Achtiende iew

(Doorverweze van Achtienden iew)
zeventiende iew -- achtiende iew -- negentiende iew

De achtiende iew vaan de christeleke jaortèlling leep vaan 1701 tot 1800. In Wes-Europa zuut me laankzaam mer zeker d'n euvergaank vaan de Vreugmodernen tied nao de Nuisten tied. E wetensjappelek wereldbeeld, de Verleechting, verspreit ziech oonder de bovelaog vaan de bevolking, mèt talloes tegereacties. 't Ind vaan d'n iew weurt gekinmerk door anti-koloniaol revoltes in Amerika, en door de Franse Revolutie in Wes-Europa. In China kump de Qingdynastie tot zie huugdepunt; 't land besleit e groondgebeed wat 't daonao noets mie zal besloon.

Groete gebäörtenisse

bewirk
 
Vrei vaan Utrech.
 
Lowie XVI weurt geëxecuteerd in jannewarie 1793, inkel maond nao zien aofzètting.

Wetensjap

bewirk
 
Cook zien kaart vaan Newfoundland.
 
D'n telescoop boemèt Herschel Uranus oontdèkde.
 
Iersten drök vaan Kant zien Kritik der reinen Vernunft.

Oontdèkkingsreize

bewirk

De mieste groete landmassa's waore in d'n achtienden iew wel oontdèk. Groete veuroetgaank woort evels gemaak mèt 't in kaart bringe vaan köslijne en 't zeuke nao aofgelege eilendsjes. Oontdèkkinge zien vaanoet Europees perspectief wienie neet aanders gezag.

  • ca. 1720: Indonesische "trepangers" verkinne de noordkös vaan Australië.
  • 1741: 'n Expeditie oonder Vitus Bering, bezeg mèt 't in kaart bringe vaan de noordkös vaan Siberië, oontdèk Alaska.
  • 1767: James Cook bringk nao jaore minutieus oonderzeuk de kös vaan Newfoundland in kaart.
  • 1770: Cook verkint, meugelek es iersten Europeaon oets, de ooskös vaan Australië.
  • 1778: 'n Expeditie oonder Cook oontdèk Hawaï; heer neump d'n arsjipel de "Sandwicheilen".

Natuurwetensjappe

bewirk

Wiskunde

bewirk
  • 1748: Leonhard Euler sjrijf 't standaardwerk Introductio in analysin infinitorum.

Minswetensjappe

bewirk

Filosofie

bewirk

Oetvindinge

bewirk

Religie

bewirk
 
Nege predikante vergadere euver de psalme vaan 1773.

Kunste

bewirk
 
Gulliver in Lilliput, oet 't book Gulliver's travels.

Aon 't begin vaan d'n iew waor Europa (en e groet deil vaan Amerika) nog in de ban vaan de barok. Grof-eweg associeert me de barok mèt de regering vaan de Franse keuning Lowie XIV, 't rococo mèt Lowie XV en 't classicisme mèt Lowie XVI. Ouch nao de val vaan de Franse monarchie blijf 't classicisme in de mode; me sprik daan vaan empire. Dees stijle gelle veural veur arsjitectuur en beeldende kuns, meh weure ouch op de meziek touwgepas. In de literatuur zien (ouch) aander genres vaan belaank, oonder mie Sturm und Drang en romantiek. Veur de literatuur is wijer de opkoms vaan de roman vaan belaank; wat tot daan touw es zuver volksliteratuur woort gezeen, weurt noe laankzaam e volweerdeg genre.

Sport leefde in d'n achtienden iew nog neet zoe wie noe, ouch neet oonder de elite. Toch begóste zeker in Ingeland en Sjotland sommege speule vaste vörm te kriege.

  • 1744: De ierste versie vaan de Laws of cricket weurt opgesjreve.
  • 1744: De Company of Gentlemen Golfers in Leith sjrijf de ajds bekinde regele veur 't golf op.
  • 1780: Iersten Epsom Derby

Persoenelekhede

bewirk
 
Peter de Groete, door Paul Delaroche.
 
Leonhard Euler, door Jakob Emanuel Handmann.
 
Joseph Haydn, door Thomas Hardy.

Politici

bewirk

Wetensjappers, ingenieurs en filosofe

bewirk

Kunstenere

bewirk
1701 1702 1703 1704 1705 1706 1707 1708 1709 1710
1711 1712 1713 1714 1715 1716 1717 1718 1719 1720
1721 1722 1723 1724 1725 1726 1727 1728 1729 1730
1731 1732 1733 1734 1735 1736 1737 1738 1739 1740
1741 1742 1743 1744 1745 1746 1747 1748 1749 1750
1751 1752 1753 1754 1755 1756 1757 1758 1759 1760
1761 1762 1763 1764 1765 1766 1767 1768 1769 1770
1771 1772 1773 1774 1775 1776 1777 1778 1779 1780
1781 1782 1783 1784 1785 1786 1787 1788 1789 1790
1791 1792 1793 1794 1795 1796 1797 1798 1799 1800
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Achtiende_iew&oldid=458527"