Federaol Distrik (Brazilië)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


Federaol Distrik
Besjtuurlike einheid van Brazilië

Code DF
Regio Midwes
Hoofsjtad Brasília
Gouvernäör Rodrigo Rollemberg
Aantal besjtuurlike regio's 31 (lies)
Opperflaakde 5.780 km²
Inwoeners
Deechde:
2.974.703
515/km²
Tiedzaone UTC -3

't Federaol Distrik (Portugees: Distrito Federal) is ein vaan de 27 bestuurleke einhede vaan Brazilië, en de insegste vaan de 27 die geine staot is. 't Distrik umvat de hoofstad Brasília en vèlt dao in väöl definities mèt same. 't Distrik grens aon alle veer de kante aon Goiás (de staot boe 't in 1960 vaan woort aofgesjeie) en mèt e klei puntsje in 't zuidooste aon Minas Gerais. Allewel tot probleme vaan ermooj, sociaol oongeliekheid en misdaod neet aon 't Federaol Distrik zien veurbij gegaange, presteert 't wiedoet 't bèste vaan alle bestuurleke einhede in diverse aspekte vaan leefbaarheid en economische veurspood.

Fysische geografie bewirk

't Federaol Distrik is 'n orde vaan gruutde kleinder es de kleinste staote vaan 't land. Mèt 5.780 km² is 't oongeveer zoe groet wie Brunei en mer e bitteke groeter es Gelderland, de groetste provincie vaan Nederland.

't Groondgebeed vaan 't distrik ligk op zoe'n 1000 meter huugde en löp globaol get aof in noordelek-zuieleke riechting. 't Reliëf is euver 't algemein geleidelek mèt hei en dao 'n steil hèlling. 't Centrum vaan Brasília en 't gebeed daoroond vörme 'n liechte depressie; daorum waor 't hei meugelek e kunsmaoteg meer aon te lègke, 't Paranoámeer. Dit meer weurt geveujd door 't revierke de São Bartolomeu. Aon de wesgrens vaan 't distrik struimp de Rio de Descoberto (ouch weer mèt e kunsmaoteg meer), aon de oosgrens de Rio Preto. De Maranhão sjaamp 't noorde.

't Federaol Distrik ligk in de cerrado-zone vaan Brazilië, dat wèlt zègke savanne. Naovenant is 't klimaot tropisch, mèt e druugsezoen in de winter (Aw nao Köppen).

Politiek bewirk

Politiek systeem bewirk

 
't Palácio do Buriti, de zetel vaan 't distriksbestuur aon de Monumentaol As in Brasília.

De status vaan 't Federaol Distrik heet väöl gemein mèt die vaan de 26 echte staote, meh versjèlt op e paar cruciaol punte. 't Geit um principieel zake boe de federaole staot inspraok heet die 'r normaal neet opeis. Zoe heet 't distrik gein eige constitutie meh weurt 't volgens organieke wètte geregeerd die ouch op gemeintes vaan touwpassing zien. Ouch is in de wèt expliciet verboje um binnen 't distrik gemeintes in te stèlle; de 31 bestuurleke regio's (zuug oonder) höbbe gein echte mach en weure door 'nen administrador bestuurd, dee neet weurt verkoze meh weurt aongeweze.

't Federaol Distrik heet wel 'nen eige gouverneur (anno 2018 is dit Rodrigo Rollemberg vaan de centrumlinkse PSB) en e soort eige parlemint, wat evels hei 'wètgevende kamer' (Câmara Legislativa) hèt, en neet, wie in de echte staote 'wètgevende assemblee' (Assembleie Legislativa). Wie gebrukelek in klein en middelgroete staote heet de wètgevende kamer 24 leie. Ouch keus de bevolking vaan 't distrik, zjus wie die vaan de staote, drei senatore en zien eige kandidaote veur 't Hoes vaan Aofgeveerdegde (in dit geval ach).

