Intelligentie

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Intelligentie is 'n hieël breed begrip oet de psychologie woeëbei mieëstal gedoeld weëd op de cognitieve egesjappe en meugelighede van 'ne persoeën. D'r zint óch mierdere vorme va intelligentie, zoewie emotioneel, sjpiritueel en lichameliche intelligentie. De leste vorme van intelligentie höbbe de letste twintig jaor mieë algemeen bekankheed gekrieëge.

Gesjiechte va 't meëte va intelligentie

Paul Broca (1824-1880) en Sir Francis Galton (1822-1911) woare de ieësjte wetesjappers die zich bezighole mit 't meëte va intelligentie va d'r miensj. Kènkpunt woar vuur hön de korrelasie tusje d'r umvang va de sjieëdel bei d'r knutsj (hersenpan) en de intelligentie. Wie groeëter de sjieëdel, wie intelligenter de miensj is. I g'ne zelfde tied sjtèlde de Pruusje wetesjapper Wilhelm Wundt (1832-1920) dat 't vermoage va zelfrefleksie ing moat woar vuur intelligentie. Hütsedaags zint die ideeë wat uëverhold, meh 't guëf bei miensje mit e lieëg IQ, vöalal passend bei 'n krankheed die gereleteerd is tót ing beperking, waal dökker inne klingere sjieëdelumvank, zoewie bei 't syndroom va Down.

Alfred Binet

De ieësjte modern IQ-tes is in 1904 óntwórpe durch de Franzuëzisje wetesjappers Alfred Binet (1857-1911) en Theodore Simon (1873-1961) i opdrach va de Franzuësisje minesjterie vuur óngerwies um geretardeerde kinger te óngersjeie va voele leëftiedsgenoate op sjoeël, de Simon-Binettes. Dees tes mèt vuurnamelig verbaal kapasitete, wie logisch redenere (Wárm-Kaud), riemwöad zeuke en vuurwèrpe beneume. De score va de test (deë gekóppeld weëd aa inne mentale leëftied) en de wirkelige leëftied weëd bereëkent tót ing IQ-score mit de nieëgste formule:

Mentale leëftied : Wirkelige leëftied X 100

Wen e kink va zieëve getes weëd en d'r kunt inne mentale leëftied va ach oet, dan is zieng IQ-score 114 beivuurbeeld. Hütsedaag is óch dees vorm va teste uëverhóld, meh de tes woar waal ing durchbraak vuur de cognitiewetesjap i Naord-Amerika en Europa. ^[1]

Mierder theorieë uëver intelligentie

I 't algemeen zint d'r twieë theorieë uëver 't begrip intelligentie. Heibei geet 't um de vorm va intelligentie. D'r guëf ing theorie die d'r va oet geet dat intelligentie is opgebouwd oet of ing algemeen intelligentie (G-factor) óf ing mieëvoudige intelligentie. De theorie va d'r G-factor geet d'r va oet dat intelligentie te reduseëre vèlt tót ing g (general intelligence). Dees theorie is durch d'r Brit Charles Spearman bedach. D'r g-factor kunt vuër in beivuurbeeld de Raven-Matrixtest. Heibei weëd ging reëkening gehauwe mit versjillende prestaties (zoewie bei de Wechslertes), meh mit e algemeen begrip va strukture en patroeëne. De theorie uëver de mieëvoudige intelligentie va d'r Amerikaan Gardner geet d'r va oet dat d'r mierder vorme va intelligentie zint, zoewie: inter- en intrapersoeënlig, muzikaal, verbaal, logisch-wiskóndig, lichamelig, naturalistisch en ruumtelig inzich. Óch is d'r ing theorie uëver 't versjil tusje fluïde en gekristalliseëde intelligentie. De fluïde is heibei 't perbleemoplóssend vermoage en de gekristalliseërde intelligentie is de algemeen kènnis en aagelieërde vermoages.

