Jamaica

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Jamaica
Basisgegaevens
Officieel taal	Ingels
Huidsjtad	Kingston
Sjtaotsvörm	monarchie (Gemeinebèsriek)
Sjtaotshoof (lies)	Sjarel III (sinds 2022)
gouvernäör-generaal	Patrick Allen
premier	Andrew Holness
[[{{{titelhoofregering2}}}]]	{{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]]	{{{naomhoofregering3}}}
Religie	{{{religie}}}
Opperflaakde – % water	10.991 km² 1,5%
Inwoeners – Deechde:	2.847.232 (2010) 252/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid	Jamaicaansen dollar (JMD)
Tiedzaone	UTC -5
Nationale fiesdaag	ierste maondag in augustus
Vouksleed	Jamaica, land we love, God save the Queen
Web | Code | Tel.	.jm | JAM | +1

Jamaica is 'n eilandnatie in de Caribische Zie, eint vaan de Groete Antille, neet wied vaan Cuba en Haïti. Hoofstad en groetste stad is Kingston, aander stei zien Spanish Town en Portmore (die al väöl kleinder zien es Kingston). 't Land heet 'n Angelsaksisch-creoolse cultuur, boe-in 't verwant is aon väöl eilen vaan de Klein Antille. Sinds de jaore 1970 is dees cultuur ouch in de mondiaol popcultuur bekind geraak. Jamaica is sinds 1962 oonaofhenkelek meh heet nog ummertouw de status vaan dominion.

Bestuurleke indeiling

Jamaica is verdeild in 14 gemeintes/parochies (parishes). Die zien gegróppeerd in drei historische graofsjappe (counties) die gein administratief beteikenis (mie) höbbe. De counties en parishes zien de volgende:

Cornwall		Hoofplaots	km2	Middlesex		Hoofplaots	km2	Surrey		Hoofplaots	km2
1	Hanover	Lucea	450	6	Clarendon	May Pen	1,196	11	Kingston	Kingston	25
2	Saint Elizabeth	Black River	1,212	7	Manchester	Mandeville	830	12	Portland	Port Antonio	814
3	Saint James	Montego Bay	595	8	Saint Ann	St. Ann's Bay	1,213	13	Saint Andrew	Half Way Tree	453
4	Trelawny	Falmouth	875	9	Saint Catherine	Spanish Town	1,192	14	Saint Thomas	Morant Bay	743
5	Westmoreland	Savanna-la-Mar	807	10	Saint Mary	Port Maria	611

Fysische geografie

Huugdekaart vaan Jamaica

Jamaica ligk op 18 graod noorderbreidde en zoe tösse 76 en 78 graod westerlengde. Mèt nog gein 11.000 veerkentege kilometer is 't kleinder es 't Vlaoms Gewes en oongeveer zoe groet wie Nederlands Limbörg, Noord-Braobant en Zieland bijein. 't Strek ziech 285 kilometer in oos-wesriechting oet en is op 't dikste punt 84 kilometer in noord-zuidriechting. 't Kortsbij eiland vaan beteikenis is Cuba op 140 km; Hispaniola (mèt in dit geval Haïti) ligk op 190 km aofstand. 't Eiland is sterk geaccidenteerd, veural in 't ooste, boe de Blue Mountains ligke. Hoegste punt is de Blue Mountains Peak mèt 2256 meter. Zjus noordelek vaan de Blue Mountains ligke ouch nog de John Crow Mountains, die good bove de 1000 meter koume. In 't midde vaan 't land vint me Dry Harbour Mountains en 't Manchesterplateau, die minder hoeg zien. Binne 't hoegland vaan 't midde ligk 't daal Cockpit Country. 't Land heet gein revere vaan beteikenis.