Bestuurleke indeiling bewirk

Sinds de instèlling vaan Vicente Pires in 2008 tèlt 't Federaol Distrik 31 bestuurleke regio's. De stad Brasília in inge zin steit bekind es Plano Piloto. Twie distrikte bestoonte veur de bouw al es gemeintes, diverse aandere ind jaore viefteg opgeriech, nog ietot Brasília zelf in gebruuk waor genome.

Regio Stiechting Inwoeners
Águas Claras 1992 135.685
Brazlândia 1933 53.874
Candangolândia 1956 16.196
Ceilândia 1971 400.374
Cruzeiro 1959 31.230
Fercal 1956 8.536
Gama 1960 127.121
Guará 1961 125.703
Itapoã 2005 50.339
Jardim Botánico 2004 22.726
Lago Norte 1964 32.379
Lago Sul 1964 30.175
Núcleo Bandeirante 1956 26.089
Paranoá 1957 46.527
Park Way 1961 21.162
Planaltina 1859 164.939
Plano Piloto 1960 214.529
Recanto das Emas 1993 145.304
Riacho Fundo 1990 30.809
Riacho Fundo II 1994 38.936
Samambaia 1989 193.485
Santa Maria 1990 115.607
São Sebastião 1993 71.779
SCIA 2004 25.732
SIA 2005 2.585
Sobradinho 1960 85.491
Sobradinho II 2004 105.363
Sudoeste/Octogonal 1989 55.323
Taguatinga 1958 221.909
Varjão 1970 5.371
Vicente Pires 2008 75.162

Bevolking bewirk

Sinds 1960, wie 't Federaol Distrik volgens de volkstèlling 141.742 inwoeners tèlde, is de bevolking hendeg gegreujd. In 1970 waoren 't 'rs al 546.000, in 1980 zelfs good 1,2 mieljoen. Bij de volkstèlling vaan 2010 waor de bevolking 2.570.160; in 2017 is dat aontal euver de drei mieljoen gegaange.

De regering heet vaan 't begin aof geperbeerd de vörming vaan sloppewieke te veurkoume, door good te veurzien in betaolbaar woenblök (quadras of blocos) kort op de Monumentaol As. Al tijens de bouw oontstoonte die toch, zij 't neet kortbij 't centrum meh oongeveer zeve kilometer zuidoostelek daovaan, in de Núcleo Bandeirante. Ouch in Ceilândia vint me 'ne groete favela.

Etnische gróppe bewirk

De verdeiling vaan de bevolking nao 'ras' is zoe: 49,15% blaanke, 44,77% pardos (lui vaan gemingk blood), 4,80% zwarte, 0,39% Aziaote en 0,35% inheimse.

Taol bewirk

Umtot de bouwers en bewoeners vaan Brasília oet alle deile vaan 't land koume, sprik me hei e neutraol dialek wat koelek versjèlt vaan 't neutraol Braziliaans Portugees wie me dat in de media huurt. Typisch kinmerke zien beperk tot e hemfelke wäörd veur zakes oet 't Federaol Distrik. Recintelek maak 't wäördsje tu 'diech' (normaal in Brazilië você) e bitteke opgaank, meh allein oonder jonge en jong manslui.

Economie bewirk

Es hoofstadregio vaan 't land is de economie veural op deenste geriech. De bouwsector is nao d'n explosieve start natuurlek hendeg trökgevalle. Väöl lui verdene hun geld allewijl in de kleinhandel. De industrie beperk ziech tot liechte, neet vervojlende sectore wie elektronica en filmindustrie. De landbouw is evels neet te verwaarloeze. Nog vrij groete deile vaan 't Federaol Distrik zien oonbebouwd, en hei weure de mieste veur 't land typische soorte landbouw wel bedreve. Belaankriekste sectore zien 't plojmvee en de sojabouw; daoneve deit me op kleinder sjaol aon veehawwerij mèt groete bieste en aon de bouw vaan tropische vröchte, ries, katoen en mais.

