Brach

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Brachs, es te dit dialek sjpriks.

Brach (Maasbracht)
Gewaeze gemeinte in Nederlandj

Gevörmp

Opgehaeve

Opgegange in

Hoofplaats

Brach

Opperflaakde (bie opluffing)

28,02 km²

– daovan water:

3,65 km²

Inwoeners (kort veur opluffing)

13.613 (2006)

– deechde:

164,77/km²

Lies van börgemeisters

Brach (Maasbracht op 't Nederlands) is e dörp in de Nederlands-Limburgse gemeinte Maasgoew. 't Ligk aon de rechterkant vaan de Maos en 't Julianakenaal, tegeneuver Wèssem, stroumopwaarts (zuidwestelek) vaan Lin, stroumaofwaarts (noordoostelek) vaan Staeveswaert, noordelek vaan Ech en (noord)westelek vaan Mofert. De plaots heet op d'n heenweeg (vaanoet 't noorde) 'nen aofslaag aon d'n A2 en ligk kortbij 't indpunt vaan d'n A73 (knouppunt 't Vóndjere). Tot 2007 waor Brach 'n zelfstandege gemeinte.

Historie

In Brach, op de Steinakker um perceis te zien, zien voondste oet de Romeinsen tied gedoon.^[1] Brach waor aajdtieds gein zelfstendege plaots: 't veel oonder de sjepebaank vaan Ech. In d'n Tachtegjaoregen Oorlog wisselde 't mie es eine kier tösse de Rippubliek en de Spanjole; bij de Vrei vaan Münster (1648) hele die lèste 't. Bij de Vrei vaan Utrech vaan 1713 (en e paar in de volgende jaore geslote vervolgverdraoge) woort Brach evels aon de Rippubliek touwbedeild.^[1]

Mèt de Franse bezètting woort Brach aonvenkelek (1796) ingedeild in 't kanton Ech, wat in 1800 in versjèllende klein gemeintes (mairies) woort opgedeild. Ein vaan die gemeintes waor Brach; dit waor d'n ierste kier tot 't dörp bestuurlek zelfstandeg woort.^[2]

Op 30 september 1944 deeg 't Pruus gezag alle sjeper in de binnenhave vaan Brach opbloze.^[3] In 1991 woorte de gemeintes Lin, Staeveswaert en G'n Oea en De Laak aon Brach touwgevoog. Dees oetgebreide gemeinte Brach bestoont tot 1 jannewarie 2007, wie ze mèt Hael en Toear fuseerde tot de nui gemeinte Maasgoew. De take vaan hoofplaots woorte verdeild tösse Brach en Hael.

Historische inwoenertalle

Brach is veural nao d'n Twiede Wereldoorlog zier hel gegreujd.

Jaor	Aontal	Greuj (gans Limbörg)
1830	998^[4]	--
1840	1.084^[5]	+8,6% (+5,6%)
1849	1.175^[6]	+8,4% (+4,3%)
1859	1.197^[7]	+1,9% (+4,4%)
1869	1.310^[8]	+9,4% (+4,5%)
1879	1.446^[9]	+10,4% (+7,0%)
1889	1.508^[10]	+4,3% (+6,8%)
1899	1.519^[11]	+0,7% (+10,2%)

Jaor	Aontal	Greuj (gans Limbörg)
1909	1.471^[12]	-3,2% (+17,8%)
1920	1.618^[13]	+10,0% (+32,6%)
1930	1.788^[14]	+10,5% (+25,1%)
1947	2.686^[15]	+50,2% (+24,2%)
1956	4.291^[16]	+59,8% (+27,3%)
1960	5.105^[17]	+19,0% (+7,4%)
1971	7.315^[18]	+43,3% (+13,9%)
2006	13.613	+86,1%

Opmerkinge

De aw gemeinte Brach umvatde neve 't dörp Brach allein De Baek (Brachterbeek). Dees getalle zien vaan touwpassing op alle jaorciefers vaan tot en mèt 1971. De nui gemeinte Brach umvatde evels ouch De Laak, Lin (mèt De Weerd), G'n Oea en Staeveswaert (mèt Bilt, Brandj en Eilandj).
't Inwoenertal veur 1971 is aofgeroond op ganse vieftalle.

