Lebensraum
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Lebensraum is e Dütsj woad dat oersjprunkelig alling in de biologie woeëd gebroek um d'r habitat van 'n deer- of plantesoart aan te geëve. In de sociaal wetesjappe weëd doamit 'n ruumde gemind, die door 'n groop miensje weëd bewoeënd. In 't Derde Riek óngergóng 't begrip beteëkenisverangering en begós 't synoniem te sjtoa vuur de genocide op Joede en Sjlavische volkere in Oeës-Europa. 't Begrip is doarum vuural in de sociaal wetesjappe belane. In de biologie weëd 't evvel nog waal gebroek.
Dütsje óntwikkeling
bewirkIn 1901 pasde d'r Dütsje sociaal geograaf Friedrich Ratzel dit begrip touw i zing vakgebeed. In deë tied leëfde i Pruses hieël sjterk de gedachte dat 't es nui lank d'r wedloop met anger koloniaal mogendhede houw verloare. Nationalistische grópperinge pleitde d'rvuur um de geopolitieke positie van Dütsjlank te verbeëtere durch militair ingriepe in Oeës-Europa. In d'r Ieësjte Weltkreeg woar dit weliswoer gee kreegsziel, mar nationaliste blokkeerde jieëker vreësregeling die Pruses neet zoeën machspositie zouw ópleëvere.
Interbellum
bewirkNoa d'r Ieësjte Weltkreeg woeëd d'r wunsj noa mieë Lebensraum groeëter wie oeëts durch ermood en de sjlechte economische situatie. Dütsjlank hat al zing kolonies verloare, woar verplich tot gigantische hersjtelbetalinge en e deel van de zjwoar industrie woar durch de Entente bezat (Saarland en 't Ruhrgebeed). 't Begrip koam óch al vuur in 't book Mein Kampf van Adolf Hitler. De economische ópleëving in de twintiger jaore maakde 't sjtreëve get minder actueel, mar d'r buësjcrash en de Groeëte Depressie in 1929 brach verangering en sjtortde 't lank i chaos.
Propaganda en terreur brachde de nationaal-socialiste in 1933 aan de mach. 't Lank woar evvel nog te zjwak um 'ne agressiekreeg noa 't oeëste te uëverwege. Hitler veurde doarum mit nationaal middele e program van economische sjtimulering oet. 't Erfolg doava brach Dütsjlank evvel ópnuits in 'n crisissituatie. D'r leëvessjtandaard van d'r Pruse arbeider sjteeg en doadurch sjtege óch de loeënkoste. D'r export sjtagneerde, de betalingsbalans versjlechterde en d'r vuurraad boetelandse valuta woeëd lieëg: me kós es gevolg heiva ging grónksjtoffe mieë ikope.
Um te vuurkómme dat de situatie nog sjlummer woeëd, begós Hitler 'n agressief boetelandpolitiek te veure. Binnelands zouw dit de aandach van de economische probleme aafleide en d'r militaire druk óp noaberleng kós de geopolitieke positie van Dütsjlank verbeëtere. Hitler vörderde dat Dütsjlank oane heffinge grónksjtoffe oet angermans kolonië moch kope. Doadurch leep heë waal risico, want 'ne kreeg kós echte rizzeltate ópleëvere, mar Dütsjlank woar militair nog ummer te zjwak.
Twieëde Weltkreeg
bewirkIn d'r augus va 1939 leek Hitler zing plan erfolg te hant. In 't Molotov-Ribbentroppak garandeerde Stalin 'n sjtructureel leëvering durch de Sovjet-Unie va kore en öal aan Dütsjlank. D'r gecombineerde aaval va bei nui bóndgenoate op Pole leidde evvel tot d'r Twieëde Weltkreeg, weil Frankriek en Groeët-Brittannië noa 't Verdraag va München neet mieë óp Hitler zing eise i wouwe goa. De zieëblokkade van Dütsjlank maakde de grónksjtoffepositie sjlummer es wie ze oeëts woar geweës. Mit d'r Blitzkrieg, doe 'n nui kreegstactiek, kós Hitler groeëte dele van Frankriek en de Lieëg Leng bezette (Operatie Fall Gelb). Kót leek t'rop dat Groeët-Brittannië um vreë zouw vroage en dat Nazi-Dütsjlank touwgank zouw kriege tot de Britse kolonies. D'r nuie Britse premier Winston Churchill hat zich dit geweigerd en 't lank woeëd aagevalle. 't Sjlaagde d'r evvel in um 'n nederlaag te vuurkómme en de Dütsje luchmach en marine leie zjwoar verleze.
Hitler besjloot in 1941 mit d'r Blitzkrieg Lebensraum i Pole en i g'n vuurmalige Sovjet-Unie te veroavere (Operatie Barbarossa). Angesj es in d'r Ieësjte Weltkreeg woar kolonisatie van Oeës-Europa noe waal e wiechtig doel. 't Sjtreëve woar um van Dütsjlank 'n supermach en 'n Arisch riek te make, dat zich tot aan d'r Oeral en de Sjwatte Zieë zouw mótte oetsjtrekke. De plane mislukde, weil 't Dütsje leger vuur Moskou kós weëde gesjtop. De joedse en communistische elites woeëde in de bezatde gebede mit doezende tegeliek vermoard en e groeët deel van de lüj in Charkov en Leningrad verhungerde. In dele va Pole en Wes-Oekraïne woeëde al gegende durch Pruse gekoloniseerd, mer de mieëtste kolonisatieprojekte woare amateuristisch ópgezat gewoare en mislukde döks.
Nederlank
bewirk
Nederlank houw noa d'r Twieëde Weltkreeg óch plane um Dütsj grónkgebeed in 't numme. Van de ing zie wool Nederlank compensatie vuur de sjaa die durch de nazi's woeed aangerich, van de anger zie wool 't óch mieë Lebensraum vuur 't Nederlandse volk. Dizze plaan weëd deks vergelieke mit d'r Dütsje Lebensraum-plan.
Anger leng
bewirkOuch fascistisch Italië ónger Mussolini en Japan houwe Lebenraum-plane. 't Versjil mit de plane va Nazi-Dütsjlank woar evvel dat dees leng gebede uëverzieë houwe en hei wole oetbreie.
| Brón(ne): |
|