 'n miensjelek en cultureel mozaïek: de Griekse kunninkrieke gebruukde 't Cyprisch dialekt, de Feniciërs behele hun èège taal en in sommige sjtaej waor de oorsjpronkeleke bevolking in de mieërhèèd en die gebruukde de Aodcyprische taal. Dit samelaeve haat och tut cultureel syncretisme geleid: elemaente van de Fenisische godin Astarte, godin van de vruchbaarhèèd, waoërte uvverbrach op Aphrodite, godin van de leefde. Aphrodite waoërt in 't vervolg naakt aafgebeeld, zjuus wie Astarte, mit de heng vör d'r boezem, nao 't beeld van de oosterse godin.

Assyrische uvverheersing

Roond 707 v. Chr. veel d'r Assyrische kunning Sargon ll va Ninive Cyprus binne en oonderworp zuvve kunninkrieke an 'n zjoeër sjatplich, och al moeche ze 'n zieëker autonomie behaowe. In dis periode belaefde Salamis z'ne bleuj. Graaftombes va preester-kunninge die polletieke, militaire en kèrkleke mach vergaarde, zeunt in dae tied van 'ne oongehuurde luuks: 'n sjat an ivore vörwerpe en broonze vaze vergezelde d'r doeëje en z'n paeërd waoërte geofferd in d'r dromos dae nao 't mausoleum veurde.

Korte oonafhankelekhèèd

Va 650 bis 570 v. Chr. waor Cyprus oonaafhankelek en belaefde 'ne groeëte culturele bleuj. Väöl versjillende oosterse kultusse, aafkomstig oet Mesopotamië waoërte dör de Cypriote uvvergenaome en aa-gepaast. In dis periode oondernoom Solon, d'r Atheense rechsgelieërde en ènge van de Zuvve Wies, op verzeuk va kunning Philocyprus van Soli, 'n rees nao Cyprus. E sjtorf tiedens die rees.

Egyptische uvverheersing

Va 570 bis 525 v. Chr. waor 't Saïtische Egypte d'r baas op 't eiland. Farao Amasis ll makde Cyprus sjatplichtig mae e respecteerde waal de religieus plaatsje en sjoonk kostbare gesjenke an de belangriekste taempels. Daodör verleep 'n umvurming nao de Egyptische kultusse flot. D'r kunning va Salami waor in dis periode d'r hoeëgste machshubber, went-e neet al d'r goeverneur in naam van d'r farao waor. An dit lètste wert getwiefeld mae e waor in alle gevaal d'r ursjte dae 'ne Cyprische meunt leet sjloeë in 530 v. Chr. Och al waor-e 'ne vazal va Egypte, toch heel-e vas an z'n pro-Helleense sympathieje. Dat bliekt oet de sjenking van e wierooksvat an d'r taempel va Apollo in Delphi. Tiedens de Egyptische uvverheersing bleve de Cypriote min of mieë in d'r sjaem, en behele daodör des te sjterker hun Griekse identitèèt en wisse die zelfs vas te zitte es 't mits waezenleke elemaent in hun geveul va èègewaeërd.

Perzische uvverheersing

Nao d'r val van 't Babylonische Riek trok Cyrus ll nao Egypte en koom oonderwaeg Cyprus taege, dat in de confontatie tussje Egypte en Perzië d'r kaant va Cyrus kaos. Dizze loot 't eiland de tieën kunninge behaowe en och 'n militaire bezètting loot-e achterwaeg. Later waoërd Cyprus opgenaome in de viefde provincie en oonderworpe an 'n sjatting va 50 talente. Cyrus sjtèlde in 539 v. Chr. 'n charter vör de miensjerechte op, d'r Cyrus-cylinder. Dis semi-autonomie booj de Cypriote van Griekse oorsjprong de mäögelekhèèd um hun cultuur te versjprèjje en d'r voond dus 'n wieërgaonde hellenisering plaatsj. Dis oontwikkeling gong neet same mit polletiek èèn-waeëre: ijverde de Grieke vör zelfsjtandèghèèd, de Feniciërs kieërde zich nao de Perze en taege de oonafhankelekhèèd, oeëvan dat zie vonge dat die bewaeging te sjtaerk mit de Griekse sjtaej verbonge waor.

Vanaaf 500 v. Chr. lèjde de versjillende sjtaandpeunte tut 'ne burgerkreeg op 't eiland en in 498 v. Chr. waoërt, mit oetzoondering van de Fenicische sjtad Amathous, de oonafhankelekhèèd oetgerope. Daonao trokke de Ioniërs en de Feniciërs mit hun vloot nao Cyprus. Och Darius, in dae tied d'r kunning van de Perze, sjikde sjtrijdkrachte um 't eiland tut de orde te dwinge. De Ioniërs versjloge de Feniciërs glansriek op de zieë mae op 't eilaand èèges verleep d'r sjtrijd contraer. De Perze oonderworpe de sjlech bewapende Cypriote mit gemaak. Binne 't jaor 497 v. Chr. uvvermeesterde de Perze Cyprus en oonderworpe 't vanaaf dan och. De inwoners van Amathous, die de oonaafhankelekhèèd neet gesjteund howwe en daomit de Perze troew waore blaeve, oontvonge privileges.

