Uruguay

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Uruguay

Basisgegaevens

Sjtaotshoof (lies) Luis Lacalle Pou

vice-president

Beatriz Argimón

[[{{{titelhoofregering1}}}]] {{{naomhoofregering1}}}

[[{{{titelhoofregering2}}}]] {{{naomhoofregering2}}}

[[{{{titelhoofregering3}}}]] {{{naomhoofregering3}}}

Religie {{{religie}}}

Opperflaakde
– % water 176.215 km²
1,5%

Inwoeners
– Deechde: 3.494.382 (2009)
19,8/km²

Biekómmende gegaeves

Munteinheid Uruguayaanse peso (UYU)

Tiedzaone UTC -3

Nationale fiesdaag

25 augustus

Vouksleed

Himno Nacional de Uruguay

Web | Code | Tel. .uy | URY | +598

Uruguay (officieel República Oriental del Uruguay) is e land in Zuid-Amerika, aon de Atlantische Oceaon en 't Río de la Plata-estuarium, grenzend aon Brazilië en (euver binnewater) Argentinië. Hoofstad en wiedoet groetste stad is Montevideo, aander plaotse (wie Salto, Ciudad de la Costa en Paysandú) hole neet of koelek 100.000 inwoeners. 't Land, relatief klein en neet bezunder diechbevolk, is 't 'blaankste', mies Europees land vaan Zuid-Amerika, mèt zoe good wie gein inheimse (Amerindische) bevolking.

Bestuurleke indeiling

Uruguay is verdeild in 19 departeminte. De departeminte, mèt de hoofplaotse tösse häökskes, zien de volgende:

Fysische geografie

Uruguay vaanoet de ruimde. Merk op wie de Uruguay-reveer pratsj aonveurt nao de Río de la Plata.

Uruguay is oongeveer haaf zoe groet wie Duitsland en e bitteke groeter es Suriname; daomèt is 't op dat lèste land nao 't kleinste land in Zuid-Amerika. 't Land is gooddeils vlaak tot liech heuvelechteg: 't hoegste punt vaan 't land is de Cerro Catedral oet de Sierra Carapé, mèt 514 meter. 't Liegland aon de kös is bepaold vröchbaar. De groetste reveer vaan 't land is de Uruguay-reveer, die de ganse grens tösse Argentinië en Uruguay oetmaak. Dees reveer struimp, same mèt de Paraná (in Paraguay Argentinië), oet in de Río de la Plata, hun gezamelek estuarium, eint vaan de breidste in zien soort. Door 't land zelf löp de Río Negro, in dee ziene loup e paar stouwmere ligke. 't Groetste vaan die mere is 't Lago de Rincon del Bonete. In 't kösgebeed ligke versjèllende lagunes; de groetste is de Lagoa Mirim (in Uruguay bij ziene Spaonse naom Laguna Merín geneump), op de grens mèt Brazilië.

Klimaot

Uruguay ligk boete de trope en aon de Oceaon en heet daodoor e relatief mèld subtropisch klimaot. De gemiddelde maximumtemperature in graode Celsius veur de zomermaond (december-februari of miert) ligke in Montevideo hoeg in de twinteg, in Salto (get mie landinwaarts) veur in de daarteg. In de wintermaond (juli-augustus) haolt me minimumtemperature vaan roond de 6°C; voors kump soms veur. Rege vèlt gans 't jaor door in maotege kwantiteite.

Levende natuur

Uruguay tèlt nege nationaol parke: vijf in de wetlands aon de kös, drei in 't heuvelechteg binneland en eint aon de Uruguay-reveer.

Cultuur en demografie

Uruguay oondersjeit ziech vaan aander len in Zuid-Amerika doortot zien bevolking zier euverwegend blaank is. Me sjat tot zeker 88% vaan de Uruguayaone vaan Europesen aofkóms is. In 'n enquête oonder de bevolking, boe d'n invöller zie ras zelf mós aongeve, en boe gemingde rasse wie mestieze en mulatte neet bij de opties hoorte, koos 94,5% zelfs veur blaank. 3,4% neumde ziech zwart, 1,1% Indiaans en 0,1% Aziatisch. Indiaone vint me veural in 't lendelek noordweste. De blaanke bevolking is, zjus wie in Argentinië, vaan diversen oersprunk: neve Spanjole waore hun veurawwers ouch Italiaone, Wes-, Midde- en Oos-Europeaone, Turke en Arabiere.

