Balsport

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'ne Balsport is 'ne sport gespäöld mèt behölp vaan 'ne bal. Soms weure dees sporte allein (einen-tegen-eine) of in twietalle gespäöld, dèkser evels in teams. Balsporte zien in de ierste plaots 'n indirecte kwaliteitsmeting, umtot me neet d'n tegestander meh de bal späölt; me kin punte kriege door de bal örges opaon te speule, dewijl d'n tegestander dat perbeert te verhindere. Veural balsporte in teamverband gebruke dèks e doel, bij aander balsporte moot de aonvaller häöm sumpel-eweg boete de baon speule. Balsporte vaan alle soorte zien hendeg populair euver de ganse wereld.

Balsporte zoonder späölhölp

Voetbalcodes

Diverse sporte draoge de naom voetbal. Op 't vasteland vaan Europa bedoelt me dao evels gemeinelek mer eine sport mèt, in de negentienden iew in Ingeland oontstande es association football, meh trökgoond op oongeregelde speule die al zeker sinds de middeliewe bestoon. Deze sport deit vaan alle soorte voetbal de naom de mieste ier aon. Twie teams vaan èlf speulers perbere in 'ne match vaan 90 minute de mieste gole te score. Allein de keeper maag de bal mèt zien han pakke, de veldspeulers mote de bal ouch ech mèt de veuj speule.

Aander sporte die oet 't awwer volksvoetbal voortkoume stoon 't pakke mèt de hand wel touw. Eine daovaan is 't ouch al Ingels rugby. Eigelek geit 't um twie sporte: rugby union en rugby league. Diverse versjèlle zien aon te wieze; zoe weurt union gespäöld mèt vieftientalle en league mèt daartientalle. Es in Nederland en 't Belsj rugby weurt gespäöld, is dat bekans ummer rugby union. Score deit me bij rugby door de bal (dee 'nen typische, ovale vörm heet) over de achterlijn te bringe en op de groond te duie (try), door de bal tösse de doelpaole te trampe (conversie) of door 't benötte vaan 'ne straafsjop (penalty). Wijer belaankriek versjèl mèt voetbal is tot liefelek contak op groete sjaol is touwgestande. Zoe maag me oet alle mach perbere te verhindere tot d'n tegestander nao de achterlijn doorlöp. De bei soorte rugby zien veural populair in de len vaan 't Brits Gemeinebès en in Fraankriek (veural 't zuie).

Verwant aon rugby is Amerikaans voetbal. Allewel tot de regele op diverse punte aofwieke, zien de belaankriekste versjèlle uterlek: Amerikaanse voetballers pakke ziech gans in in besjermende kleier en op 't veld stoon um de tien yard lijne. Canadees voetbal liek weer sterk op Amerikaans voetbal. Wijer gief 't nog Iers voetbal (ouch wel Gaelic football) en Australisch voetbal (e fysiek speul gedoon op 'n ovaol veld).

Haandbal en verwante

Bij haandbal moot me de bal, wie de naom al zeet, mèt de haand pakke en goeje. 't Is 'ne zaolsport gedoon mèt twie teams vaan zeve speulers. Ouch hei moot me de bal in d'n aander zie doel kriege; wee euver zèsteg menute de mieste gole heet gescoord, heet gewonne. Handbal weurt veural in Duitsland väöl gespäöld.

Vaan alle courante sporte liekent waterpolo nog 't mieste op handbal. Heibij speule twie teams in e zwumbad tegenein, ouch weer mèt 't doel um de bal in d'n aander zie doel te goeje. Ouch hei bestoon de teams oet zeve speulers; umtot 't fysiek zwoer is, gief 't väöl wisselspeulers. De naom waterpolo is trompeus: de sport is neet verwant aon polo (zuug oonder).

Veural nog in Friesland besteit 't kaatse, wat diverse variante kint meh ummer mèt de haand gespäöld weurt.

Sporte mèt körf

Oontstande in de Vereinegde Staote, meh intösse euver de ganse wereld gespäöld, is basketbal. Dit is weer 'ne zaolsport, boebij e team de bal in d'n aander ziene körf moot kriege. Achter de körf steit e bord, wat me kin rake um de bal indirek de körf in te doen stuite. Rake worpe vaan wiedaof weure mèt drei punte beloend, gewoen veldgoeje mèt twie punte, benutte straafworpe mèt ein.

Typisch Nederlands is körfbal, 'ne sport gespäöld mèt twie achtalle (vreuger twelftalle) bestaond oet veer manslui en veer vrouwlui. Körfbal is in väöl opziechte lesteger es basketbal, umtot me direk in de körf moot goeje meh ouch door 't verdeidege vaan de körf: es iemes vaan de tegepartije tösse d'n aonvaller en de körf steit, maag d'n aonvaller neet score. Körfbal heet 'ne variant in de zaol en op 't veld. 't Weurt boete Nederland hei en dao in 't Belsj gedoon; daoboete mer zier beperk.

Volleybal

Bij volleybal stoon twie teams vaan zès oonveranderlek op ein hèlf. Daotösse is e nèt gespanne. Doel vaan 't späöl is tot me de bal op de späölhèlf vaan d'n aander smit. De verdeidegende partij perbeert dit tege te hawwe. Ouch 't oetspeule (boete de lijne) en tege 't nèt speule vaan de bal door d'n tegestander lievert punte op. Mèt dit alles rappeleert volleybal aon tennis (zuug oonder).