Dis pienleke lès waor in 481 v. Chr. nog neet vergaeëte, wie Xerxes zich in 'n kollosaal undernumming op Griekelaand sjtortte. De Cypriote lieëverde 150 sjipper en versjillende admiraals, die wie-'t-sjaen neet uvverlepe van enthoesiasme en daodör argwaan wekte bie Xerxes' boondgenote. De Griekse uvverwinninge makde 'n èng an de Perzische ambities in 't Weste en 'n begin van d'r Griekse aandach vör Griekse sjtaej in 't Ooste. De volgende hoonderd jaor sjtonge in Cyprus dan och in 't teke va krèèg, dae aanvankelek winste vör de Grieke oplieëverde. Wie in 499 v. Chr d'r heldhaftige vaeldhieër Cimon op Cyprus sjtorf, trokke de Grieke zich truuk en kieëm 't eiland wer an de Perze, die de belangriekste peus dör neet-Griekse Cypriote lete bezètte. Euagoras, e lid van de dynastie der Teucride, wirkde an de oonafhankelekhèèd va Cyprus en how aanvankelek och succes daomit. E kreeg 't gaans eiland in z'n heng. De Atheners makde 'm tut sjtaatsburger van Athene. Later oondermijnde 't individualisme van de aander kunninge 'm dör geheim boondgenootsjappe mit de Perze te sjlete en wie Athene 'm leet valle, zoedat ze separaat mit de Perze koese oonderhandele, waor e gedwonge um de vraej te tekene. E bleef kunning va Salamis en betaalde 'n jaorlekse sjatting an de Perze. Isocrates besjrieft Euagoras es 'ne opmerkelijke besjtuurder: E koom alle take van 'ne kunning nao en kaoës oet eeder besjtuursvorm de bètste; democraat in z'n zurg um de massa, sjtaotsmaan in de meneer oeë-op e d'r sjtaot besjtuurde, 'ne echte krieger in z'n sjtandvastighèèd oonder gevaar, 'ne groeëte geest dör z'n suprioritèèt op alle gebied. Wie Euagorus in 374 dan och vermoord waoërt betekende dit 't èng van de oonafhankelekhèèd va Cyprus en d'r doeëdsjtieëk vör de Teucride.

't Hellenistische Cyprus

Doe versjeen Alexander de Groete op 't toneel en versjloog in 333 v. Chr. Darius III. Daomit verdween 't Perzische Riek. Ursj sjlaoëte de Cypriote zich aa bie Darius, mae wie ze van z'n nederlaag vernome sjikde ze Alexander 'n vloot va 120 sjipper. Zoe haoëpde ze hun zelfsjtandèghèèd te kriege, mae och al liefde Alexander 't eiland neet in, e heel 't toch sjtrak oonder zie besjtuur. Nao z'ne doeëd op 13 juni 323 grepe de officiere de mach, eeder in z'n èège gouvernemaent. In 320 keem 't eiland in heng van de Egyptische kunning Ptolemaeus I Soter. D'r gedwonge zelfmoord va Nicocreon, d'r lètste kunning va Salamis, in 310, symboliseerde de inlijving va Cyprus in 't va Alexander geërfde Griekelaand. De volgende twieë-en-'ne haove ieëw, bies 58 v. Chr. regeerde de dynastie der Lagiden vanoet Alexandrië uvver Cyprus en oonderworp gaandeweg alle kunninkriekskes. 'ne Laandvoogd besjtuurde 't eiland en de Ptolemeeën brache de cultureel raffines van Alexandrië en d'r hellenistische geest, oeëvan Zeno va Citium, d'r groondlègger van 't stoïcisme, èng van de geniaalste vörbèlder is.

In d'r Ptolemeïsche tied makde 't Arcado-Cypriotische dialekt plaatsj vör 't Griekse, de koinè, de gemeensjappeleke taal van alle Griekse volkere en oeë och 't hedendaags Grieks van is aafgeleid. 't Syllabische sjrif waoërt vervange dör 't Griekse alfabetische sjrif. De Cypriote krege 'n sjien-autonomie mit 't Koinon ton Kyprion (Verboond va Cypriote) dat verantwoordelek waor vör godsdienstige zakes, zoewie d'r sjtaotscultus roond Aphrodite, en 't sjloeë va broonze meunte.

Va Rome bies Byzantium

Romeinse Fresco's

In 58 v. Chr. waoërt Cyprus dör de Romeine oonder Julius Caesar geannexeerd en 't eiland waoërt toegevoegd an de provincie Celicië, mit es hoofsjtad Tarsus. In 52 v. Chr. waoërt Cicero gouverneur van Celicië en e sjikde Quintus Volucius nao 't eiland um 'n aantal klachte van bewoners uvver machsmisbroek van 't vurrige besjtuur te oonderzeuke. In 36 v. Chr. goof Antonius, dae 'n gooj versjtandhouding how met Cleopatra, Cyprus wer an de Ptolemeeën truuk. In 31 greep Augustus de mach, wie e Antonius en de Egyptische kunningin versjlage how, en makde va Cyprus 'n keizerleke provincie, ursj oonder 't gezag van 'ne legaat. Nao vief jaor waoërt 't 'n senatoriale provincie. In plaatsj va Salamis waoërt noe Nea Paphos de hoofsjtad. Rome paasde 'ne polletiek toe dae vörbehouwe waor an gepacificeerde provincies. De vörnaamste sjtaej, te beginne mèt de nuuj hoofsjtad, waoërte verfraaid mèt temples, theaters, aquaducte, stadions en villa's. D'r mienboew waoërt geactiveerd en d'r handel bleujde. D'r Aphrodite-cultus bleef d'r nationale eredeens en d'r Koinon ton Kyrion bleef de rol va organisator van de aphroditische spölder en feeste. Och de meunte die oonder Vespasius en Titus gesjlage waoërte droge nog ummer de jaortalle van hun regeringe. Tot sjlot bleef 't Grieks de landstaal.

De groeëte Joodse Gemeensjap

Sjtaandbeeld Hèllige Barnabas in de kèrk van 't palies Mafra, Portugal.

In Salamis besjtong 'n groeëte Joodse gemeensjap, die zich oonder Ptolemeeën in versjèjje golve dao gevestigd how.