Modern intelligentiemeëting

E vuurbild va i vroag i ing IQ-tes (Raven);

't Mieës-bekangde idee uëver intelligentie kunt va d'r Amerikaanse psycholoog David Wechsler deë intelligentietests óntwórpe. Heë definieerde intelligentie es 't vermoeëge um doelgerich te handele, rasjoneel te dinke en effektief mit infemasie um te goa. Twieë Nederlandsje óngerzeukers, namelich Wilma Resing en Pieter Drenth, sjtèlde dat de cognitieve intelligentie va 'ne persoeën óp de nieëgste punte is gebaseerd:

Abstrak, logisch en konsestent kanne redenere;
Verbeng kanne lègke en durchzieë;
Perbleme kanne óplosse;
Regels kanne óntdèkke in sjienbaar óngeordend matteriaal;
Mit besjtoande kènnis nüj perbleme of ópdrachte kanne óplosse;
Zich fleksibel kanne aapasse aa nüj situasjes;
Zelfsjtandig kanne lieëre.

Dees punte weëde mitgenoame in intelligentietèsts, zoewie de bekangde Wechslertes. Oet teste die de intelligentie meëte va 'ne persoeën kunt e getal oet: 't IQ (Intelligentie-Coefficiënt). D'r oetsjlaag va 'n tes veriëert va minimaal 'n IQ va 1 (ein IQ va 0 besjteet namelig neet) tót 'n IQ rónk de 150. D'r zint óch teste die tót de 190 en 200 meëte. In 't Hollendsj en Duutsj sjproakgebeed guëf 't die teste neet.

De mieës-aafgenoame IQ-teste zint de Wechsler-batterieë. Dees teste meëte de verbaal en performaal intelligentie. De test besjteet oet mierder sub-tests die de algemeen kènnis, geheuge, logisch redenere, woadsjat, abstrak redeneringsvermoage (numeriek) en 't ruumtelig inzich va inne persoeën teste. ^[2]

Verbaal en performaal IQ

(Sub)-teste woeëbei 't perbleemóplossend vermoage weëd getes, meëte de performaal intelligentie (PIQ); de teste die de verbale kapasitete va inne persoeën teste, meëte de verbaal intelligentie (VIQ). Ieëmes deë 'n hoeëg verbaal intelligentie hat, hat traditioneel óch beëter en sjneller begrip va tekste, ing groeëter woadsjat en kan algemeen beëter get ónger wöad bringe es ieëmes mit 'n lieëger verbaal IQ. I de Wechslertes weëd mit de sub-teste: logisch redenere en wöadsjat-teste beivuurbeeld de verbaal intelligentie getes. Doataegenuëver is ieëmes mit 'n hoeëg performaal IQ beëter in 't óplosse va abstrakte (wiskóndige, numerieke en logische) perbleme. Ieëmes deë ing hoeëg performaal intelligentie hat, hat e beëter ruumtelig veursjtèllingsvermoage beivuurbeeld.

Beede soarte intelligentie weëde herbereëkend tót ing algemeen IQ: 't TIQ (ofwè Totaal-IQ).

Betekenis va 't IQ

De IQ-curve; dees guëf de frekwensie va e IQ aa.

IQ-score	Intelligentienivo
IQ > 130	Hoeëgbegaaf
IQ 120-130	Begaaf
IQ 110-120	Boavegemiddeld
IQ 90-110	Gemiddeld
IQ 80-90	Óngergemiddeld
IQ 70-80	Zjwaakbegaaf
IQ 50-70	Lichte versjtendelige bepèrking
IQ 35-50	Mieësige versjtendelige bepèrking
IQ 20-35	Ernsjtige versjtendelige bepèrking
IQ 1-20	Depe versjtendelige bepèrking

De mieëste persoeëne score óp 'n IQ-tes rónk de 100. De sjtandardaafwieking is 15 punte. Persies de hèlf va de bevólking behaolt ónger de 100 en 't uëverige deel boave de 100. Zieër hoeëg of lieëg IQ's zint zeldzaam. De verhauwing va 't IQ va inne persoeën ten ópzichte va de res weëd oetgedrök in e persenteel. Óngevieër 2 tót 2.5 procent va de bevólking hat óf e IQ va ónger de 70, óf e IQ boave de 130. Dös 95% va de bevólking vilt binne 't bereik 70-130. Doava hant get mieër es 50% 'n IQ tusje de 90-110. 't Persenteel guëf dös de frekwensie va 'n IQ aa. ^[3] ^[4]^[5]

