Handbal

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Handbal is 'ne balsport dee weurt gespäöld door twie teams vaan zeve speulers. Doel is veur de bal goejentere in de gool vaan 't aander team te kriege.

Speulregels

Formules

Mèt handbal meint me allewijl impliciet zaolhandbal. Vreuger evels waor veldhandbal de veurnaomste vörm vaan handbal. Dit leek in väöl opziechte op voetbal: me späölde op e veld vaan zoeget 50 bij 100 meter, mèt twie teams vaan èlf en gole vaan 7 meter 32 bij 2 meter 44. Ouch gaof 't regels wie boetespeul, die evels nao d'n Oorlog (entans in Duitsland) woorte aofgesjaf. In 't gemein späölde me in de zomertied op veld, in de wintertied in de zaol. In de jaore zèsteg woort 't veldhandbal ummer mie gemarginaliseerd. In Nederland woort beveurbeeld in 1974 't lèste kampioensjap veldhandbal gespäöld.

Gans get jonger, en touwnummend in populariteit, is 't standhandbal. In de gehandicapdesport gief 't nog 't rolsteulhandbal.

Opbouw vaan de zaol

De groond boe me op späölt weurt, ouch in de zaol, 't späölveld geneump. Dit is 20 meter breid en 40 meter laank. Aon allebei de korte kante stoon twie doele vaan drei meter breid en twie hoeg. 't Veld weurt in twieë verdeild door de middellijn. Roontelum de gole is in 'ne straol vaan zès meter 'n lijn getrokke; 't gebeed daobinne hèt 't doelgebeed. Drei meter dao weer boete löp 'n stippellijn die me de vrijeworplijn neump.

Bal

De bal bij 't mannehandbal is tösse de 58 en 60 centimeter en weug 425 tot 475 gram. Bij de vrouwlui en de jäög weurt in 't gemein 'ne kleinere bal gebruuk, vaan 54-56 cm en 325-375 gram. De aspirante (vaanaof ach jaor) höbbe 'ne nog kleinere bal, vaan 50-52 cm en 290-330 gram.

Zeker bij de seniore weurt de bal dèks mèt hars ingevreve, zoetot 'r ouch gemekelek te vaange is wienie 'r hel gegoejd weurt.

Door en tiedmeting

'nen Handbalmatch doort twie kier daarteg menute, mèt 'n rös vaan 10 menute. Bij de jäög weurt naovenant korter gespäöld. Es de ierste hèlf of de ganse match veurbij is, klink 'n toet of 'n aander signaal. 't Beïndege vaan de match is dus neet, wie in 't voetbal, aon de sjeidsrechter. Es 't speul weurt oonderbroke, weurt de klok stèlgezat. Dit is 't geval bij vrij worpe, meh ouch bij time-outmeminte, boevaan eder team 'rs eint heet. Time-outs mage maximaol ein menuut dore.

Es de späölklok aoflöp en e team heet nog 'ne vrije worp tegood, daan maag dee nog weure genome.

Sjeidsrechters

In 't professioneel handbal heet me twie sjeidsrechters, die allebei zoewel 't veldspeul es de lijne bewake. Wisselt 't speul vaan hèlf, daan kiere de rolle um. In de lieger devisies deit me 't dèks mèt mer eine sjeidsrechter.

Speul

Teams

E handbalteam besteit oet zeve speulers - zès veldspeulers en eine keeper. Aanders es bij voetbal mage de speulers oonindeg weure gewisseld. Sinds 2016 maag me ouch de keeper vaan 't veld hole, wat soms kort veur 't ind gebäört es me e klei bitteke achtersteit.

Speulverluip

De speuler speule de bal mèt de hand of mèt n'importe welk liefdeil bove de knee. Me maag neet mie es drei passe mèt de bal loupe en 'm ouch neet langer es drei seconde vashawwe. Dribbele maag wel. 'n Oetzundering weurt gemaak veur de keeper, dee de bal wel mèt de veuj maag kiere en 'm ouch laanger maag vashawwe. Boete zien doelgebeed weurt 'r evels 'ne gewoene veldspeuler en moot heer ziech aon dezelfde regele hawwe (zjus wie de voetbalkeeper boeten 't penantiegebeed).