In 45 n. Chr. kieëme twieë Jode vanoet Antiochië in Salamis aa. D'r ene waor Saulus oet Tarsus, d'r apostel Paulus dus, en d'r andere waor 'ne leviet oet 't Cyprische Salamis, Joseph, biegenaamd Barnabas (in 't Grieks Varnava, dat wilt zègke haeë dae truuëst kint gaeve). Paulus en Barnabas waore leiders van de Joods-Christeleke gemeensjap in Antiochië, die nao de sjteniging van Stefanus vervolgd waoërt. Same mit Johannes, biegenaamd Marcus, d'r evangelist en 'ne naef va Barnabas, kaoëze zie vör Cyprus en ze besjlaoëte um allèng 't Waoërd te praeëke oonder de Jode, te beginne in de synagoge va Salamis. Later trokke ze uvver 't gaans eiland bies in de hoofsjtad Paphos. Later zow dis rees de örsjte zendingsrees geneumd waeëre. Ze waoërte oetgenuëdigd dör d'r proconsul Lucius Sergius Paulus, dae in zie gevolg 'ne Joodse magiër how, Elymas, biegenaamd Bar-Jezus. Elymas probeerde d'r proconsul aaf te leide en geërgerd vervlookde Paulus 'm. Saer doe waor Elymas bleend. Wie e noe zoog wat gebäörde, umhelsde d'r proconsul 't geleuf (Hand. 13,12) En zoe waoërt Cyprus volgens de Handelinge 't ursjte laand dat dör 'ne Christen waoërt geregeerd. An 't èng van de regering va Trajanus va Italica (115/117) kieëme de Jode van o.m. Egypte in opsjtaand en de Joodse gemeensjap op Cyprus volgde dat vörbeeld, oeë-bie ze 'n groeët aantal neet-Joodse Cypriote oetmoordde. Dao-op waoërte troepe nao 't eiland gesjikt, die d'r opsjtaand mit hel haand onderdrukte. D'r Senaat makde 'n decreet dat alle Jode van 't eiland in d'r ban deeg en ooch waoërt bepaald dat èèdere Jood, ooch al kieëm-e per toeval - sjipbreuk e.d. - op 't eiland aa, ter doeëd veroordeeld zow werre.

't Christeleke Cyprus

In 313 n. Chr. veurde keizer Constantijn bie 't Edict va Milaan de vriehèèd va eredeens vör de christene in en doe begoese de elites van z'n riek zich ooch te bekieëre. In 325 reep e in Nicea 't örsjte oecumenisch concilie biejèè, oeë ooch 't Cyrische episcopaat sjtaerk vertegenwoordigd waor. Wie e in 330 besjlaoët-e d'r zaeëtel nao Byzantium te verplaatsje en de sjtad oet te breide en d'r Constantinopel van te make, profiteerde Cyprus van de verhuzing van de regering. Zoe waoërt Salamis, nao twieë aeërdbaevinge wer opgeboewd dör Constantijn II, zoon van Constantijn de Groete en ömgedöpd töt Constantia en wer oetgerope töt hoofsjtad en aeërds-bissjopszaeëtel. D'r aeërdbissjop Epiphanius leidde in 401 't concilie op 't eiland oeë de gesjrifte va Origenes waoërte veroordeeld.

In 395 waoërt 't eiland dör besjtuurleke probleme in twieë gesjplitst. De twieë zone va Theodosius l regeerde eeder över 'n dèèl. 't Oostelek dèèl waoërt vanoet Byzantium besjtuurd, 't westelek dèèl vanoet Rome. De kèrkeleke organisatie koom mèt de besjtuurleke överèè. Cyprus vool oonder 't gezag va Antiochië. Dat wreef zich mèt de Cyprische gèseleke, ömdat de oosteleke kèrke oonafhankelekhèèd allèng gove an kèrke die dör de apostele gesjtich waore en de kèrk va Cyprus daankde zie oontsjtoeë an Barnabas, 'ne discipel va Paulus.

Afbeelding va Marcus dör Andrea Mantegna.

Op 't driejde oecumenische concilie in Ephese (431) koom dis kwestie ter sjprake. Aeërdbissjop Reginos wis de vergadering d'r evvel van te övertuge dat de kèrk va Cyprus d'r autocefale sjtatus toekieëm. Antiochië bleef toch de suprematie opeise en de controverse bereikde oonder keizer Zeno z'n hoeëgtepeunt.

In 478 makde Petrus va Antiochië, dae in de geuns sjtong bie Zeno van die gelegenhèèd gebroek öm z'n aansjprake op de kèrk va Cyprus te hernuujje. Op dat uuterst gelaege momaent versjaen d'r hèllige Barnabas an Anthemius, d'r aeërdbissjop va Cyprus öm 'm te vertèlle dat e op 'n waalbepaalde plaatsj in de buurt va Salamis moes goeë grave. D'r volgende mörge leidde Anthemius de processie va bissjoppe en gèseleke nao de plaatsj oonder 'ne boom, dae in de versjiening aa-gewaeze waor. Nog mer zjuus mèt grave begonne oontdèkde me dao 'n graaf mèt 't oongesjonde lichaam va d'r gènnige dae dör Anthemius aangeduid waoërt es de hèllige èèges. Dizze heel op de baoërsj 't Evangelie va Marcus vas, dat dör 'm èèges waor gekopieerd en dat-e tiedens al z'n reze noeëts oet heng gegaeve how. Anthemius slaoët 't graaf wer, noom 't evangelie mèt en trok nao Byzantium.

Anthemius kreeg 'n audiëntie bie Zeno en sjoonk 'm 't evangeliebook mèt 't verzeuk de proteste va Cyprus taege Antiochië te sjteune. Getroffe dör 't gesjaenk, goof Zeno gaeld öm 'n kèrk te boewe op 't graaf va Barnabas. Ooch reep-e 'n concilie biejèè dat d'r autocefale status va Cyprus erkaant. Zeno sjoonk d'r aeërdsbissjop privileges die ooch huuj nog gelde. E kroog d'r keizerleke gowwe en zilvere scepter, e moeg z'n haandtekening in de roeëj kleur sjrieve en e moeg 'n purpere mantel drage. Dis privileges makde van d'r aeërdbissjop väöl mieë es 'ne kèrkeleke hoeëgwaardighèèdsbeklèjjer. In de owwe va gaans Cyprus waoërt-e ethnarch, wat 'm naeve de kèrkeleke jurisdictie, 'n civiele jurisdictie över 't gaans eiland versjafde. In 692 waoërt d'r autofecale sjtatus va Cyprus bie 't Concilie va Trullo bevestigd en daonao noeëts mie aa-gevochte.

Van dit besjluut dateert de mach van de Cyprische kèrk, die saer doe bie alle dreiginge de identitèèt van 't Cyprische volk belichaamde.