't Algemeen nut va 't meëte va intelligentie

Intelligentie en óngerrich

Uëver 't algemeen geld d'r regel dat wie intelligenter d'r miensj is, wie sjneller (en/of) beëter heë of zie kan lieëre. In Nederland kriege kinger in de leste gróp va de lieëger sjoeël de Cito-toets, wat ing indicatie kan zeen vuur de algemeen intelligentie va 't kink. Hei-aa weëd ing sjoeël gekoaze óp basis va de prestasie va 't kink. De score va g'n Citotes lup va 501 tót 550 en kump uëveree mit ing intelligentienivo en sjoeëltype va 't veurtgezat óngerrich.

't Make va ing intelligentietes weëd óch gebroek um de intelligentie va inne wirknummer te teste bei 'n sollicitatie, of zoewie hei bei de rekrutering va inne militeer i 't Brits leger i d'r Twieëde Weltkreeg.

Hei 'n tabel mit 't sjoeëladvees.

Sjoeëltype	Vmbo-BB	Vmbo-KB	Vmbo-GTL	Havo	Vwo
IQ-score	91-95	96-100	101-107	108-117	> 117
Cito-score	501-523	524-528	529-536	537-544	545-550

^[6]

Óch noa 't veurtgezat óngerrich zuut me 't tendens dat miensje mit vuurnoamelig e gemiddeld IQ (90-110) noa 't Mbo goa (Vmbo>Mbo); haviste mit dökker e boavegemiddeld IQ (110-120) noa 't Hbo goa en boavegemiddeld intelligentie of begaafde Vwo-esj noa de universiteit goa. D'r guëf waal wier sjoeële vuur hoeëgbegaafde, meh die zint nog zeldzaam. De mieëste hoeëgbegaafde vingk me dös i 't normaal óngerwies (döks Havo of Vwo). Óch zint d'r middelbaar sjoeële vuur versjtendelig bepirkde lieërlinge, die me 't Vso neump. Zjwaakbegaafde lieërlinge mit e good persjpektief óp de wirkvloeër vingk me i 't praktiekóngerrich.

Intelligentie en wirk

Somwieles guëf 't es óngerdeel va de sollisitasie bei inne wirkgeëver inne verplichde assessment, woeëbei döks de cognitieve egesjappe va d'r nüje wirkneëmer getes weëde. 't Guëf namelig óch e verbank tusje 't wirk en de intelligentie va inne persoeën. Miensje die mieër (óngesjoeëlde en döks manueel) beróppe doon, zint döks minder begaaf es miensje die (professioneel) beróppe doon woevuur gesjtudeërd is. Mit inne assessment kan me bepaole of d'r persoeën waarsjienlig 't wirk aa-kan.

Kritiek óp intelligentiemeëting

't Is algemeen bekank dat intelligentieteste vuurnamelig 'n moment va 't cognitief funsjenieëre va inne persoeën meëte. Wie inne persoeën cognitief funksjenieërt, is good óngerheëvig aa (tiedelige) perbleme die kónne óntsjtoa durch beivuurbeeld sjlaopgebrek, trauma's, perfèksjonisme en krankheed of ing ónröstige ómgeëving. Óch is 't muijlig de intelligentie va kinger betrówbaar te meëte, umdat hön hersene nog neet good zint óntwikkeld. Wie auwer me weëd boavedeen, wie mier 't cognitief funksjenieëre aafbouwt (vuurnamelig in de verwerkingssjnelheed en begrip va abstraktie) ten ópzichte va de leëftied wen me cognitief 't bètste óntwikkeld is, namelig: rónk de 25. Vaweëge de leste perbleme zint de teste altied g'iekt aa de gemiddelde prestasies en normaal verwachtinge va de leëftiedsgróp. De perbleme rónk de vuurbilder sjloapgebrek of perfèksjonisme zint ernsjtiger en kónne óngerech de prestasie va inne persoeën be-ivluuje. Boetelandse herkóms kan noadieëlig zeen vuur vuurnamelig de prestasies op verbaal gebeed. Doavuur zint d'r de zoeëgeneumde Culture Fair-Tests, die inkel 't perbleemóplossend vermoage teste, zoewie de Raven-tes.

