Adolf Hitler
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Adolf Hitler (Braunau am Inn, 20 april 1889, Berlien, 30 april 1945) waor 'ne Duitse politicus en dictator. Heer waor d'n aonveurder vaan de NSDAP en regeerde vaan 1933 tot aon zienen doed Duitsland es Führer en riekskanselier. Heer waor 'nen begenaodegden spreker en weurt algemein gezeen es eine vaan de groetste leislui oet de historie, en eine vaan de vreedste. Zie gedachtegood woort veurnaomelek behiers door de Groetduutse gedachte en 'n oongewoen sterk antisemitisme, dat zie tragisch huugdepunt voont in d'n Holocaust.
Biografie
Jäög (1889-1914)
Adolf Hitler woort in 1889 gebore es zoon vaan douanier Alois Hitler en Klara Pöltz, die Alois zien nisjke waor. Umtot ziene vaajer gebore woort ietot die twie trojde hètde heer eigelek Schicklgruber, nao dee zien mojer; heer heet deen naom tot zie veertegste gedraoge. Aanders es wat dèks bewierd is heet Hitler zelf dee naom noets gedraoge. Zien aofstamming heet genealoge dèks veur probleme gezat; zoe zien 'rs zelfs geröchte tot zien natuurleke bompa 'ne Joed waor, al is 't noets oetgemaak of dat ech woer waor of tot 't hei um socialistsiche propaganda gong.
Naotot 't gezin e paar kier verhoes waor gonge ze in Linz woene, boe Hitler aon zien middelbare sjaol begós. Zien lierers besjreve häöm es intelligent meh lui. Mèt zestien jaor gong heer vaan sjaol aof zoonder ze te höbbe aofgemaak. Heer gong in Wene woene en woolt kunssjèlder weure, meh woort bij de academie aofgeweze vaanwege gebrek aon talent. In Wene, boe 'n groete Joedse gemeinsjap leefde, kaom heer in aonraoking mèt antisemitische literatuur en moot heer zien antisemitische ideeë oontwikkeld höbbe. Vaan 1910 tot 1913, wie heer 'n erfenis kraog vaan zien vaajer, mós heer in 't ermehoes leve. In 1913 verhoesde heer nao München.
1914-1933
Wie de meiste Duitsers waor heer anthousias wienie d'n Ierste Wereldoorlog oetbrak, meh heer kós neet mètein mètdoon, umtot heer veur de militairen deens woort aofgekäörd. In augustus woort heer evels toch nao 't front in Noord-Frankriek en 't Bèlsj gesteurd. Hitler waor 'ne fanatieken en veural loyale soldaat, wie in de beröchde Slaag aon de Somme, wat häöm neet geleef maakde bij zien mèt-soldate. Aon 't eind vaan d'n oorlog waor heer tot onderkorporaal gepromoveeerd. Heer raakde 'n paor keer gewond, en verloor in 1918 tijdelek 't geziechsvermoge.
Nao d'n oorlog, in 1919, gong heer werke es politiespion veur staotsgevierleke partije. Wie heer de Deutsche Arbeiterspartei bespioneerde, raakde heer zoe in de ban vaan häör ideeë tot heer besloot tot de partij te koume. Mèt zien orateurstalent greujde dees partij hendeg snel en in 1923 waagde heer zelfs 'ne staotsgrip, de zoegeneumde Hitlerputsch, dee mislökde. Daoveur woort heer in april 1924 to vief jaor gevangenis veroordeild, meh door de väöl sympathisante binne de Duitse polletiek kraog heer al in december 'tzelfde jaor amnestie. In de gevangenis sjreef heer 't begin vaan Mein Kampf, wat later de catechismus vaan 't nazisme zouw weure.
In de voorspojege jaore twinteg kraog de NSDAP neet väöl stumme, meh nao de krach vaan 1929 sjoot zien aonhang umhoeg. Veural de boere, de middestanders en de oorlogsveterane steunde häöm. Umtot de regeringe, die tot 1933 e cordon sanitaire um häöm eweg bawde, dèks veurtijeg vele, had heer väól verkezingseuverwinninge. Tenslotte woort heer in 1933 riekskanseleer, in twie regeringe (de ierste veel al snel). Nao de Rieksdagbrand leet heer de Rieksdag de Machtegingswèt aonneme, dee häöm dicatoriaal mach gaof.
't Derde Riek (1933-1945)
Heer riechde terreureinheide op, wie de SA, SS en Gestapo. Heer gaof de industrie väöl impulse, veural de wapenindustrie, en stimuleerde de cultuur, boemèt de staot ziech intensief begós te bemeuje (zuug Entartete Kunst). Heer verbrook 't Tractaat vaan Versailles en stapde mèt Duitsland oet de Volkerboond. Nao e paar annexaties begós in 1939 mèt d'n inval in Pole de Twiede Wereldoorlog, zuug wijer dao.
Hitler bloof in Duitsland oonverminderd populair, wat neet inkel aon de enorm propagandamachine te daanke waor. Heer begós wel ummer mie in 'n eige wereld te leve, die sterk gong versjèlle vaan de realiteit. Wie vaanaof 1942 de kanse in d'n oorlog kierde en Duitsland ummer wijer trökgedronge woort, verloor heer de behiersing euver zien gedrag; generaals dórve dèks neet vertèlle tot häór legers verslaoge en verneteg waore.
Op 28 april 1945 trojde heer mèt zien secretaresse Eva Braun. Twie daog later pleegde ze beide zelfmoord in de commandobunker in Berlien woe ze 't letste gedeilte vaan d'n oorlog verbleve hadde.