De Arabische dreiginge

D'r islam verbreidde zich flót an 't begin van d'r zaeëvende ieëw en oonder 't kalifaat va Omar l (634-644) veroverde e Syrië, dat de kaomende daarteg jaor es oetvalsbasis zów dene väör de neet minder es 24 aanvalle op Cyprus, oeëbie de kustsjtaej verwoest waoërte. D'r voonte versjèjje groeëte sjlachtinge plaatsj en 't eiland waoërt dör zjoeër sjattinge totaal an d'r groond geliek gemakd. In 688 sjlaoëte keizer Justinianus ll en kalief Abd al-Malik e verdraag dat Cyprus 'n hieël hypothetische neutralitèèt verlieënde. Al flót begoese de aanvalle obbenuujs. Tössje 692 en 698 verleet 'n groeët dèèl van de Cyprische bevolking 't eiland öm zich te vestige in Nova Justianopolis, 'n dör Justianus nuuj gesjtichde sjtad bie Cyzicus op de Aziatische kust van de Marmara Zieë. In 698 krèèg keizer Tiberius lll wer de control över Cyprus en doe gónge de emigraante wer truuk. In 743 doog kalief al-Walid lll wer 'ne ival en veurde 'n groeët dèèl van de bevolking es sjlaaf nao Syrië. In 790 en 806 leidde kalief Haroen al-Rachid èges twieë expedities taege 't eiland. 'n Groeët aantal kèrke waoërte verbraand en 16.000 Cypriote, oeë-oonder ooch d'r aardsbisjop, waoërte es sjlave e-weg geveurd.

Dis lètste periode vömt 't oonderwaerp van 't middelieëwse epos Digenis Akritas, 'n haeld oet d'r sjtijd taege de Saracene. D'r persoon Digenis verenigt in dit haeldedicht, dat es akritische poëzie bekaand sjtèèt, zoewaal de herinnering an Alexander de Groete es an de haelde van d'r sjtrijd taege de Arabiere.

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs.

Vreugmodernen Tied

Cypriotisch sent oet 't Keuninkriek

't Keuninkriek Cyprus

In d'n twelfden iew woort Cyprus vereuverd door Isaak Comnenus, dee ziech tot de keuning vaan Cyprus kroende en 't aon zien Latiens Keizerriek touwveugde. Heidoor woort Cyprus e zoegenaomp kruusveerderskeuninkriek, dat meint tot 't land ei veurnaom doel had: 't christendom besjerme en, zoe meugelek, de relizjie ouch wijer verspreije. In 1191 woort 't vereuverd door Richard Liewehart, dee op weeg waor veur de Daarde Kruustoch. Heimèt bleef Cyprus e deil vaan 't Latien Keizerriek. E jaor later, in 1192, verkoch heer 't evels um financieel probleme door aon Guy de Lusignan. Guy heersde mer twie jaor, hendeg oonverwachs. Zoe oonverwachs tot me in die twie jaor ziech nog neet had bezeg gehawwe mèt 'n kroening, aongezeen Guy nog laank de tied had um dat te doen. In 1194 hiemelde heer, boenao ziene broor Amalrik de Lusignan 't in 1195 euvernom. Heer leet ziech wel kroene tot keuning vaan Cyprus.

Laankzaam meh zeker oontstoont dus 't Keuninkriek Cyprus, dat qua economie hendeg hel veuroet geit door Amalrik zie financieel instink. Ouch de ech tösse häöm en Isabella vaan Jeruzalem is 'ne hendeg slumme zat gewees. Heidoor weurt heer ouch keuning vaan Jeruzalem en is de handel tösse Cyprus en Jeruzalem taksvrij. Dit is euvereges nao zien ech mèt Eschiva vaan Ibelin, die alweer gauw störf. De Ibelin-tak krijg evels wel veur de res vaan de periood in 't Cypriotisch Keuninkriek vrij väöl mach in han. Amalrik hiemelt in 1205, ziene zoon Hugo de Lusignan nump de troen euver es Hugo d'n Ierste vaan Cyprus. Hugo d'n Ierste störf evels al gauw, naomelek daartien jaor daonao in 1218, op veerentwintigjaorege leeftied in Tripoli ('t modern Libië), boe heer de ech vaan vrun bezeuk. Wat dao noe perceis is gebäörd is nog ummertouw duuster. Ziene zoon, Hendrik d'n Ierste, is hendeg geleef bij 't volk. Heer sleet oonder aandere e verdraag mèt de mieste Mohammedaonse len, boe door 't geinen oorlog gief in zien rezjeerperiood. Door bepaolde verwèkkingsperbleme krijg Hendrik d'n Ierste mer eine zoon en dat pas bij zien twiede vrouw. Es heer hiemelt, störf d'n twaalfjaoregen Hugo d'n Twiede ouch gauw, boedoor 't gein direk naogeslach mie gief.

't Gief nui perbleme in Cyprus. Wee noe keuning moot weure is gaar neet dudelek, umtot 't gein direk zoon op zoon naogeslach mie guuf. Oetindelek weurt d'r in 1267 e besluit genome: Hugo vaan Antiocië, zoon vaan Isabella vaan Antiochië, dochter vaan Hugo d'n Ierste vaan Cyprus, weurt keuning. Oetindelek dus toch 'ne keuning dee direk femilie is, evels neet vaan maan op maan. Heer heet veurtaon twie naome: Hugo d'n Daarde vaan Cyprus en Hugo d'n Ierste vaan Jeruzalem. 't Gief d'r wel 'n groet conflik tösse Cyprus en Karel vaan Anjou dee ouch Jeruzalem claimp te höbbe. Hugo d'n Daarde heet evels geine zin in ruizing en besluit 't laand achter ziech te laote en veurtaon allein mer op Cyprus te rezjere. Heer hiemelt in 1284, boenao ziene zoon Jan d'n Ierste häöm opvolg. Dee weurt e jaor daonao al weer vergiefteg. Zien opvolger is Hendrik d'n Twiede. Bekind um zien vechlös, get wat de Cypriote al laank nimmie verwachde vaan 'ne keuning. Heer wach neet laank en sjop alle aonhengers vaan Karel vaan Anjou oet Jeruzalem. Heer kos evels mer op weinig hölp rekene in Europa, die hadde 't al drök genog mèt eige perbleme. In 1310, wie de joede en Mohammedaone ummertouw mie pertestere in Jeruzalem, guuf 'r 't Heilig Laand op, boenao 't Christedom noets mie zal rezjere euver dat gebeed (allewijl is 't ein vaan de gebeje dat oonder Israël vèlt). In 1324 hiemelt Hendrik d'n Twiede.