Óch kan inne tespersoeën de rizzeltate va de tes manipulere. 't Is óch aagegeëve dat me durch oefene signifikant hoeëger kan score.

Bekangde miensje en hön (gesjat) IQ

Weltwieëd

Kim ung-Yung (1963), ingenieur oet Korea IQ 210
Garry Kasparov (1963), Russische sjaaksjpieëler IQ 190
Albert Einstein (1879-1955), Juudsch-Dütsche netuurwetesjapper IQ 160
Bill Gates (1955), oprichter va Microsoft IQ 160
Napoleon Bonaparte (1769-1821), Franzuëzisje keizer IQ 145
Adolf Hitler (1889-1945), diktator va Dütschland 1933-1945, partieëliejer IQ 141
Abraham Lincoln (1809-1865), president va de VS IQ 128
John F. Kennedy (1917-1963), president va de VS IQ 117
Andy Warhol (1928-1987), könstenaar IQ 86
Muhammad Ali (1942), bokser IQ 78

Gesjatte IQ va de nieëgste miensje

't IQ-meëte entsjoa in 1904, wen Alfred Binet en Theodore Simon de ieësjte IQ-tes óntwirpde. D'r zint óch sjattinge va 't meugelige IQ va de nieëgste bekangde persoeëne oet de gesjiechte va voar de ieësjte IQ-teste of hön IQ is noeëts getes. De miensje han gruëte of zier belangrieke prestasies verrich en zint um die kriterium gesjat.

William James Sidis (1898-1944), autodidakt, wunderkink va e Oekrainse vlöchtelingefamilie i de VS IQ 280
Leonardo da Vinci (1452-1519), autodidakt, sjilder, oetvingker oet 't Italië va de Renaissance IQ 220
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), Sjriever oet 't Pruusje Thüringen IQ 210
Isaac Newton (1643-1727), Ingelsje netuurwetesjapper IQ 190
Marilyn vos Savant (1946), sjriefster oet de VS IQ 186
Gallileo Galilei (1564-1642), netuurwetesjapper IQ 180
Plato (427 V. Chr. - 347 v. Chr.), filosoof oet 't auwe Grekeland IQ 170
Johann Sebastian Bach (1685-1750), komponis oet 't Pruusje Thüringen IQ 165
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791), komponis oet Oosteriek IQ 165

^[7]^[8]

Externe link

Hei 'ne link noa de zoeëgeneumde High range IQ-tests. Dees teste meëte 't IQ van 120 tót 190. De teste meëte 't mieëste de performaal intelligentie: www.ultimaiq.net (Ingelsj)

D'r guëf as te dien (aevenes performaal) intelligentie betrówbaar wils meëte, óch de Mensa-thuistest. In de oetslaag guëf 't geen IQ, meh een algemeen verwachtink va dien káns op tólating bei de Mensa. De Mensa is 'n organisasie die de belange va hoeëgbegáfden perbeert te behatige. Doo kans een kieër per daag de test make. https://web.archive.org/web/20151025135949/http://www.mensa.nl/lid-worden/doe-de-thuistest

Brónne

[1] ttps://www.123test.nl/geschiedenis-iq-en-iq-test/

[2] ttps://de.wikipedia.org/wiki/Hamburg-Wechsler-Intelligenztest_f%C3%BCr_Erwachsene

[3] ttps://www.123test.nl/iq-score-uitleg/

[4] ttps://en.wikipedia.org/wiki/Intelligence

[5] ttps://www.123test.nl/theorieen/

[6] ttps://web.archive.org/web/20160614222002/http://www.vanlodenstein.nl/media/96903/b8%20-%20leerlingkenmerken%20webversie.pdf

[7] ttp://www.nieuwsblad.be/cnt/g81fs02r

[8] ttp://wibnet.nl/mens/hersenen/dit-zijn-de-knappe-koppen

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]