Natuurkunde

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Natuurkunde of fysica (nao 't Aajdgriekse φυσικός (phusikos), "natuurlek") is de wetensjap vaan de natuur in häöre breidste zin, meh veural vaan de leveloze natuur. Natuurkundege bestudere de gedraginge vaan materie in e wied spectrum vaan contexte, vaan de sub-microscopische elementair deilkes tot de eigensjappe vaan alle materie in 't hielal es samehangende entiteit.

Sommege door de natuurkunde bestudeerde eigensjappe höbbe betrèkking op alle nivo's vaan materie, wie 't Behaajd van Energie. Dees eigensjappe weure dèks natuurkundege wètte geneump. Natuurkunde weurt al ins 'n "basiswetensjap" geneump, umtot al aander natuurwetensjappe (biologie, sjemie, geologie ezw.) ziech bezeghawwe mèt zeker deile vaan de materie die nao de natuurkundege wètte luustere. Zoe is sjemie de wetensjap vaan de molecule en de sjemische stoffe die ze in samehang vörme. De eigensjappe vaan 'n sjemische stof weurt bestump door de eigensjappe vaan de oonderligkende molecule, die naodrökkelek besjreve weure door takke vaan natuurkunde wie kwantummechanica, thermodynamica en elektromagnetisme.

De natuurkunde is ouch aon de mattematiek ing verwant. Natuurkundege theorieë weure bekans oetslutend oetgedrök aon de hand vaan mattematische relaties, en de mattematiek die daobij gebruuk weurt is gemeinelek ingewikkelder es bij aander wetensjappe. 't Versjèl tösse natuurkunde en mattematiek is tot de ierste oeteindelek geïnteresseerd is in besjrievinge vaan de materieel wereld, dewijl de lèste ziech bezeghèlt mèt abstracte patroene die in de perceptief wereld häör equivalente neet hove te höbbe. De natuurkunde is 'n empirische wetensjap, de mattematiek 'n logische wetensjap. De grens weurt evels neet altied te sjerp getrokke. D'r is e groet oonderzeuksgebeed dat op de grens vaan alletwie ligk, bekind es de mattematische natuurkunde mèt es doel 't oontwikkele vaan de mattematisch structuur die natuurkunde-theorieë oondersteunt.

Centrale theorieë

Theorie	Belaankriekste subtopics	Concepte
Klassieke mechanica	Wètte van Newton, Lagrangiaanse mechanica, Hamiltoniaanse mechanica, Chaostheorie, Vloeisjtofdynamica, Continuum mechanics	Dimensie, Ruimte, Tied, Beweging, Lengte, Snelheid, Massa, Moment (mechanica), Krach, Energie, Impulsmoment, Koppel, Behaajdswèt, Harmonische oscillator, Golf, Arbeid, Vermoge,
Electromagnetisme	Electrostatica, Electriciteit, Magnetisme, Wètte van Maxwell	Electrische laojing, Stroom, Electrisch veld, Magnetisch veld, Electromagnetisch veld, Electromagnetische straoling, Magnetische monopool
Thermodynamica en Statistische thermodynamica	Wermte machien, Kinetische gaastheorie	Constante vaan Boltzmann, Entropie, Vrije energie, Wermte, Partitie funktie, Temperatuur
Kwantummechanica	Padintegraal, Vergelieking vaan Schrödinger, Kwantumveldetheorie	Hamilton operator, Neetoondersjeidbare deilkes, Constante vaan Planck, Kwantumbeperking, Harmonische oscillator, Golffunktie, Nulpuntsenergie
Relativitietstheorie	Speciale relativitieteit, Algemeine relativiteit	Equivalentie principe, Veer-moment, Referentiekader, Ruimtetied, Snelheid vaan leech

Touwpassinge

De natuurkunde heet touwpassinge in väöl exacte wetensjappe en in de techniek. Väöl modern apparatuur, zowie de laser en de op de transistor gebaseerde computer, zouwe zoonder de natuurkunde van noe neet meugelek zien.