Zienen ópvolger is Hugo de Veerde vaan Cyprus, dee, oonder aandere door femilieperbleme, neet laank op de troen bleef. Heer woort al gauw ópgevolg door Peter d'n Ierste. Dee wouw 'ne nuije kruustoch beginne en wis de Kruusvaart vaan Alexandrië te realisere. Evels mislökde dee. Wel kraog Peter 't keuninsjap vaan Armenië, dat toen evels zoe hendeg väöl gekrompe waor tot 't vaan 'n gebeed in de Kaukasus zoe groet wie allewijl Fraankriek kroomp tot inkel 't stedje Korikos. Peter d'n Ierste woort evels um duuster reijes in 1396 vermaord door drei, nog umemrtouw oonbekinde, ridders. Heer woort opgevolg door Peter d'n Twiede. Oonder zie bewind kraoge de Venetiaonse Sjachelere mie mach. Peter d'n Twiede hiemelde hendeg joonk, te vreug um al keender te höbbe gehad, boedoor ziene noonk Jacobus d'n Ierste vaan Cyprus de mach euvernaom. Dizze woort giefteg vaan de groete wieväölegheid Venetiaone op 't eiland. Dat tollereerde de Venetiaone evels neet, die oondertösse toch al bès väöl economische mach hadde. D'r woort veur gekoze um mèt 'ne nuije keuning te komme: Janus d'n Ierste. Zjus wie ziene pa mós heer de Venetiaone gaaroet neet en ouch heer woort vaan de troen gezat. Johannes d'n Tiwede koos deveur 't strategischer aon te pakke, door sumpelweeg mie Griekse sjachelere toe te laote, zoetot die twie gróppe 't oonderein mer oetvochte. Heer góng daorum ouch in 'n ech mèt 'n Griekse prinses. Heer kraog mèt häör inkel dochters, boedoor oetindelek 'ne bastaardzoon, Jacobus d'n Twiede, mèt hölp vaan 'n häörleger oet Egypte, de mach kraog noetot ziene neet erkinde pa waor gehiemeld. Heer had genog vaan de Veetiaonse perbleme op zien eiland en koos deveur um daan mer vrijeg in 'n ech te gaon mèt 'n Venetiaonse: Catharina Cornaro. Evels hiemelde hunne zoon Jacobus d'n Daarde hendeg joonk. Heidoor veelt 't eiland vaanaof 1489 bis 1571 oonder Venetiaons beweend, nog ummertouw symbolisch oonder de naom Keuninkriek Cyprus. 't Ottomaons Riek nom dat lètsgenumde jaor de mach euver op 't eiland. Dat zaw zoe hiel laank blieve.

De Ottomaonse euverhiersing

't Ottomaons Riek vaan 1481 tot 1683

De Cypriote voonde 't in ierste instantie gaar neet erg tot de Ottomaone Cyprus in han hadde. Veural de Grieks-Orthodoxe kèrk hètde de Turke metein gewuns. Dit kaom umtot de Ottomaone op relizjieus gebeed bekind stoonde es mesjiens wel de mies breiddinkende Europeane in deen tied. Vaanaof dit memint oontstoond evels 'n aander oontwikkeling, die later de aonleijing zou zien veur e groet perbleem op Cyprus. Op 't gans eiland begós ziech laankzaam mer zeker Turkse bevolking te nestele. Op 't begin vaan de negentienden iew waore de Turke in 't uterste noorde vaan 't eiland zelfs al 'n groete mierderheid. Toch leefde de Turke en Grieke nevenein, rillatief in vrei. De Turke zaoge de Grieke dèks nog ummertouw es de oersprunkeleke Cypriote en de Grieke zaoge de Turke es de redders vaan de Orthodoxe Kèrk. Zoonder hun waore ze inderdaod hoegswoersjijnlek katheliek gewore. 't Begós pas e perbeem te weure wie in 1829 Griekeland oonaofhenkelek woort. De relatie tösse Cyprus en Griekeland waor in de aofgelaope iew, veural door 't opkommend Hellinistisch Nationalisme (alle Griekssprekende gebeeje in Europa vereinegd), hendeg sterk gewore. De Turke waore es de doed tot Cyprus noe oonaofhenkelek wilde weure, umtot Griekeland had beweze tot Ottomaone neet nudeg waore veur 'n behouw vaan de Grieks-Orthodoxe Kèrk.

Modern historie vaan Cyprus

Verval vaan 't Ottomaons Riek

Paralimni; de stad boe de beröchde, gelieknaomege beweging waor oontstande in de 19e iew

Vaan 1570 tot 1878 maakde Cyprus deil oet vaan 't Ottomaons Riek, zoewie ierder gezach. In 1878 naom evels 't Vereineg Keuninkriek, es gevolg vaan 't Verdraag vaan Cyprus, 't eiland gans en al euver es e protectoraat umtot 't Ottomaons Riek de Britse mach in ruil veur hunne steun in de Russisch-Turksen oorlog had verliend euver 't eiland. Allewel tot in de euvereinkoms neet de Suezkenaar vaan Egypte woort geneump, oonderhandelde de Britse mech in Cyprus ouch in häör eige belaank dao-in. D'n ierste Britsen Hoege Commissaris waor zjeneraol-mazjoor Garnet Wolseley Joseph (1833 tot 1913). De ierste Britse euverhiersing woort verwelkomp door de Grieks-Cypriote, die haopde op welvaart, democratie en nationaol bevrijing. De Brite lagte evels zwoer belastinge op hun in ruil veur de hoeg betaolinge die ze móste doen aon d'n Ottomaonse sultan. 't Gaof väöl lui die rechte op deilnaome aon de regering vaan 't eiland aonvroge. Evels claimde d'n Hoge Commissaris en Londe alle mach. Inkel jaore later woort 't systeem hervörmp, 'n aontal leje vaan de Wètgevende Raod woorte woersjijnelek gekoze door de Cypriote, daodwèrkelek waor hunnen deilnaome meh zier bepèrk. Veur de Britte gaof 't op 't eilaand twie groete oetdaginge. De ierste waor de wuns vaan 'n deil vaan de bevolking vaan 'n vereineging mèt Griekelaand. Dees beweging woort de Paralimni genump en waor hendeg populair gewore oonder de Griekstaolege Cypriote. 't Idee tot gans Griekstaoleg Europa same mós weure gebrach bestoont al e paar iewe, evels bewees Griekelaand noe, wat ou'nog (boete Cyprus) alle Griekstaolege eilendjes veur de Turkse kös wis te vereuvere, tot 'n oonaofhenkelek en vereineg Griekstaoleg land, oonder de naom Griekeland (wie kin 't ouch aanders), meugelek waor. E deil vaan de Cypriote, 't Griekstaoleg deil, wouw ouch deil daovaan oetmake. Boe ze neet aon hadde gedach is tot oongeveer tösse de 20 en 25 percint vaan 't eiland op dat memint al Turkstaoleg waor. 't Twiede perbleem betrof däörum ouch 't resulterend perbleem vaan 't hawwe vaan de twie etnische gemeinsjappe in e harmonieus evewiech, wie de Turks-Cypriote begóste te zègke tot de Parlimni 'nen argressieven oproop waor um de Turkstaolege oet te reuje. Zie hadde daan nog liever de zoegenaomde Taksim: 'n twietaoleg land, zoewie Belsj.

