Hunsrück

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

De ligking va d'r Hunsrück in 't Pruusj;

D'r Erbeskopf (816 meter N.N.);

De Hunsrück is een middelgebirgde i de bóndssjtoate Rienland-Palts en Saarland dat óngerdeel is va ge Riense leisjteengebirgde, det zich sjtrek va de Ardenne noa ge middelgebirgde de Rhön i 't oeëste va de deelsjtoat Hesse. De Hunsrück zelf weëd begrens durch (noardelig en westelig) de reveer d'r Mosel, oeëstelig durch d'r Rien en zudelig durch d'r Saar en d'r Nahe. D'r Erbeskopf mit 816 meter boave ziejsjpieëgel is d'r hoeëgste berg.

Geologie en gesjichde

De Hunsrückbahn bei Boppard (Rien);

De Hunsrück óntsjtóng i 't geologische tiedpèrk va 't Devoon (óng. 419-358 miljoen joar geleje). 't Devoon weëd gekanmerk durch hoeëg temperature en ing hoeëg ziejnivo. De tropische ziej hat d'r toen vuur gezörg dat sedimenten (vuurnamelig kleiige) op de ziejbodem zich ophuëpden. Heëdurch is durch ing kombenasie va tied, druk (óch tektonische procèsse, woedurch berge óntsjtónge) en vakuum 't metamorfe gesjteënte leisjteen (op Duutsj: Schiefer) óntsjtón, deë me vöal vingk in d'r bodem. Óp zandbanke is kwartsiet óntsjtange. D'r besjteet zier vöal uëvereenkóms in d'r bodem va de Hunsrück i vergelieking mit de aagrenzende gebirgden d'r Eefel (noardelig), 't Westerwald en d'r Taunus (oeëstelig) en 't Nordpfälzischer Bergland (zudelig), ómda alle gebirgde oppe de zèlfde wies zeen entsjton. Oet de Devoon en anger tropische tiedpèrke zint óch vöal fossiele, wie de bekangde ammoniete en trilobiete, meh 't guëf óch fossiele va ziejsjpinne, sjtèrne en ziejlelies.

Netuur en keltuur

De Hunrück is vuurnamelig begreujd mit noaldbusj op de huëger vlaak, en mieër begreujd mit loofbusj i de daler va reveere. Heë weëd óch vöal wienboew bedrieve. D'r wien va d'r reveere de Moezel en de Rien sjtoa good bekank i 't Pruusj en i de rume ómgeëving. De busjer i 't gebirgde bedèkke gruëte flaak, woe mieër as 850 soarte vares zeen. Vreuger woeëd vöal noaldbome geplank, meh sjtèts mieër weëd durch sjtórmsjeëd de monokeltuur i 't bósj truukgedrónge. I de busjer leëve vöal dasjer, vósse en reëe, net zoewie spechte en roufveugel. lósse zint zeldzaam.

De ieësjte sjpöar va bewoening was va-aaf 200.000 joar geleëe i de auwe sjteentied (paleolithicum). Heë-va zint voeskiele gevónge. De ieësjte sjpöar va konstante bewoeëning kómme va de Keltische La-Tène periode (450-100 v. Chr.), woebei óch ringwalle, zoe wie de ringwal va Otzenhausen, zint geboewd. Va-aaf 50 v. Chr. kwaam 't gebeed ónger heersjappie va de Romeine, die e groeët weëgnèt aa-legde. Noa de val va 't Wes-Romeins Riek (476), beweunden de Franke 't gebeed i de Middelieëwe.

Mienboew

Bis in de jaore 1950 woeëd 't land afgebouwd vuur leisjteen. De mienboew is neet mieër rendabel va-weëge de import van de goojkauper leisjteen oet Zuud-Amerika. I g'ne zèlfde tied sjtopde óch de mienboew vuur de (half)edelsjtene bei Idar-Oberstein. I de ómgeëving va de sjtad Idar-Oberstein guëf 't vöal auw miene vuur 't delve va (half)edelsjtene. Tiedes de gebirgdevórming va 't gebeed durch tektonische drök óntsjtóng vulkanisme, woeëbei de (half)edelsjtene, zoewie agaat, jaspis, bergkristal en amethist entsjtonde rónkóm de lóchbelle va d'r lava i de vulkane. Vöal bèrgwirke zeen nog zichbaar, zowie de leisjteengroeve bei Bundenbach. Bei Idar-Oberstein guëf 't óch musea, gereleteërd tót de edelsjtene. Op klieëne sjoal vingk mienbouw i g'n vórm va daagbouw va kwartsiet en basalt plaatsj.

Toerisme en ikkenomie

De sjtad Idar-Oberstein is de toeristische centrum va de Hunsrück. De sjtad sjteet bekank óm de vreugere miene en 't sjlepe en verhandele va (half)edelsjtene. Hütsedaag sjteet de Idar nog sjtèts bekank va-weëge de edelsjtene en trèk 't de meeste toeriste. Anger plaatsje in de Rien- en Moezeldaal weëde óch vöal bezuuch, zoe wie plaetsje as Sankt Goar, Boppard, Koblenz (Rien), Traben-Trarbach, Bernkastel-Kues, Trier en Cochem (Moezel). 't Guëf in dizze plaatsje vöal burchte en ruïner. De plaatsj Kastellaun sjteet als bèste bekank va-weëge zing burch. Inne sjpeciale weëg, de Hunsrückenhohenstraße vuërt durch de bèrge va de middelgebirgde. D'r is óch ing iezerweëg deë de Hunsrückbahn weëd geneump. Op dele va d'r iezerweëg is de auw baan vervangke durch e vaarraederpad, deSchinderhannes-Radweg. Dizze weëg is verneump noa ing bekanke rouver Schinderhannes (en zing bende) deë in d'n achtienden ieëw gevreës was in de ómgeëving. Óch d'r Schinderhanneshöhle is d'r noa verneump.

Verkieër

De A61 noa Mannheim en de A1 noa Saarbrücken en de Franzuësisje grénsj zeen de belangriekste sjnelweëg i 't gebirgde. Óch de B9 in 't Riendaal, de B41 en de B50 en de B49 in 't Moezeldaal zeen belangrieke weëg deë 't riggionale verkieër verwèrke.

Anekdotisch infermasie

• I g'ne Hunsrück neump me 't gebirgde i Hunsrückisch plat de Hunsbuckel.
• Mit de sjpreuk Mosel, Nahe, Saar und Rhein schließen unsern Hunsrück ein, lieërt me de kinger op de lieëger sjoeël de persiese ligking va d'r Hunsrück.