Geul
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Geul ies 'n rivier in Belsj en Nederland. De Franse naam veur de Geul ies Gueule.
Ander plaatselike name zint: Guuël en Gäöl.
De naam zou kènne sjtamme van de waternaam Gulia (908) of van 't Fins kulju (plas). Ouw benaminge zint: middelned. goele (moeras), middelhd. gülle, Gullo (922), Guel en Goel (15e ièw in Valkeberg) en Gule. Geul beteikent sjmaal water, watergank, göt, vaargeul
Luip
bewirk
De Geul óntsjprink bie de Duutsje grens in Belsj, vlakbie Aoke, in 't gehöch Lichtenbusch (gemeinte Raeren). In de kelder van de boerderie Het Todtleger bevink ziech de brón die me besjouwt es de oarsjpróng van de Geul. Nao óngevaer 20 km kump de Geul bie Cottesse Nederlands Limburg binne. Ze mondt oet in de Maas bie 't Voelwames (Voulwames) in de buurt van Bung en Ittere.
De Geul ies 58 km lank en 't totaal verval ies óngevaer 250 m. De Geul sjtruimp langs en door de volgende dörper: Moresnet, Sippenake, Kelmis, Cottesse, Ièpe, Mechele, Partij, Wittem, Gulpe, Wielder, Keuteberg, Sjin op Geul, Oud-Valkeberg, Valkeberg, Houtem, Geulem, Meersje, Raotem, Waert, Bung en 't Voelwames.
Aan de Geul liegke volgende watermeules in: Ièpe, Höfke, Euvergäöl, Wittem, Gulpe (2), Wielder, Oud-Valkeberg, Valkeberg (3), Geulem, Meersje en Raotem.
De Geul haet 130 ziebeke. 't Geuldal ies de sjtreek woa-door ze sjtruimp.
Ziebeke
bewirk
De veurnaamste ziebeke zint
- de Selzerbaek of Sinzelbeek mèt de ziebeekskes:
- de Eyserbeek
- de Gulp.
Wiejer zint d'r nog 'n aantal beke die in de Geul oetmonde, zoawie
- de Klitserbeek
- de Mechel of Lombergerbeek
- de Sjtraobaek
- de Pletsjbaek
- de Kattebaek
- de Hièkerbeek
- 't Gäölke
- de Watervalderbaek
- de Hermensbaek
- de Nutbrón
- de Berversbergbaek
- de Cottesserbaek
- de Sielerbaek of Terzieterbaek.
Vlakbie Moresnet liek 'n sjpoorweegviaduk van 1153 maeter lank en 52 maeter hoag euver 't Geuldal. Dit waor 'ne tied lang de groatste sjpoorweegbrök van Belsj.
Natuur, flora en fauna
bewirkDe Geul ies e gereguleerd water gewore. Hiedoor zint 'n aantal kènmerke van van 'ne natuurlike sjtruim verdwene. Mèt Europese subsidie weurt noe de natuurlike sjtaot van de Geul hersjtèld. De Geul maog weer häöre eige luip vinge. In 't Ingendael, e natuurgebeed bie Houtem in de gemeinte Valkeberg zint Galloways en konikspaerd oetgezat.
Langs en in de Geul vink me 'ne veur Nederland unieke flora en fauna. Hie kómme de elrits, de gesjtieppelde alver en de beekforel veur. Aan de boveluip, woa kalk en zink in de grónd ziet, greujt 't zinkviuèlke. In de heuvels bie Valkeberg laef ein klein populatie gaelboekvuurkróddele. In väöl buim langs de Geul kump haamsjeut (maretak) veur.
In de Geul en de zierivierkes haet me e vösjverbod ingesjtèld van 1 oktober tot en mèt 31 mièrt.
Geulleedsjes
bewirk- Geul Geul, wie sjoeën bis dich, van Toon Knops (oet Wielder).
- De Geulsymfonie, van Roep Lambriks oet Valkeberg.
- Bie ós dao sjtruimp de Geul van Leo van Weersch oet Sjin.
- Geul, 'ch wil diech huère va Guus Sjmeets oet Valkeberg.
