Altena (Nederland)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Gemeinte Altena

Hoofplaats

Egbert Lichtenberg (CDA)

Opperflaakde
– daovan water

226,64 km²
26,01 km²

Inwoeners
– deechde:

56.194 (1-8-2020)
280/km²

Topografische kaart vaan de gemeinte Altena

Altena is 'n gemeinte in de Nederlandse provincie Noord-Braobant. De gemeinte is op 1 jannewarie 2019 oontstande oet 'n fusie vaan de aw gemeintes Aalburg, Werkendam en Woudrichem en vèlt zoeget same mèt 't Land vaan (Heusden en) Altena. Altena, de noordelekste gemeinte in Noord-Braobant, nump in de provincie 'n unieke plaots in qua landsjap, taol en geluif; cultureel is 't zoedoende inger verboonde mèt Zuid-Holland.

Kerne

De gemeinte umvat 19 kerne: Almkerk, Andel, Babyloniënbroek, Drongelen, Dussen, Eethen, Genderen, Giessen, Hank, Meeuwen, Nieuwendijk, Rijswijk, Sleeuwijk, Uitwijk, Veen, Waardhuizen, Werkendam, Wijk en Aalburg en Woudrichem. Allewel tot Werkendam wiedoet de groetste plaots is, deent 't centraol liggend Almkerk es hoofplaots.

Historie

't Land vaan Altena weurt veur 't iers geneump in e stök oet 966, es Huoltena, wat ziech gemekelek liet leze es 'hout-stroum'. 't Waor in deen tied 'n hierlekheid in 't graofsjap Teisterbant ('n gouw die oongeveer 't Nederlands Revieregebeed umvatde). De börg stoont in Almkerk; archeologisch oonderzeuk tuint tot dee trökgeit tot de negenden iew.

Ind twelfden iew störf 't geslach Altena oet es de lèste telg in d'n Daarde Kruustoch. 't Land vaan Altena kump noe door vererving aon de hierlekheid Häör (Horn). De hiere vaan Häör geve 't land in 1264 in bruuklien aon de Cisterciënzers. De monneke begóste 't land, wat op dat memint bestoont oet diverse eilen, te oontginne. De monneke vertrèkke in 1333, meh höbbe de oontginning daan al in beslissende vörm ingezat. In 1332 kump 't gebeed oonder lienhiersjap vaan Holland (naotot 't iewelaank rieksoonmiddellek waor gewees). In 1357 kaom ouch 't Land vaan Heusden aon Holland. De koumende iewe woorte de twie entiteite de facto 'n einheid.

Door 't oontginningswerk waor 't Land vaan Altena deil gewore vaan de Groete Weerd (ouch wel Dordtse Weerd). Nao de Sint-Elizabethsvlood vaan 1421 raakde 't Land vaan Altena (en 't Land vaan Heusden) vaan Dordrech gesjeie door de Biesbosch. 't Hollands groondgebeed bezuie d'n Andelse Maos (daan de hoofluip vaan de revier) en de Biesbosch woort noe Hollands-Braobant geneump, umtot 't euver land koelek 'n natuurleke grens mèt Braobant gaof. In 1589 kaom 't Land vaan Altena direk aon de Staote vaan Holland.

In de Fransen Tied woort Nederland heringedeild, boebij aw grenze woorte vereinvajdeg. Nao de instèlling vaan 't Keuninkriek besloot me 't Land vaan Altena en dat vaan Heusden definitief bij Noord-Braobant te trèkke, oondaanks de sterke cultureel versjèlle mèt de res vaan de provincie. In 1904 woort de geografische sjeiing weer sterker door 't grave vaan de Bergsche Maas. Die doorsnooj 't historisch Land vaan Heusden, zoetot de dörper Meeuwen, Drongelen, Eethen, Babyloniënbroek, Genderen, Wijk en Aalburg, Spijk en Veen - de 'oonderdörper' vaan 't Land vaan Heusden - in ein weerd mèt 't land vaan Altena kaome te ligke. Sindsdeen weurt soms gesproke vaan 't 'Land vaan Heusden en Altena'.