'n Gróp seldaote oet de Ierste Wereldoorlog, vaan links nao rechs (en groet nao klein): 'ne Brit (Ingelsmaan), 'nen Amerikaon, 'nen Australiër, 'ne Britsen Indiër, 'ne Pruus, 'ne Fransoos, 'nen Oesteriek-Hóngaar, 'nen Iteliaon en 'ne Japanner

Cyprus es e protectoraat indegde in 1914, wie 't Ottomaons Riek d'n oorlog verklaorde aon de Entente, 'n gróp len boe 't Vereineg Keuninkriek ouch lid vaan waor. Op 2 november woort Cyprus geannexeerd door de Britte. In d'n Ierste Wereldoorlog. 't VK had genog han nudeg aon de oorlog mie in 't noorde, boe de loupgrave waore op 't Belsj. Daorum vroog 't VK aon Griekelaand of ze Cyprus wouwe höbbe. De Cypriotische wuns leek noe toch oet te koume. Griekeland wouw evels neet. 't Waor neutraol en wouw dat ouch gere zoe hawwe. 'n Akkäördsje mèt 't VK beteikende in praktiek lid weure vaan de Entente en daomèt de oorlog verklaore mèt naoberlen Bulgarije en Turkije. Cyprus bleef verbaos achter. Nao de Britse vraog te höbbe gehuurd of Cyprus daan neet gewoen gaans en al oonaofhenkelek woj weure, antwoordde de Cypriote ouch nein. Zoonder e land dat Cyprus besjermp, laog 't, op 't Belsj nao, mesjiens wel op de mies gevierleke plaots vaan Europa. Ganse oonaofhenkelekheid zaw d'n doed meine veur Cyprus.

Nao d'n Ierste Wereldoorlog, goof 't al snel, in de periood 1921 bis 1922, 'n nui oorlog: de Grieks-Turksem oorlog, meh die meistens bekind steit es de Turksen Oonaofhenklekheidsoorlog. 't Goof vaan alles in de regio Balkan - Turkije - Cyprus. Aon de eine kant wouw de sultan vaan 't Ottomaons Riek Griekeland weer debij höbbe, daodoor góng 't d'r in Epirus al snel hel aon touw. Al gaw woort dudelek veur de sultan tot Griekeland noets mie Ottomaons zouw weure. 't Góng häöm veur Griekeland d'r daan noe um twie aander dinger: de grens tösse Griekeland en 't Ottomaons Riek westeleker plaotse, in eder geval ummertouw in 't veurdeil vaan 't Ottomaons Riek, en daoneve Griekeland eve helder make wee hei de baos is. Neet allein in Epirus ('t stökske vastelaand tösse Griekeland en Turkije) woort hel gevochte; ouch in de Ionische Eilen (boevaan de meiste vaan dees Griekse eilen pal neve de Turkse kös ligke). 't Haolde niks oet. Allewel tot väöl Grieke dao doed gónge, waor hun verdeijeging good. Daoneve moot neet vergete weure tot de sultan e nui perbleem had, örges aanders in 't land: deep in Anatolië, roontelum de stad Ankara (toen veural e handelsstedje, later de hoofstad vaan 't land). Hei begos Atatürk ziech lui mèt te numme in de oonaofhenkelekheidsoptoch vaan de Turkse Rippubliek. 't Volk in Centraol-Anatolië wouw niks mie te make höbbe mèt dee sultan. In 't begin woort dees beweging neet zoe serieus genomme, meh al gauw (binne e paar maond) waor gaans Turkije plat, inclusief Istanbul dat tot 't ind sultangeriech leek te zien. Boete d'n oorlog mèt Griekeland en de börgeroorlog in Anatolië, goof 't nog ein dink: de poging vaan 't Ottomaons Riek um Cyprus te vereuvere, of op ze mins 't noorde daovaan. Mèt 't Verdraag vaan Lausane kaom 'n ind aon de korte meh helle oorlog tösse, in prinsiep, vief len: Griekeland, Cyprus, 't Ottomaons Riek, 't Vereineg Keuninkriek en de nui Turkse Rippubliek. De groete verlezer waor 't Ottomaons Riek dat sindsdeen nimmie besteit. Turkije woort 'n rippubliek en kraog de grenze die 't nog ummertouw heet. Griekeland bleef ouch in zien aw vörm bestaon. Cyprus woort in 1925, volges de Britte oet veilegheid meh in praktiek door de nui kopereconomie, Britse kroenkolonie.

