Tocantins (staot)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Tocantins Sjtaot van Brazilië
Code	TO
Regio	Noord
Hoofsjtad	Palmas
Gouvernäör	Marcelo Miranda
Aantal gemeintes	139 (lies)
Opperflaakde	277.621 km²
Inwoeners – Deechde:	1.523.902 (2016) 5,49/km²
Tiedzaone	UTC -3

Tocantins is 'ne staot vaan Brazilië, in de macroregio Noord. Heer grens allein aon aander Braziliaanse staote, naomelek (mèt de klok mèt, beginnend in 't noorde) Maranhão, Piauí (e gans klei stökske), Bahia, Goiás, Mato Grosso en Pará. Tocantins is dunbevolk, gemiddeld in gruutde en economische oontwikkeling en gooddeils bedèk mèt savannelandsjap (hei bekind es cerrado). De staot, dee zienen naom oontlient aon de gelieknaomege revier, is pas in 1988 gestiech en is daomèt de nuiste vaan alle Braziliaanse staote.

Fysische geografie

Tocantins is 277,621 km² groet, te vergelieke mèt Burkina Faso en e bitteke groeter es Roemenië. Biogeografisch vèlt Tocantins in twie zones oeterein. 't Groetste deil vaan de staot besteit oet savanneland (cerrado), meh aon de rand vint me ouch tropisch regewoud. Dao-in versjèlt ze vaan de aasnder staote oet de regio, boe 't klimaot extreem vochteg is en boe de natuurleke vegetatie bekaans ummer oet regewoud besteit. Roond de luip vaan de revier de Tocantins, die vaan zuid nao noord door de staot struimp, gief 't tropisch druug bos mèt buim die in 't druugsezoen oetvalle. 't Gief nog 'n belaankrieke revier: d'n Araguaia, dee e deil vaan de wesgrens mèt Pará en Mato Grosso. 'n Vertakking vaan d'n Araguaia zörg ouch veur de Bananal, 't gruutste reviereiland op de wereld. Me heet in de staot twie nationaol parke en diverse staotsparke ingestèld. Mèt de snel greujende landbouw is 't hei lesteg veur 't natuurbehaajd good te handhave.

Politiek

Tocantins is verdeild in 139 gemeintes; e vrij groet aontal gelèt op 't klein aontal inwoeners. De gemeintes zien gegroppeerd in twie mesoregio's en ach microregio's. Dees regio's höbbe gein bestuurleke functie meh bestoon allein veur statistische doele.

De staot heet 'n eige parlemint vaan 24 zetele. Zelf sjik 'r 8 parlemintaire nao 't Hoes vaan Aofgeveerdegde. Goeverneur is anno 2017 Marcelo Miranda vaan de centristische PMDB.

Bevolking

Tocantins heet 'n bevolking vaan mer get mie es 1,5 mieljoen lui; 't is de 24e vaan alle 27 fidderaol subjekte. Mèt zoe'n 5,5 lui per km² is de staot dunbevolk, wie eigelek de ganse regio Noord. De bevolking nump evels nog ummer sterk touw.

Etnische gróppe

De mierderheid vaan de bevolking (68,8%) is pardo, wat wèlt zègke tot ze blood vaan mierder ras in ziech höbbe. Dèks geit 't daan um Europees en Afrikaans blood, meh ouch inheimse veurawwers zien meugelek. Blaanke make 24,2% vaan de bevolking oet, negers mer 6,8%. In totaol 0,3% is inheims of Aziaot; de indiaone zien numeriek dus neet belaankriek. Veural in 't oerwoudgedeilte vint me evels nog diverse Indiaonevolker.

Taol

In de staot zien zoe'n nege inheimse taole bekind. De mierderheid behuurt tot de Tupitaole. Sommege daovaan zien bekaans oetgestorve of sterk bedreig, meh 't Asurini en 't Tapirapé höbbe nog wel hoonderde sprekers en weure binne de stam boe ze toeshure volop gebruuk. 't Gief ouch drei Macro-Jêtaole, eder mèt tösse de doezend en twiedoezend sprekers: Apinayé, Krahô en Xerénte. De groetste inheimse taol, 't Karajá, weurt neet geach bij 'n femilie te hure.