't Is 'ne veldspeuler ouch verboje 't doelgebeed binne te koume zoonder de bal. Aonvalle vaan zoe kortbij is 't privileesj vaan deginnege dee de bal heet. Wijer is 't verboje 'ne speuler aon de kop te rake. Ouch kopgole zien sinds kort neet mie touwgestande.

Straofe

'ne Sjeidsrechter kin diverse straofe oetdeile. Veur rillatief liechte euvertrejjinge deilt 'r de geel kaart oet, die es waarsjouwing deent. Twie geel kaarte vörme 'ne roej kaart, die tot oetsleting veurt. In tegestèlling tot in 't voetbal gief 't ouch 'n blauw kaart, die de speuler in de volgende matche ouch sjorsing oplievert (in 't voetbal is dat normaal gezeen bij alle roej kaarte zoe, in 't handbal dus neet). Wijer gief 't nog 'nen tiedstraof vaan twie menute. De sjeidsrechter stik daoveur twie vinger in de loch. Weurt de speuler gifteg, daan kin de straof nao veer menute of zelfs 'n ganse sjorsing weure verlèngk (bij drei tiedsstraofe).

Speulhervattinge

't Gief twie speulhervattinge es straof veur d'n tegestander: de vrije worp en de penantie. De lèste weurt ouch wel zevenmeterworp geneump. Op zeve meter vaan de gool steit e striepke boe d'n aonvallende speuler moot goon stoon. Nao 't fluitsje vaan de sjeidsrechter heet de speuler drei seconde d'n tied veur te goeje.

Tactiek

Handbalopstèlling volgens de 5:1-dèkking. 't Verdeidegend team steit in 't blauw, de aonvallers in 't roed.

Door 't klei veld en 't dito aontal speulers heet me in 't zaolhandbal zeldzaom 'ne vasten aonval of 'n vaste verdeideging. Alle zès de speulers valle aon en verdeige, naovenant me de bal heet of neet. Es 't aander team de bal heet, gróppeert 't verdeigend team ziech dèks massaol roond de zèsmeterlijn. Wel gief 't daobinne rolle wie midachter en vleugelspeulers. Eine midveur steit soms get wijer nao veure um bij balwins aon d'n tegenaonval te beginnen. Bij de aonvallers steit gemeinelek mer eine aon de doellijn, um de al geneumde rei tot me zoonder bal dat doelgebeed neet in maag.

Bij handbal weurt wezelek mie gescoord es bij voetbal of hockey, zij 't wel väöl minder es bij baskèt. 'nen Aonval veurt dèks tot 'ne gool; me moot daorum good oplètter bij balverlees. In väöl handbalmatche bouwt 't sterker team 'n klein marge op, die de ganse match in stand blijf dewijl ziech aon allebei de kante de punte ophoupe.

Populariteit

Handbal is in de ierste plaots populair in Duitsland en de aander Duitstaolege len, en in Scandinavië. Zeker in Duitsland kin 't e stadionpubliek vaan tiendoezende trèkke. Ouch in Spaanje, Fraankriek en op de Balkan weurt 't väöl gespäöld. In de res vaan Europa is 't neet zoe populair, meh zeker neet oonbekind.

Boeten Europa is 't nog minder bekind. Oetsjeters nao bove zien Noord-Afrika, Oos-Azië en inkel len in Zuid-Amerika (Argentinië, Brazilië).

Euver 't algemein weurt handbal mie door vrouwlui en meidskes gespäöld es door manslui en jonge, al is dat versjèl neet euveral eve sterk.

Competities

Wie bij aander teamsporte weurt handbal in diverse nationaol competities gespäöld, die verdeild zien in devisies/klasse boe me oet kin promovere en degradere.

Handballers make ouch landeteams, De manslui speule eder ooneve jaor e wereldkampioensjap. 't WK vaan 2023 woort gehawwe in Pole en Zwede en gewonne door Denemarke. 't Europees kampioensjap weurt (pas sinds 1994) eder eve jaor gehawwe. In 2022 waor 't EK in Hongarije en Slowakije; toen won Zwede. Ouch de aander continente speule continentaol kampioensjappe. De vrouwlui speule hun WK's en EK's in dezelfde jaore, zij 't neet op 'tzelfde memint. 't vrouwe-WK vaan 2023 is in Denemarke, Noorwege en Zwede same.