De nui Rippebliek en 't begin vaan de Enosis

D'n Hier Richmond Palmer, in 1921

Door 't gevolg vaan 't Verdraag vaan Lausanne, boe 't de Internationaol erkènning vaan de nui Turkse Rippebliek goof, woort de Britse soevereiniteit euver Cyprus mètein door de Cypriotische regiering erkind, umtot ze neet allein zomin meugelek in verband gelag wouwe wore mèt 't Ottemaons Riek, meh ouch neet mie wouwe mètdoen aon de indeloes oorloge roontelum 't oostelek deil vaan de Middellandse Zie. Eilen in de Egeïsche Zie en de Ionische Eilen hoorte oondertösse nimmie bij Törkije, meh bij Griekeland. Dit waore gevolge vaan 'n opkoumende politieke beweging, genaomp de enosis, die bekind steit es 'n idiaol (hendeg beïnvloojd door 't modern Grieks-Orthodoxie) um gans Griekstaoleg Europa te vereinege in ei land. Dat waor zoe good es gelök. Merkweerdeg genog leet Turkije mètein, nao 't opriechte vaan de Rippubliek, alle Griekse eilen goon; zelfs de eilen die nog geine kilometer vaan de Turkse kös aofligke. Dees eilen zien daodoor gemekelek te verdedege vaanoet Turkije en zelfs gemekelek te 'verturkse'. Toch wouw Turkije gein inkel risico numme. 't Einegs Griekstaoleg plekske dat evels neet Grieks woort waor Cyprus. Toch leefde ouch hei de enosis op. De periood tösse oktober 1931 en oktober 1940 woorte lestege jaore veur Cyprus, mèt hevege Cypriotische enosis-relle, mèt naome roontelum Nicosia. 't Huugdepunt vaan die relle veel in 1931, en liekent ouch 't begin te zien gewees vaan de nege-jaor lange relle, mèt d'n aovend tot 't Britse Government House in vlamme opgeit. De Gouverneur vaan deen tied, Richmond Palmer, waor zier impopulair oonder de Cypriote en stoond bekind um zien oonderdrökkende maotregele, boeoonder 't bepèrke op 't behier en de wèrking vaan Griekstaolege sjaole en verbod op vakboonde en vereiniginge van n'importe wat veur soort. 't Bewind vaan dit regime woort door de Cypriote spóttend Palmerokratía genump, vernump nao Palmer zelf, dee d'r op duide tot Cyprus toch ech 'nen democratie waor (demokratía), dewijl 't in feite 'n dictatuur waor. Door -kratía achter Palmer te zitte, gove de Cypriote aon tot Palmer 'n eige polletiek bewind had; in eder geval gein democratie. Opvallend is tot 't pas 'n ind vaan de relle gaof in 't begin vaan de Twiede Wereldoorlog, wie de Cypriote in Britse deens moste vechte in oonder aandere (nota bene) Griekeland, um de Pruusje te verjage.

De Opbleuj vaan de Enosis

Brits vleegmesjien euver Cyprus in de Twiede Wereldoorlog, roontelum 1941

Keuning Paul d'n Ierste vaan Griekeland verklaorde neet laank nao de Twiede Wereldoorlog, in 1948, tot Griekeland 'n vereineging mèt Cyprus wunsde: 'n Enosis dus. De Orthodoxe Kèrk vaan Cyprus, die ummertouw de groetse invlood heet gehad op de populariteit vaan de Enosis in Cyprus, reageerde metein mèt e referendum boe-in ze meinde tot 97 percint vaan de Grieks-Cypriote veur de Enosis waor. De VN erkós 't referendum es ierste, nog gein week naotot 't referendum waor gepresenteerd aon de nog ummertouw regerende Britte op 't eiland. De Britte hadde zjus Pakistan en India mèt leeg hen verlaote en zaoge noe tot 't e zelfde dekolonisatieperbleem goof op Cyprus. 't Veroerzaakde mètein e groet Europees perbleem. Londe wouw naomelek niks vaan de Enosis weite en stèlde e tienjaoreg pergram vaan sociaol en ikkenomische oontwikkeling veur, dat mètein woort aofgeweze door de Cypriote. 't Perbleem woort allein mer groeter wie Griekeland en Turkije allebei lid woorte vaan de VN in 1952. Turkije waor doedsbang tot, wienie Cyprus in de hen vaan de Grieke veel, de Turks-Cypriote niks mie te zègke zouwe höbbe. Obbenuits goof 't weer greujende spanning tösse dees twie len, mèt Cyprus in de midde. Meh al snel zaog me tot de Cypriote, de Turkse zoe good wie de Griekse, mie bezeg waore mèt 't gedeild perbleem: de Britte. Zoe luide 't motto op dat momint op 't eilaand: Nog liever leve veer (Turkse en Griekse Cypriote) same, es tot v'r nog langer oonder 't mök vaan de Britte motte leve. 't Waor dudelek. Zoewie in de res vaan de wereld, begós ouch in dees Britse kolonie opstande te oontstoon en 't zaw neet laank mie däöre tot Cyprus oonaofhaankelek woort.

Cypriotische Oonaofhaankelekheid

In 1959 waor 't daan zoewied: Cyprus woort oonaofhaankelek, evels woort dao 'ne groete mer achter gezèt bij 't Cypriotisch verdraag dat in oktober 1959 in 't Zwitsers Zürich woort geslote tösse 't Vereineg Keuninkriek, Griekeland en Turkije. Dees drei len wouwe naomelek allemaol hun mach (blieve) höbbe in 't laand. 't VK es kroenkolonie, Griekeland in de sfeer vaan de enosis en Turkije had zien radars op 't noorde gezat, dat veural door Turks-Cypriote woort bevolk. In 't verdraag stoond tot Cyprus neutraol mos blieve en dus geine vaan hun kante maag keze. Zouw dit wel gebäöre, daan zouw edert vaan de drei len 't rech op interventie höbbe. De vörm en maot vaan interventie woort evels neet good besjreve in 't verdraag, boedoor tot d'n daag vaan vaandaog me kin discutere of Turkije good draon deed later, in 1974, 't noorde binne te valle.

't Doel waor um vaan Cyprus 'n soort Mediterraons Belsj te make. De groondwèt bepaolde tot vaanaof 16 augustus 1960 ein vaan de twie leiders (ofwel de prizzedent, ofwel de viceprizzedent) Grieks-Cypriotisch mós zien en d'n aander Turks-Cypriotisch. Allewel de Turks-Cypriote mer oet achtien percint vaan bevolking bestoont op dat memint, woort dit deil vaan 't volk gereprizzenteerd door daarteg percint vaan de parlemintszetels, daarteg percint vaan de ambteleke functies, veerteg percint vaan de pelitiemach en in bepaolde belaankrieke oonderwerpe, wie keeswèt en belestingwètgeving zelfs viefteg percint vaan de stumme in de hen heet, boedoor ze dus e soort vetorech hadde. In de plaotse boe ein vaan de twie gróppe mier es vief percint vaan de bevolking besloog mós 'ne vice-börgemeister koume mèt 'nen aanderen achtergroond es de börgemeister. (Beveurbeeld: Es de börgemeister vaan Nicosia Grieks-Cypriotisch waor, daan moos de vice-börgemeister Turks-Cypriotisch zien, en aandersum).

