Stolpersteine

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

D'r ieësjte Stolperstein woeëd óp d'r 16^e december 1992 geplaats vuur 't sjtadhoes va Kölle.

Mit Stolpersteine weëd e projek van d'r Prüsisje kunsteneër Gunter Demnig gemind. 't Is ee uëver gans Europa verspreid mónnement vuur de sjlachoffere van 't nationaalsocialisme. Demnig bringk dees Stolpersteine aan i g'ne sjtoep vuur de vreuger woeënhoezer va lüj die durch de nazi's verdreëve, gedeporteerd, vermoard en tot zelfmoard gedrieëve zint gewoare. Dees Stolpersteine herinnere aa Jüdde, Ziguinere, politieke gevangene, lüj die militaire deens weigerde, homoseksuele, Jehovagetuge en gehandicapte.

De sjting weëde gemaak van beton. Óp 't zichbaar gedilte van 10 x 10 cm zit e pleëtje oet messing, woeërin d'r naam, d'r geboartedatum en d'r sjterfdatum zint gedruk.

De mieëtste Stolpersteine ligke in Dütsjlank, mar óch in 23 anger Europese leng guëf 't zulke sjting.

Gesjichde

Óp d'r 16^e december 1992 plaatsde Demnig d'r ieësjte Stolperstein vuur 't sjtadhoes va Kölle. Óp deë daag woeëd herdach dat Heinrich Himmler 't bevel goof tot deportatie van Roma en Sinti. Óp 't messing pleëtje is 't bevel te leëze. Óp d'r 4^e jannewaar 1995 plaatsde d'r kunsteneër de ieësjte Stolpersteine mit naam en gegeëves uëver persoeëne. E joar later woeëde aa g'n Oranienstraße i Berlien-Kreuzberg 51 sjting geplaats, evvel oane touwsjtumming.

Seër 2015 weëd 't projek georganiseerd durch Stiftung Spuren - Gunter Demnig, oeëdurch 't kin weëde vuurtgezat wen Demnig dat neet mieë kin.

D'r 70.000^e sjtee woeëd óp d'r 23^e oktober geplaats i Frankfurt am Main.

Variante

Stolperdurpele

Neëve Stolpersteine weëde aaf en touw óch de zoeëgenaamde stolperdurpele in 't formaat 100 × 10 cm. Dees sjting herdinke groeëter sjlachoffergróppe. In de Limburge guëf 't ginne durpel. D'r innige i Nederlank ligk i Groninge vuur alle umgekoame lede van de Jüdisje femilieje Van Gelder.

Versjpreiding van Stolpersteine

I Nederlank

D'r ieësjte sjtee woeëd in 2007 gelag in Borne, Twente. Vanaaf 2009 volgde groeëter sjteë wie Eindhove, Amsterdam en Rotterdam. D'r sjtee deë in 't Groningse Drieborg (gemingde Oldambt) vuur communistische verzetslede woeëd gelag, woar d'r 40.000^e.

In de Limburge

Betrach Lies van Stolpersteine in Nederlands-Limburg veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

In 2012 woeëde de ierste 32 Stolpersteine gelag in 't centrum van Mesjtreech: 22 sjting vuur Jüdde die zint umgekoame en tieën vuur leje van 't verzet. Hei ligke wiedoet de mieëtste va gans Limburg. Óch i Heële, Kirkroa en Remung ligke vöal sjting. In 't noarde en 't midde van de provins guëf 't vöal minder es in 't zude.

In augus 2017 sjtopde vief comités mit 't projek nao sjpanninge mit 't provinciebesjtuur uëver de subsidiëring. In d'r herfs van dat joar woeëde oetintelig toch subsidies verlieënd.

In Belsj Limburg guëf 't vuuresnog alling Stolpersteine i Sintruin.

I g'n provincie Luuk

I Luuk en umgeëving guëf 't in totaal 19 sjting. De mieëtste doava ligke i g'n provinciehoofsjtad en vief sjtuks ligke in Eupe.

I g'n Prüsisje grenssjtreek

I g'n grenssjtreek guëf 't in bauw jieëker groeëter plaats Stolpersteine.

Regierungsbezirk Düsseldorf

Wiedoet de mieëtste ligke i Jlabbach (228 sjtuks). Klinger gemingdes wie Nettetal, Schwámdoal en Veeëse hant óch sjting.

Regierungsbezirk Kölle

De mieëtste ligke in Oake (56). De gemingdes Esjwielder en Gangelt hant óch rilletief vöal sjting binne eur grenze.

Anger leng

't Stolpersjteinprojek weëd inmiddels bekans uëveral in Europa oetgeveurd. 't Guëf evvel waal regionaal versjille. Zoeë kóste waal vöal sjting weëde geplaats i klein gemingdes i leng wie Tsjechië en de Sjlowakei, mar neet in de groeëte sjteë i Frankriek. Sómmige leng, wie Rusland en de Oekraïne, zint óch trükhaodend. Wieër zint in 'n aantal Balkanleng nog ging sjting geplaats gewoare.

Vergeliekbaar projekte

I sommige sjteë weëde soartgelieke sjting geplaats. Sjting die liekene óp de sjtolpersjting van Demnig ligke i groeëte sjteë wie Wene, München en Rostock. Sommige projekte weëde durch d'r Demnig gezieë es plagiaat. Dit is beivuurbild 't geval bei de Schmunzelsteine in 't Bergisje sjtedje Leichlingen, die erinnere aan gehiemelde vasteloavesveerdesj.

Posledny Adres en Remembrance Stones

In 2014 woeëd i Rusland 't concep oetgebreid mit 't projek Posledny Adres ('t letste adres), wat erinnert aan de lüj die verdwene of woeëde vermoard tiedes de Groeëte Zuvering va 1936. In december 2018 woeëde i Sjpanje zoeëgenaamde Remembrance stones gelag, die erinnere aan de sjlachoffere van 't fascistisch regime van Franco. De ieësjte sjting woeëde gelag óp d'r 15^e december 2018 i Porreres óp Mallorca. Durch dees projekte weëde óch lüj herdach die ging sjlachoffere woare van 't nationaal-socialisme, mar van anger totalitair dictature.

Kritiek

Prominente Dütsje Jüdde zint verdeeld uëver 't projek. Zoeë hat d'r sjtadsroad va Krieëvel óp verzeuk van de Jüddisje geminsjap 't projek binne eur grenze sjtilgelag. D'r vuurzitter van d'r Jüddisje Road van die sjtad zag dat 't projek 'm deeg dinke aan wie de nazi's Jüddisje graafsjting gebroekde vuur besjtroating. I München woeëd 't projek um soartgelieke kritiek van Charlotte Knobloch, de vuurzitser van d'r Zentralrat der Juden, sjtopgezat. Woeë Jüdde evvel verdeeld zint uëver 't projek, zint anger gróppe positief uëver 't projek. Óch gebroek van bepoalde begrippe hat evvel tot kritiek geleid, weil de sjting besjmette wöad zouwe bevatte.

Kritiek van umwoeënende is dök persuënlig van eëd. Soms is rechsradicalisme de oerzaak, mar mieëtstes zint de bewoeënesj bang dat eur hoes i weëd zouw kinne vermindere of bang vuur vandalisme van extreem-rechs.

Vandalisme

Tussje 2001 en 2011 woeëde i Dütsjlank mieë es 700 gevalle gedocumenteerd van besjeëdiging en deefsjtal. I Nederlank guëf 't óch regelmieësig vandalisme, wat dök leidt tot maatsjappelige ónrus en veróntweëdiging.

Extern linke

==Brónne==

Brón(ne):