Handbal versjeen in 1936 einmaoleg op de Olympische Speule vaan Berlijn. Duitsland won toen vaan Oosteriek veur e pebliek vaan 100.000, nog ummer e wereldrecord. Daonao woort 't pas in 1972 (in München, dus obbenuits in Duitsland) weer Olympisch, wat 't sindsdeen ummer is gebleve. Sinds 1976 (Montréal) doen ouch vrouwlui mèt.

't Gief ouch handbal op Europees niveau, vergeliekbaar mèt wie dat bij voetbal en aander teamsporte geit. 't Hoegste niveau is de EHF Champions League, die 't zoewel veur manslui es veur vrouwlui gief.

Handbal in de Benelux

Clubhandbal

In 't mannehandbal Belsj en Nederland same mèt ein competitie, de BENE-League. Die is in 2008 opgeriech es BENE-Liga en hètde tösse 2010 en 2014 de Benelux-Liga. Wie de naom al zeet, deeg toen ouch Luxembörg nog mèt, meh dat voont me oetindelek neet praktisch.

In de BENE-League speule zès Belzje en vief Nederlandse teams. Officieel zien die ouch nog lid vaan hun nationaol competities, d'n Ierste Nationaole respectievelek de Ieredevisie. Wee degradeert oet de BENE-League - ein of twie clubs oet eder land - geit volgend jaor weer gewoen nationaol speule. De boveste veer speule daan tegenein um 't kampioensjap, dewijl de bèste vaan eder land ouch nog mèt teams oet de nationaol competitie um 't kampioensjap speule.

Bij 't vrouwehandbal gief 't gein bovenationaol competitie. De vrouwlui höbbe dao hun eige Ierste Nationaole en Ieredevisie.

Landeteams

Oondaanks 't Belsj euverwiech in de BENE-League is 't Belsj hierehandbalteam (bijgenaomp de Red Wolves) geine groete speuler in Europa. Ze höbbe ziech noets gekwalificeerd veur de Olympische Speule of 't EK. Op 't WK waore ze in 2023 veur 't iers presint. 't Belsj dameshandbalteam heet ziech zelfs noets veur 'n internationaol toernooj geplaots.

't Nederlands hierehandbalteam huurt bij de middemoet vaan Europa. 't Team deeg in 1961 einmaoleg aon 't WK mèt, meh zakde daonao get in. Pas roond 2020 leefden 't weer op: Nederland späölde op de EK's vaan 2020 en 2022 en op 't WK vaan 2023. Op de Olympische speule höbbe ze nog noets gestande. 't Nederlands dameshandbalteam huurt bij de wereldtop. Nao wisselende prestaties door de jaore heer góng 't team in de jaore '10 oetzunderlek good prestere. Groetste succes waor 't wereldkampioensjap in 2019. De vrouwlui höbbe twie kier aon de Olympische Speule mètgedoon, in 2016 en 2020.

Handbal in de Limbörge

In zoewel Belsj es Nederlands Limbörg is handbal populairder es in de res vaan 't land. In de BENE-League speule (sezoen 2022/23) drei Belsj-Limbörgse clubs (Achilles Bóggetj oet Bóggetj, HUBO Handbal oet Hasselt en Sporting Pelt oet Pelt) en twie Nederlands-Limbörgse (Bevo HC pet Panninge en Limburg Lions oet Zitterd). Daoneve gief 't nog clubs oet Eupe (KTSV Eupe) en Visé (HC Visé BM).

Bij de vrouwlui is 't Belsj handbal nog Limbörgser gekleurd. Anno 2022/23 koume vaan de tien clubs in 't Ierste Nationaole veer oet Limbörg: Achilles Bóggetj, Hubo Initia Hasselt, DHC Ieëverpelt en HB Sintruin. Daobij gief 't oet Visé nog Hanball Fémina Visé en oet de Ooskantons nog HC Eynatten-Raeren. In Nederland doen drei Limbörgse clubs mèt in de Ieredevisie: BFC oet Baek, Vlug & Lenig oet Geleen en HandbaL Venlo oet Vinlo.