Klimaot

't Klimaot is vaanzelf tropisch, mèt constante temperature gans 't jaor door; door de kortbijheid vaan de zie (mèt noordoosteleke passaotwin es gevolg) weurt 't evels neet extreem werm. In Kingston ligke de gemiddelde maximumtemperature gans 't jaor veur in de daarteg, in 't hoegland tot tien graod lieger. Rege vèlt veural in d'n tied vaan mei tot en mèt oktober, mèt in juli e dipke. Jamaica ligk in 't Orkaantrajek; hel orkane die leves eise en/of groete versjendeleringe aonriechte zien gein oetzundering.

Levende natuur

Väöl gebeie vaan Jamaica, wie de Blue Mountains en Cockpit Country, zien nog relatief oongereurd en beie 'n groete variatie aon inheimse - dèks endemische - plante. Ouch kint 't land 324 soorte veugel, daovaan 28 endemische, en e paar zoogdiere, wie de Jamaicaansen hutia (Geocapromys brownii).

Cultuur en demografie

Etnische gróppe

De mierderheid vaan de bevolking is (veural) vaan zwarte aofkóms. Volges 't CIA-feitebook make negers wel 91,2% vaan de bevolking oet, neve 6,2% lui vaan gemingk blood en 2,6% aander gróppe; dees ciefers basere ziech op de volkstèlling vaan 2001. Volges oonderzeuk vaan de University of the West Indies evels is 't aontal zwarte lui mer 76,3%, tegeneuver 15,1% mulatte (lui vaan gemingk blaank en zwart blood), 3,4% Zuid-Aziaote (Indiërs), eventueel vermingk mèt zwart blood, 3,2% blaanke, 1,2% Oos-Aziaote (Chineze) en 0.8% aandere. In de bevolking zit ouch nog 'ne componint vaan de Taíno's, de inheimse, Amerindische bewoeners vaan 't land, al is de componint neet zoe sterk es op aander eilen. Twie Taíno's dene es sjèldhawwers in 't waope vaan Jamaica (zuug de tabel).

Taole

De officieel taol is 't Ingels, me de volkstaol is 't Jamaicaans Creool, wat de bekindste vertrejjer is vaan de Ingelse Creooltaole oet de Caribe. 't Jamaicaans is veural sterk verwant aon de creole vaan Belize, Grenada en Saint Kitts, en stoont aon de basis vaan de Ingelse creole oet Sierra Leone en Kameroen. 't Gief e verticaol continuüm vaan 't zuverste Creool (op 't platteland) tot 't Standaardingels (door de steideleke elite), boebij tössevörm väöl weure gesproke door de arbeiers- en middeklasse oet de stei. Väöl sprekers kinne en gebruke ouch Standaardingels.

Religie

Aanders es de naober(ei)len is Jamaica euverwegend neet katholiek meh kint 't 'n väölheid aon protestantse gemeinsjappe. Dit kump door de Ingelse/Britse, en neet Spaonse of Franse, euverheersing vaan 't eiland. Groetste gemeinsjap is de Church of God of Prophesy, 'n pinkstergemeinte, mèt 24%. Daan volge zevendendaagsadventiste (11%), alle aander pinkstergemeintes (10%), baptiste (7%), anglicaone (4%), roems-katholieke (2%), United Church (2%), methodiste (2%), Moraviërs (1%) en Plymouth Brethren (e genoetsjap in Nederland bekind es Vergaoring vaan Geluivege; 1%).

De Rastafiri-religie weurt sterk mèt Jamaica en zien cultuur geassocieerd, al had ze bij de volkstèlling vaan 2001 mer 24.020 aonhengers. Bahá'í's zien mèt 8000, aander religies zien in Jamaica extreem klein (5000 moslims, 200 joede).