Allewel tot väöl sporte 'nen op 't strand gespäölde variant höbbe, is strandvolleybal zier populair en zelfs Olympisch gewore. Heibij zien 't twietalle die 't tegenein opnumme; soms op 'n ech strand, eventueel ouch op aandere zandgrond.

Balsporte mèt späölhölp

Sporte mèt racket

Hei-oonder versteit me veural tennis, e speul in de negentienden iew in Ingeland oontwikkeld oet 't Frans jeu de paume. Tennis weurt op e veld (vaanajds graas, allewijl dèkser beton/kunsstof (hardcourt), gravel of soms kunsgras) mèt e lieg nèt detösse gespäöld, tösse twie individueel speulers of in pare. Speulers servere umstebeurt en mote daobij 't euverstoond vak rake; es 't d'n tegestander neet lök um de bal trök te speule, heet me gescoord. Foute (de bal boete speule of tege 't nèt houwe) lievere d'n tegestander ouch punte op. Typisch veur tennis is tot de serverende speuler eine kier fout maag sloon ietot d'n aander punte krijg.

Ouch badminton weurt mèt rackets gespäöld. Strik gepak is dit geine balsport; me späölt neet mèt 'ne bal meh mèt 'ne zoegeneumde shuttle. Verwant aon tennis is wijer taofeltennis, wat inderdaod op tennis liekent meh mèt 'ne bat (plenkske) weurt gedoon. Ouch in dit verband moot me squash neume, boebij de bal tege 'n moer moot stuite en d'n aander häöm daan weer nao dezelfde moer moot eweghouwe.

Sporte mèt slaaghout

'n Ganse femilie vaan sporte weurt gedoon mèt slaaghout en hoonke. Zoe'n speule woorte in Europa al iewe gedoon (en heet es slaagbal zier laank es kinderspeul euverlef), meh veural in de Vereinegde Staote is dao werk vaan gemaak wie in de negentienden iew hoonkbal woort gecodificeerd. Hoonkbal späölt me in twie teams. De aonvallende partij sleit, de verdeidegende partij steit in 't veld. De aonvallers mote eine veur eine de bal wegsloon en daan roond de veer hoonke loupe; de verdeidegende partij moot de bal pakke en nao 't lèsten hoonk bringe ('brande'). Is de bal binne en steit d'n aonvaller neet bij e hoonk, daan is de lèste oet. Ouch bij 'ne vangbal zien loupende speulers oet. Wijer kin 'ne verdeideger 'nen individuele speuler oetbrande door häöm mèt de bal in han te rake ietot heer op e hoonk zit. 't Voltoeje vaan 'ne loup lievert punte op. Bij te väöl foute vaan d'n aonvallende partije wissele de teams van positie en mage de verdeidegers aonvalle.

Ing verwant aon hoonkbal is softbal.

Väöl aanders, meh nog ummer verwant, is cricket, 'ne sport dee gooddeils tot 't Brits Gemeinebès beperk is. Heibij moot d'n aonvaller ouch de bal weghouwe (noe mèt e plenkske), en daonao diverse luipkes (runs) euver 'ne loupstroek (pitch) make, dewijl de veldpartij perbeert 't wicket (hekske) um te goeje. Cricketwèdstrije oondersjeie ziech doortot ze zier laank kinne dore; traditioneel test-matches dore zelfs miejer daog.

Sporte mèt stick

Weer 'n aander femilie vaan sporte steit bekind es hockey. In Nederland en 't Belsj versteit me dao zoonder mie veldhockey oonder. Dit weurt op e veld vaan graas of (allewijl miestal) kunsgraas gespäöld door twie èlftalle. De bal weurt euver de groond in d'n aander zie doel gespäöld. In väöl aander len is ieshockey populairder. Bij deze sport späölt me mèt 'ne rubbere sjief (puck) op 'ne betrèkkelek kleinen iesbaon. De sport heet e hoeg tempo en is zier fysiek. Mier op hockey liekent evels bandy, ouch op ies gespäöld meh daan mèt 'ne bal.

Percisiesporte

De percisiesporte mèt bel zien weer gans aanders es de bove besjreve sporte, umtot 't hei neet op krach meh wel zier sterk op veerdegheid aonkump. Golf is de percisiesport mèt de mieste aondach, dewijl keusporte (bieljart, snooker, pool) mesjiens wel de mies gespäölde zien. Wijer mote ouch kegele (en bowle, Amerikaans kegele), beugele en croquet hei weure geneump.

Balsporte mèt peerd

Zuug ouch: peerdssport

Polo is te umsjrieve es hockey te peerd. Twie teams vaan veer ruters perbere mèt 'nen hamer (mallet) de bal in 't aander doel te kriege. Horseball liekent wat dat betröf mie op handbal: speulers mote vaanoet 't zaol de bal nao-ein goeje. Bei sporte zien riskant en väöleisend, umtot ze in hoeg tempo weure gedoon mèt wèld dooreingalopperende peerd.

Aongepasde balsporte

Diverse balsporte kinne vaanoet rolsteul weure gedoon. Rolstooltennis, rolstoolbasketball en zelfs rolstoolrugby höbbe 'ne zekeren aonhaank oonder liefelek gehandicapde.

Blinde speule soms ouch aongepasde balsporte. Showdown liekent op taofeltennis, goalbal rappeleert aon handbal.