Taole

Uruguay is taolkundeg homogeen: veur 't land weure, boete de gebaoretaol, gein aander taole es Spaons opgegeve.^[1] De paar Indiaone die 't gief höbbe hun taol allaank opgegeve. 't Uruguayaans dialek vaan 't Spaons liekent op 't Argentijns Spaons, in 't bezunder op 't dialek vaan Buenes Aires en zien wij umgeving. De taol vaan Uruguay en dit deil vaan Argentinië neump me 't Rioplatense. Aon de grens mèt Brazilië späölt 't Portugees 'n belaankrieke rol; in dit gebeed vint verminging tösse 't Rioplatense-Spaons en 't Braziliaans Portugees plaots tot get wat me Portuñol neump. Ethnologue zuut dit es e Spaons dialek,^[1] meh oonderzeuk liekent oet te wieze tot d'n tongval vaan sommege plaotse (in 't bezunder Rivera) mier op Portugees liekent.^[2]

Religie

Uruguay is sinds zien oonaofhenkelekheid zeker veur Zuid-Amerikaanse begrippe sterk geseculariseerd, wat ouch ziene weerslaag heet in 't bedrieve vaan religie in 't land. er 2008 waor nog 45,7% vaan de bevolking roems-katholiek, 9,0% lid vaan 'n aander christelek genoetsjap, 0,6% animis (Indiaone) of umbandis (Afro-Uruguayaone), 0,4% joeds, 0,2% vaan 'n aander religie, 30,1% geluiveg zoonder tot e genoetsjap te hure en 14,0% atheïs of agnos.

Historie

Uruguay woort in pre-Columbiaanse tije bewoend door de Charrúa's. In 1516 landde de Spanjole veur 't iers in 't land. Door de fellen tegestand vaan de inheimse bevolking en de aofwezegheid vaan goud en zèlver bleve de koloniste de ierste twie iewe gooddeils eweg. Uruguay (of Oos-Uruguay, in tegestèlling tot de weskant vaan de reveer, in 't modern Argentinië) woort e soort condominium tösse Spaonse en Portugese kolonies. Koloniste die wel kaome, bedreve miestal veeteelt. In d'n achtienden iew woort Montevideo gestiech en naom d'n handel hei touw. Wie 't mojerland Spaanje door de Franse woort bezat, perbeerde de Britte beslaag te lègke op Spaonse kolonies. In 1807 heersde de Britte daorum kort in Montevideo, in 'n mislökde poging um Buenos Aires te pakke.

De oonaofhenkelekheid vaan Uruguay kaom tot stand in 1811, wie de inheimse bevolking oonder José Gervasio Artigas. 't Land sloot ziech bij Argentinië aon, meh de otoritair en unitair hajding vaan de regering in Buenos Aires leide tot 'ne breuk. Nao 'n korte staot vaan (feiteleke) oonaofhenkelekheid kaome in 1816 en 1817 de Braziliaanse Portugeze 't gebeed annexere, wat Cisplatina geduip woort. Wie Brazilië in 1822 oonaofhenkelek vaan Portugal woort, naom de oonvrei euver 't bewind touw. Op 25 augustus 1825 sjeide de Uruguayaone ziech aof, gesteund door Argentinië. Wie d'n Argentijns-Braziliaansen Oorlog oonbeslis bleef, besloot me in 1828 't land formeel oonaofhenkelek te verklaore.

Vaan 1831 tot 1851 waor 't land verstrik in d'n Uruguayaanse Börgeroorlog. D'n oorlog góng tösse de conservatief Nationaol Partij en de liberaol Coloradopartij. Väöl len bemeujde ziech mèt dit intern conflik: Argentinië gaof de conservatieve ziene steun, de liberaole kraoge hölp vaan Brazilië, Fraankriek en 'n Italiaans legioen oonder leiing vaan d'n daan nog oonbekinde Giuseppe Garibaldi. Wie de Colorados Montevideo nao e negejaoreg belag pakde, kaom d'n oorlog op zien ind. De slovernij woort noe ouch aofgesjaf. In 1865 traoj Uruguay touw tot de Dreivöldege Alliantie, dit oonder drök vaan Brazilië en Argentinië, die noe boondgenoete waore. Vaanaof de jaore 1870 leefde 't land in veurspood en kaom 'n massa-immigratie op geng. In de volgende decennia waor 't land relatief stabiel, tot begin twintegsten iew weer nui opsten oetbraoke.

De economische veurspood naom wie in de ganse wereld aof mèt de crisis vaan de jaore 1930. In d'n Twiede Wereldoorlog bleef 't land tot 1945 neutraol; toen sloot 't ziech bij de Geallieerde aon. Vaanaof de jaore 1950 kaom 't land in 'n depe crisis terech, doortot d'n export hel watsje kraog. Dit brach oonras teweeg, die jaore zouw dore. In 1973 greep 't leger de mach en begóste twelf jaor vaan militair dictatuur. De dictatuur kaom in 1985 op häör ind nao verkezinge e jaor ieder. Mèt de verkezing in 2004 vaan Tabaré Vázquez es president kraog Uruguay, wie mier Zuid-Amerikaanse len in deen tied, 'ne linkse leier.

Bronne

Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie.

Vootnote

Lenj in Zuud-Amerika
Argentinië · Bolivia · Brazilië · Chili · Colombia · Ecuador · Guyana · Paraguay · Peru · Suriname · Uruguay · Venezuela
Zuug ouch: Aafhenkelike gebejer in Zuud-Amerika

[ethnologue-1] 1,0 ^1,1 Ethnologue report for Uruguay

[2] Berkeley University - Ana Maria Carvalho - Variation and diffusion of Uruguayan Portugese in a bilingual border town

[1]

[2]