Muziek

Jamaica woort internationaol bekind mèt ziene popmuziek. Wie de rock 'n roll tot 't land doordróng, vermingde dee ziech mèt inheimse tradities tot de rocksteady, wat es belaankriekste kinmerk de sterken offbeat had (ritmische accinte nao edere tèl). Dao-oet oontwikkelde ziech in de jaore 1970 de ska (snel), reggae (laankzaam) en dub (disco-remixe vaan reggae). Aon 't ind vaan dat decennium woorte dees genres hendeg populair, veural door 't werk vaan Bob Marley (1945-1981). In 't weste weurt de reggae väölal sterk geassocieerd mèt stereotypes die ouch bij de Rastafari hure, wie 't rouke vaan kemp en 't drage vaan dreadlocks.

Historie

Kathedraol Santiago de la Vega in Spanish Town, Jamaica, gebojd in de Spaonsen tied.

In de millennia veur de Europese oontdèkking woort Jamaica gekoloniseerd door de Ciboneys en later de Taíno's, welke lèste 't eiland bevolkde wie Columbus 't in 1494, op zien twiede reis, aondeeg. Aanders es op Hispaniola waor de inheimse bevolking hei kleinsjaoleg, op dörpsnivo, georganiseerd: 't gaof zoe'n 200 caciques, die hun functie neet mier inheel es stamhoof. De bewoeners neumde 't eiland Xaymaca, wat 'land vaan hout en water' of 'land vaan bronne' beteikent. De moderne naom is dao dudelek 'n verbastering vaan.

De Spanjole eisde 't eiland op en neumde 't Santiago. Hun ierste neerzètting, kortbij de Annabej, bestoont vaan 1509 tpt 1524, wie ze veer woort verlaote umtot me ze te oongezoond voont. Vaanaof oongeveer 1534 hele ze hun residentie in Villa de la Vega, wat noe um die rei Spanish Town hèt. Hei zien nog dudeleke reste vaan de Spaonse koloniaole bouw te zien. In 1655 naome de Ingelse oonder William Penn 't eiland in. Zij naome de plataasjcultuur vaan veural sókker serieus ter hand: dewijl de Spanjole ouch salove hadde ingezat op 't eiland, begóste de Ingelse (vaanaof d'n achtienden iew: Britte) ze massaol in te veure. 't Góng daobij um Wes-Afrikaone, veural Akans en Igbo's. De slaove die 't al gaof waore bij de machswisseling trouwes vrijgelaote en vlöchde, es marrons nao 't binneland, boe ze zich mèt de reste vaan de Taïno-bevolking mingde. Aon 't begin vaan de negentienden iew waor de verhajding tösse blaanke en negers (oonder Spaons bewind 3:1, mèt de blaanke in de mierderheid) bekans 1:20.

In 1807 stopde de Britte mèt de slaovehandel. Dit beteikende 'n umkiering in de op slavernij geriechde economie vaan Jamaica, en 't begin vaan e trajek nao bevrijing vaan de zwarte bevolking. In 1834 woort de slavernij aofgesjaf, veer jaor later volgde officieel emancipatie. In de negentienden iew emigreerde väöl Jamaicaone nao Britse kolonies in Afrika, in 't bezunder Sierra Leone, wat veurtkaom oet e remigratie-ideaol. Vaanaof 1872 waor Kingston de hoofstad vaan de kolonie. Nao d'n Twiede Wereldoorlog begós de Britse regering 't land mie otonomie te geve. Vaan 1958 tot 1962 waor 't lid vaan de Wes-Indische Federatie, 'n gróp Britse Caribische kolonies die op d'n door oonaofhenkelek zouw mote weure es ei land, meh oetindelek oeterein veel. Zoe woort Jamaica in 1962 'n apaart dominion. In de jaore 1970 en 1980 maakde 't land 'n depe economische crisis door.

Bronne

Dit artikel is gooddeils gebaseerd op 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie; de tabel vaan gemeintes is, mèt klein veranderinge, direk euvergenome vaan dit artikel euvergenome. Wijer kump get informatie vaan en:Geography of Jamaica, en:List of birds of Jamaica en en:Demographics of Jamaica.