Rillatief oontwikkeling vaan 1830 tot 1971

(v₁₈₃₀=100)

Greun: Gemeinte Brach
Blauw: Provincie Limbörg

Waope

Waope vaan de gemeinte Brach veur de ierste fusie (zuug de teks).

't Waope wat me in d'n tabel zuut waor vaan de oetgebreide gemeinte, die dit sinds 21 fibberwarie 1992 droog. 't Liet ziech zoe umsjrieve:

Doorsnoje: I. in keel (roed) e sjuinskruus vaan zèlver (wit), vergezèld vaan twelf herkruisde kruiskes vaan goud (geel); II. gedeild: a. in lazuur (blauw) 'nen umgewende gekroenden dobbelstartege liew vaan goud, genageld en getongk vaan keel; b. in keel, bezejd mèt èlf blökskes vaan zèlver, 'nen dobbelstartege liew vaan zèlver, gekroen vaan goud. 't Sjèld gedèk mèt 'n gouwe kroen mèt drei blaajer en twie perele.

Daoveur had de aw gemeinte Brach sinds 9 mei 1889 'n aander waope (zuug heineve). Dit waor gedeild, mèt in 't rechterdeil (veur de beziener links) 't bove besjreve sjuinskruus en in 't linkerdeil, in goud, de H. Gertrudis vaan Nijvel.

Brach waor oonder 't ancien regime neet zelfstendeg (herlees de historie) en had daorum toen gei waope of zegel. 't Sjuinskruus (Andreaskruus), wat in bei waopes veurkump, is 't waope vaan Ech, boe Brach iewe oonder veel. Getrudis is de parochieheilege vaan Brach. D'n umgewende liew vaan goud is de liew vaan Gelder; zoewel Brach es Lin höbbe bij Gelder gehuurd en 't waope vaan Lin had de Gelderse liew ouch. De liew vaan zèlver in keel is vaan Staeveswaer; Staeveswaert, vreuger 'n veurnaom vesting en in de middeliewe oonaofhenkelek vaan Gelder, woort belaankriek genog gevoonte um gans 't waope op te numme.^[19] 't Waope vaan G'n Oea en De Laak kaom neet in 't nui waope trök.

Dörpsvereineginge

Carnavalsvereniging Onger 't Viaduct
JCV De Pölle
VV Maasbracht
Fanfare Eensgezindheid

Gebore in Brach

Mark van Bommel, voetballer
Pierre Cnoops, butereedner

Rifferenties

Commons

In de categorie Maasbracht van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit óngerwerp te vènje

Gemeinte Maasgoew
Dörper en stej: Bieëgdje · Brach · De Baek · Hael · Lin · Panhael · Staeveswaert · Toear · Wèssem
Gehuchte: Apebrook · Baarstraot · Bilt · Brachtersjtasie · Brandj · Breiwaeg · De Laak · De Tump · De Weerd · Eilandj · Houtem · Kastert · Kruchte · G'n Oea · Oeazje · Pol

[hierebrach-1] 1,0 ^1,1 De historie van een dorp: Heren en heersers over Maasbracht

[2] Historie vaan Brach in 't gemeintearchief vaan De Maasgoew

[3] Geschiedenis 24 - Verwoesting haven Maasbracht in 1944

[4] Volkstèlling 1830

[5] Volkstèlling 1840 - Limbörg

[6] Volkstèlling 1849 - Hertogdóm Limbörg: gemeintesgewijs indeiling vaan de provincie

[7] Volkstèlling 1859 - Plaotseleke indeiling

[8] Volkstèlling 1869 - Feiteleke of getèlde bevolking in eder gemeinte vaan 't riek

[9] Volkstèlling 1879 - Limbörg: plaotseleke indeiling

[10] Volkstèlling 1889 - Limbörg

[11] Volkstèlling 1899 - Limbörg

[12] Volkstèlling 1909 - Plaotseleke indeiling

[13] Volkstèlling 1920 - Plaotseleke indeiling

[14] Volkstèlling 1930 - Plaotseleke indeiling

[15] Volkstèlling 1947 - Plaotseleke indeiling

[16] Woeningtèlling 1956 - Veurnaomste gegeves per gemeinte

[17] Volkstèlling 1960 - Bevolking vaan gemeintes en oonderdeile vaan gemeintes

[18] Volkstèlling 1971 - Plaotseleke indeiling

[19] Heraldry of the World - Maasbracht

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]