Holocaus
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
D'r Holocaus of Holocaust (oet 't Greeks: ὅλος - holos [gans of völlig] en καῦσις - kausis [verbrank]; Ivriet: השואה Ha-Shoah [ramp of vernetiging]) woar de systematisje Jüddevervolging en genocide durch de nationaalsocialiste en hun bondgenoate. Noa sjatting woeëde tussje 1933 en 1945 tussje de 5,2 en 6 mieljoeën Jüdde vermoord. De moorde vónge mieëtstes plaatsj bei massa-eksekuties of in de gaaskamere va vernetigingskampe. Wiewaal Holocaust e hieël gankbaar begrip is, kalle Jüdde en sommige gesjiedswetesjappesj lever va g'n Sjoa. D'r ieësjgeneumde term weëd nemlig óch gebroek vuur anger genocides en massamoorde, beivuurbild óp gehandicapte, psychiatrische patiënte, Ziguinere, Jehovagetuge, pacifiste, socialiste, communiste, homoseksuele en versjillende Sjlavische volkere. Uëver 't mittelle van neet-jüddisje sjlachoffesj besjteet evvel nog ummer discussie.
Zo'n 102.000 Nederlandse en 25.000 Belsje Jüdde hant d'r Twieëde Weltkreeg neet uëverleef. De mieëtste Jüdde wónde i g'n Randsjtad en in de agglomeraties van Brussel en Antwerpe. Doa goof 't dan óch verhaodingsgewies vöal sjlachoffesj. I Limburg en dele va Wallonië woar de Jüddisje gemeensjap rilletief kling, mer houw me de mieëtste kans vuur ónger te duke en de Sjoa te uëverleëve. Doavuur guëf 't versjillende oerzake. Zoeë kóndigde d'r bezetter razzia's dök aa, wat urges angesj óngebroekelik woar. Doaneëve goof 't i g'n provincie georganiseerd verzet teëge de vervolginge. Opmerkelig is de twieëdeling tussje noard en zuud. Woeë hulp aan óngergedoke Jüdde i Zuud-Limburg mieëtstes durch de prottestante woeëd georganiseerd, vörmde de Kattelieke Kirk 'ne wichtige sjakel in 't óngerdukesjnetwerk óp 't dunbevolkde plattelank va Noard-Limburg. 't Hat van dat netwerk loog in Tiender, woeë 123 Jüddisje kinger oet g'n Randsjtad woeëde gered. Óch geestelige en boere in de umligkende gemindes woare betrokke bei vergeliekbaar verzetsactivitete. In totaal woeëde 835 Limburgse Jüdde tiedes d'r kreeg umgebrach.
Kiek óch
bewirkLiteratuur
bewirk- Cesarani, D. Endlösung. Het lot van de joden 1933-1949. Amsterdam: Atlas Contact, 2018.
- Hilberg, R. The destruction of the European Jews. New Haven: Yale University Press, 2003.
- Kershaw, I. Hitler, the Germans, and the final solution. Ieësjte druk. New Haven: Yale University Press, 2008.
- Van Rens, H. "Joden en Sinti in Nederlands-Limburg tijdens de Tweede Wereldoorlog." In Maaslandse monografieën, joargank 76. Ieësjte druk (2013).