Ietot 't koloniaol bewind 't verbooj, woort in de staot Noordelek Tupi gesproke. 'n Bezunderheid is tot 't motto vaan de staot nog ummertouw in 't Tupi is: Co yvy ore retama ofwel 'allein dit is us land'.

Tocantins ligk binne d'n invloodssfeer vaan versjèllende Braziliaans-Portugese dialekte, wie 't Sertanejo, 't Baiano en de taol vaan 't zuielek Amazonegebeed. Gein vaan die dialekte versjèlt zier sterk vaan de Braziliaans-Portugese standaardtaol.

Economie

De economie vaan Tocantins is gemiddeld oontwikkeld veur Braziliaanse begrippe, meh greujt nog snel. De staot steit bekind es 'ne frontier, boe me nog opaon kin trèkke um 't dao te make. 't Oontwikkelingsniveau is tösse 2010 en 2014 nog gestege vaan 0,699 tot 0,732, boemèt de staot in de buurt vaan 't lendelek gemiddelde kump. De primaire sector, en daan veural landbouw, domineert nog ummertouw de economie. 70% vaan d'n export besteit oet soja; de res weurt gooddeils oetgemaak door rindvleis en steukalcohol.

Door de staot löp oonder mie de snelweeg Belém-Brasília, die veur de economie zier belaankriek is. Ouch de in aonbouw zeende Noord-Zuidspoorweeg moot e good effek op de economie vaan Tocantins höbbe.

Historie

In de loup vaan de koloniaol historie bleef Tocantins rillatief oonbereurd. 't Is allein te bereike euver 't Braziliaans Hoegland, of euver de revier. E paar dörpkes vaan de koloniste kaome hei wel, zoewie get quilombo's. Langen tied hoort 't bij de vreuger immense provincie São Paulo. In 1744, nao de oontdèkking vaan goud in 't gebeed, woort de staot Goiás aofgesplits. Ouch de goudkoorts liet Tocantins oonbereurd. Heidoor raakde 't noorde vaan Goiás sterk achtergestèld bij 't rieker en diechter bevolk zuie. Al in 1821 hoort me de roop um aofsplitsing.

In d'n twieden hèlf vaan d'n twintegsten iew woort dee roop helder. In 1956 riechde 'n gróp intellectuele 'n beweging op um 'nen eige staot te beginne. In d'n tössetied woort 't versjèl mèt de res vaan Goiás nog sterker. Oet Goiaans groondgebeed oontstoont 't Federaol Distrik, en diverse groete stei oontstoonte in 't binneland. Oonderwijl kaom de regio Tocantins in 't vizier vaan landbouwoondernummers. Bij 't herstèl vaan de Democratie in de jaore tachteg besloot 't parlemint tot Tocantins 'nen eige staot moch weure. President José Sarney spraok dao in 1985 evels zie veto euver oet: heer riddeneerde tot me zjus aon 'n nui Groondwèt bezeg waor en tot zoe'n dinger beter dao-in kóste weure geregeld. Die groondwèt kaom in 1988, en Tocantins woort es 26e staot geaccepteerd. Bij de stiechting vaan de staot waor ouch veurzeen in de bouw vaan 'n nui (geplande) hoofstad, Palmas. De stad woort opgelieverd in 1989 en woort in 1990 'n apaarte gemeinte. Sindsdeen zien Tocantins in 't algemein en Palmas in 't bezunder sterk gegreujd. Toch heet de staot zie lendelek karakter good weite te behawwe.

Bronne

Dit artikel is deils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, de corresponderende Ingelstaolege en Portugeestaolege artikele, en wel in dees respectievelek dees versie.