In praktiek bleek dit systeem evels neet te wèrke. Al hendeg snel goof 't perbleme bij 't vervölle vaan plaotse in de ambtenaorij, 't leger en de pelitie en de organisatie vaan de gesjeije gemeintebesture, die neet vaan de groond kaom. Ouch gebruukde de Törks-Cypriote hun veto um belaankrieke belastingwetgeving te blokkere. 't Bestuur kaom tot stilstand, boedoor de president besloot um in 1963 'n aontal wijzeginge in de groondwèt veur te stèlle, die d'n invlood vaan de Turks-Cypriote zouw vermindere. Heidoor oontstoont ´n oetbarsting vaan geweld op Cyprus. De Britte boje hun hölp aon um vrei te make tösse de twie partije. Ze woorte nog datzelfde jaor nao binne gebrach en maakde 'n sjijing tösse de Törks- en Grieks-Cypriotische bevolking. Dit waor 't ierse teike vaan de 'greun lijn', die 't noorde en zuie vaan mekaar zouw gaon sjije. 't Kolonelsregime in Griekeland naom de mach euver en 't land góng vaan 'n democratie nao 't fascisme. 't Goof väöl aonhengers vaan dit regime op Cyprus. Al gaw vele doezende Grieks-Cypriotische fasciste Turkstaolege dörpkes in 't zuie aon. Nao mierdere staotsgrepe oontstoont in 1974 indelek de Cypriotische Rippebliek. Hoonderdoezende Turkstaolege Cypriote vlöchde nao Turkije en Noord-Cyprus umtot ze es illegaol besjojd woorte. In 1984 verklaorde de Noord-Cypriote ziechzelf oonaofhenkelek. Tot allewijl weurt Noord-Cyprus nog ummertouw allein door Törkije erkind.

Cyprus en de EU

Wie Cyprus in 1990 volweerdeg lidmaotsjap aonvroog bij de EU veroerzaakde dat 'ne störm in de Turks-Cypriotische gemeinsjap, die zagte tot Cyprus ziech allein mer vaanoet 't zuie presenteerde in Brussel en dat 'n aonvraog veur lidmaotsjap allein mer wunselek waor es Noord-Cyprus toustumming zouw geve en politieken invlood zouw höbbe op de touwnaodering. Vaan dit alles waor niks 't geval. Nao aonleiing vaan de in december 1997 beginnende oetbreiing vaan de EU, besloot de top vaan de Unie te beginne mèt serieus Cypriotische touwtreijingsoonderhandelinge. Die begóste op 31 miert, in 't jaor 1998. Cyprus traoj touw tos de Europese Unie op 1 mei 2004 en nóm later ouch de euro aon. In 't ein en aander moos Cyprus nog väöl opgeve um lid te weure. Zoe waor Cyprus e bekind belastingparadies tot in d'n einentwintigsten iew. Daonao mooste ze e 'mie Europees' systeem euvernumme. De rei boerum Cyprus, tot edereine zien verassing, zoe gaw 'nen EU-staot woort waor de groete steun vaanoet Griekeland. Athene dreigde mèt 'n vetostum tege de koumende oetbreijing nao 't veurmaoleg Oosblok es Cyprus geinen EU-staot kós zien. Neet allein de vete tösse 't noorde en zuie waor 'n oonderwerp vaan discussie in de EU, ouch umtot 't sumpel-eweg door de meiste geografe neet weurt gezeen es e land op zuver Europees groondgebeed. De EU heet in 2006 e referendum, zoewel in 't zuie wie 't noorde, gehawwe mèt de vraog of Cyprus weer 'n federaole staot zaw mote weure. 't Waor e novum tot 'n entiteit wie de EU zake deeg mèt de neet-erkinde Turkse Rippubliek Cyprus. 't Noorde stumde mèt groete mierderheid (76 percint) veur 'ne federaole staot, dewijl 't zuie mèt mierderheid (61 percint) tege 'n federaole staot koos. Sinds kort gief 't evels wel veur de ierste kier weer 'n opening in de moer tösse 't zuie en noorde, boedoor me veur de ierste kier in mier es daarteg jaor weer mètein kos communicere.

Crisis en situatie vaan noe op Cyprus

Sinds de Europese sjöldecrisis vaan 2009 geit 't financieel slech mèt Cyprus. Laank leek 't mèt Cyprus laank neet zoe slech te gaon wie mèt Spaanje, laot stoon Griekeland. Evels begoof Cyprus ziech obbenuits in 'n deeptepunt in 2011. Verwach weurt tot Cyprus ziech sneller zal herstèlle es de groetere mediterraonse len. Laankzaam begint de ikkenemie op Cyprus weer d'r bove op te komme, al is de wèrkeloesheid nog ummertouw hoeg, veural bij joongere.

Zjus wie Malta is Cyprus 'n oontmoetingsplaots gewees vaan Europa en Arabië. Evels heet Cyprus, in tegestèlling tot Malta, gein gemingde cultuur vaan twie groete cultuurbrónne, meh is 't ierder 'n kloof gewore. Nog ummertouw heet Cyprus groete perbleme de Europese en islamitische wereld (specifiek Grieks en Turks) te vereinege. Neet allein de economische perbleme lieke groeter te weure, ouch de politieke perbleme tösse 't noorde en zuie stoon op spanning en de cultureel einheid vaan 't eilaand liekent nog wijer weg te zien es 't oets is gewees.

Brónne

Kingdom of Cyprus, Ingelstaolege Wikipedia (Hoofstök: Keuninkriek Cyprus)
Osmanisches Reich, Duitstaolege Wikipedia (Hoofstök: De Ottomaonse Euverhiersing)
Geschichte Zyperns seit der Kolonialzeit, Duitstaolege Wikipedia ('t Ierste deil vaan Hoofstök: Modern Historie vaan Cyprus)
Modern History of Cyprus, Ingelstaolege Wikipedia ('t Twiede deil vaan Hoofstök: Modern Historie vaan Cyprus)
Geschiedenis van Cyprus: onafhankelijkheid en deling, Neerlandstaolege Wikipedia (Hoofstökke: "Cypriotische Indiependèntie" en "Deiling vaan 't Eiland")