Oratorium
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
- Dit artikel geit euver 't meziekgenre. Oratorium is ouch e neet zoe gebrukelek woord veur kapel.
'n Oratorium is e dramatisch meziekstök zoonder enscenering en es regel mèt 'ne religieuze inhaajd. 't Hoof neet per se 'n liturgische functie te höbbe. 't Genre leefde veural in de barok.
't Oratorium oontstoont in 1600 mèt Rappresentatione d'Anima, et di corpo vaan Emilio de' Cavalieri. Dit werk waor gebaseerd op 't oonderzeuk vaan de Florentijnse Camerata, zjus wie de ierste opera's vaan Peri en Caccini die in dezelfden tied vaan de groond kaome. In d'n theocratische Kèrkeleke Staot waore mythologische verhaole evels neet acceptabel, en waor me vaan buunwerke ouch neet zoe gestiech. Zoe oontstoont 't oratorium es 'ne specifiek kèrkeleke vörm vaan opera.
In de loup vaan de zeventienden iew woort 't genre populairder in Italië, en kraog 't ouch veuj aon de groond in Duitsland. Bekind woort beveurbeeld 't Keersoratorium vaan Johann Sebastian Bach. Ouch de passie krijg bij Bach de vörm vaan 'n oratorium. In hunnen tied nog bekinder woorte de Ingelstaolege oratoria vaan Georg Friedrich Händel, dèks op Biebelse thema's. Zie bekindste oratorium is de Messiah.
Nao de barok raak 'n genre in oonbruuk. Es componiste al oratoria sjrieve, besteie ze dao dèks wieneg aondach aon. Teikenend is beveurbeeld Davide penitente (KV 469) vaan Wolfgang Amadeus Mozart, wat neet langer is es 'n cantaat en boevaan de meziek vaan 'n aander werk kump (de Mès in c, KV 427). Roond dezen tied evels kump 't oratorium obbenuits oonder de aondach. Iers gebäört dat op initiatief vaan de mecenas Gottfried van Swieten. Kort daonao lègk Joseph Haydn ziech, geïnspireerd door 't werk vaan Händel, touw op 't sjrieve vaan twie oratoria, Die Schöpfung en Die Jahreszeiten. Dees twie late werke weure tot 't bèste gerekend wat Haydn heet gesjreve. 'n Bezunderheid aon Die Jahreszeiten is wijers, tot dit oetzunderlek e wereldlek thema besjrijf.
In de negentienden iew weure noe en daan nog oratoria gesjreve. Felix Mendelssohn maak ziech verdeenstelek mèt d'n Elias en de Paulus, klaorbliekelek op Biebelse thema's. Robert Schumann sjrijf Das Paradies und die Peri, noe neet mie zoe dèks oetgeveurd meh in de negentienden iew zier populair. In dezen tied weure ouch massaol oratoriumvereineginge opgeriech, groete koere die ziech touwlègke op 't oetveure vaan veural awwer werke. Me vint zoe'n koere noe nog väöl in Ingeland, Duitsland en Nederland.