Sinds jaor en daag is 't Federaol Distrik de welvaorendste bestuurleke einheid vaan 't land. 't Bruto Staotsproduk per inwoener woort in 2015 gesjat op 73.971 real; daomèt teuriet 't hoeg oet bove de nommer twie (São Paulo, mèt $43.695). Ouch in de minseleke oontwikkelingsindex (HDI) nump 't de leiing: bij de volkstèlling vaan 2010 stoont dee op 0,824. Daomèt waor 't Federaol Distrik es insegste vaan de 27 'zier hoeg oontwikkeld'. Dee veursprunk is neet vaan vaandaog o gister. Al in 1991 ('t ierste jaor tot 't gemete woort) waor d'n index 0,616; toen waor 't distrik es insegste bestuurleke einheid 'gemiddeld oontwikkeld' (tegeneuver 'lieg oontwikkeld' veur de res vaan 't land). De greuj in oontwikkeling geit de lèste jaore neet mie zoe hel; São Paulo en Santa Catarina loupe de lèste jaore in.

Historie bewirk

 
De Pedra fundamental, 'nen obelisk oet 1922 dee de plaots vaan de touwkumstege hoofstad oongeveer markeerde.

Tot 1763 waor Salvador de hoofstad vaan Brazilië, daonao woort Rio de Janeiro dat. Dit heel verband mèt 't touwgenome belaank vaan 't zuie. Al vreug nao de oonaofhenkelekheid vaan 't land gónge stumme op um de hoofstad nao 'n nui te bouwe stad in 't binneland te verplaotse. Dit had diverse reies: 'n nui stad zouw politiek neutraol zien, 'n stad in 't binneland zouw ierleker zien veur de aofgelege deile en de kolonisatie dao bevordere en in Rio waor dèks opreur wat me veur 'n hoofstad oongewuns voont.

E federaol distrik kraog Brazilië al in 1834, wie de gemeinte Rio de Janeiro vaan de gelieknaomege staot woort losgemaak en verklaord woort tot 'neutraol gemeinte' (Município Neutro). Nao de rippublikeinse revolutie, in de groondwèt vaan 1891, woort officieel vaan 'federaol distrik' gesproke. In dezelfde groondwèt woort vasgelag tot örges in 't midde vaan 't land in de touwkoms 'n nui hoofstad zouw mote koume. 't Idee leefde meh kaom nog neet tot oetveuring. 'n Speciaol kemmissie bepaolde in 1922 wel al de bèste locatie: 'n plaots in 't ooste vaan Goiás, in nog dunbevolk gebeed boe inkel get boerderije stoonte. Me veerde dat jaor 't hoonderdjaoreg bestoon vaan 't land; es teike vaan de gooj bedoelinge deeg de regering hei 'nen obelisk plaotse.

Nao d'n oorlog góng me door mèt studere op 't plan en in 1954 woorte de studies aofgeslote. Wie in 1956 Juscelino Kubitschek tot president woort verkoze, besloot heer direk werk te make vaan 't plan. Heer lag 't veur aon 't parlemint, wat astrein instumde. Nog datzelfde jaor begós de bouw. Doezende bouwvakkers, zoegeneumde candangos, woorte nao 't gebeed getrokke. Binne de drei'nhaaf jaor waor de stad veerdeg. Op 17 aprèl 1960 woort Brasília in de groondwèt officieel tot hoofstad beneump. Dit beteikende otomatisch tot 't Federaol Distrik ouch woort verplaots. (De stad Rio de Janeiro góng wijer es de stadsstaot Guanabara, tot ze in 1975 mèt de staot Rio de Janeiro woort vereineg.) Veer daog later woort de nui hoofstad fiestelek in gebruuk genome.

Bronne bewirk

Dit artikel is gebaseerd op (meh neet vertaold oet) 't corresponderend Portugeestaoleg artikel, en wel in dees versie.

Extern links bewirk

 
Sjtaote van Brazilië
 
Acre · Alagoas · Amapá · Amazonas · Bahia · Ceará · Espírito Santo · Federaol Distrik · Goiás · Maranhão · Mato Grosso · Mato Grosso do Sul · Minas Gerais · Pará · Paraíba · Paraná · Pernambuco · Piauí · Rio de Janeiro · Rio Grande do Norte · Rio Grande do Sul · Rondônia · Roraima · Santa Catarina · São Paulo · Sergipe · Tocantins