't Gebeed bleef vaan herindeilinge versjoend tot 1973, wie 't aontal gemeintes woort geridduceerd vaan nege nao drei. In d'n einentwintegsten iew woort de discussie euver mie samewèrking daan wel herindeiling obbenuits geveurd. Naotot de samewèrking neet good vaan de groond kaom, besloot me de drei gemeintes te doen fusere. Dat woort in 2019 voltrokke.

Vörmingseuverziech

Zuug ouch: Lies vaan geweze gemeintes in Noord-Braobant
Altena (sinds 2019)

Aalburg (1973-2019)
- Eethen (tot 1973)
- Veen (tot 1973)
- Wijk en Aalburg (tot 1973)
Werkendam (tot 2019)
Woudrichem (tot 2019)
- Almkerk (tot 1973)
- Andel (tot 1973)
- Giessen (tot 1973)
- Rijswijk (tot 1973)

Politiek

Door 't prottestants-christelek karakter vaan 't gebeed dominere christeleke partije. De res weurt veur e groet deil oetgemaak door lokaol partije.

Allewijl (2020) is de samestèlling vaan de raod zoe:^[1]

Partij	Zet.
CDA	8
AltenaLokaal	6
SGP	5
ChristenUnie	4
Progressief Altena	4
VVD	3
PvdT	1

't Colleesj berös op 'n coalitie vaan CDA, AltenaLokaal, SGP en Progressief Altena.^[2]

Börgemeisters

Ambstied	Naom börgemeister	Partij	Bezoonderhede
2019 - 2019	Marcel (M.A.) Fränzel	D66	woernummend
2019 - noe	Egbert (E.B.A.) Lichtenberg	CDA

Aonzien

Monuminte

De gemeinte Altena tèlt anno 2020 225 rieksmonuminte.^[3] De monumentaolste plaots is 't stedsje Woudrichem, boe me oonder mie 'n gotische kèrk, 'n aw stadspoort (de Gevangenenpoort) en e groet aontal aw hoezer kin vinde, zoewie 'n good bewoerde vesting. Werkendam heet neet zoe monumentaol aonziech, meh kint esnog 26 rieksmonuminte. Ouch Almkerk, Andel en Wijk en Aalburg hole twinteg of mie rieksmonuminte. 't Klein Babyloniënbroek verdeent ouch iervol vermelding.

Landsjap

Wie gezag vèlt de gemeinte Altena bekaans same mèt 't Land vaan Altena en Heusden. Allein 't zuie vaan de Braobantse Biesbosch vèlt oonder 'n aander gemeinte (Drimmelen). Dit gebeed weurt in 't noorde begrens door de Bove-Merwede, in 't ooste door d'n Andelse of Aofgedamde Maos, in 't zuie door de Bergse Maos en in 't weste door de Nui Merwede. 't Landsjap liekent väöl op 't Zuid-Hollands weerdegebeed: oetgestrekde weilen op kleigroond. De aw landsjeiing tösse 't Land vaan Heusden en dat vaan Altena is al sinds jaor en daag neet mie trök te vinde.

Natuur

De gemeinte Altena umvat e belaankriek deil vaan de Biesbosch, e wetland wat de status vaan nationaol park heet. Me vint hei oonder mie väöl veur Nederland oongewoen soorte, boe-oonder de bever, en waterminnende plante, in e gecompliceerd nètwerk vaan eilendsjes en smaal kreke. De Noordwaardpolder is begin einentwintegsten iew oontpolderd, wat 't natuurareaol sterk heet vergroet.

Cultuur

Taol

In 't Land vaan Heusden en Altena sprik me 't Hollands-Braobants, e dialek wat aofwisselend oonder 't Wes-Braobants en 't Midde-Braobants weurt geplaots meh sterke Hollandse affiniteite heet. 'n Opvallend versjèl mèt 't Wes-Braobants vasteland is tot me de h- nog oetsprik.

Religie

Ouch in religieus opziech is Altena 'n unieke gemeinte binne Noord-Braobant. De groete mierderheid vaan de bevolking is (vaanajds) prottestants. 't Gebeed maak zelfs deil oet vaan de Biebelreem: e groet deil vaan de bevolking is bevindelek gerifformeerd. Zeker in 't ooste vaan 't gebeed is dat aondeil sterk, meh ouch in Werkendam steit 'n groete kèrk vaan de Gerifformeerde Gemeinte.