Trier
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Trier (Fraans: Trèves, Luxemburgs: Tréier, Latien: Augusta Treverorum) is de odste sjtad va Duutsland. Stadsdistrict (kreisfreie Stadt) Trier liekt óp d'r rechterkaant van de Moezel en d'r wónne 105.888 luuj.
De sjtad waoërt in ópdrach van d'r Romeinse keizer Augustus in 16 v.Chr. geboewd. De sjtad hoosj oorspronkelek Augusta Treverorum en waor bedoeld es hoofdsjtad van de Romeinse provincie Belgica Prima. Gedorende ènige tied waor Trier de hoofdstad van 't gaanse Wes-Romeinse Riek.
E bekaand historisch monumaent in de sjtad is d'r 2e-ieëwse Porta Nigra, de bèts bewaarde Romeinse sjtadspaoërt ten noorde van de Alpe. Aander monumaente oet d'r Romeinse tied zeunt de Kaiserthermen, de Barbarathermen en 't amfitheater. Ooch oet later periode haat Trier väöl monumaente, zoewie d'r Dom oeëvan d'r boew al in d'r 4e ieëw begoes, en väöl ander kèrke. Dör häör rieke historie en sjön liegking in 't Moezeldal is Trier 'n toeristeplaatsj waoëre.
Trier is e centrum van wienhandel en haat 'n belangrieke sjtrieëkfunctie es weenkelcentrum väör 'ne groeëte regio. Trier is ooch bekaand es gebaoërteplaatsj va Karl Marx. Zie gebaoërtehoes is noe e museum: 't Karl Marx-hoes.
Historie
bewirkÓp 't “Rote Haus” an d'r Groeëte Maert va Trier bevindt zich 'n inscriptie: “Ante Romam Treveris Stetit Annis Mille Trecentis” (Vör Roeëme besjtóng Trier al 1300 jaor). Dit is oongetwiefeld 'n mythe die in de Middelieëwe oontsjtande is, mae tóch…. In 't dal van de Moezel besjtónge al 3000 jaor v.Chr. miensjeleke nederzettinge (bandceramiekers) en Trier kan mèt rech eng van de odste sjtaej ten noorde van de Alpe geneumd werre.
Van 27 v.- bies 14 n. Chr. waor Augustus keizer van 't Romeins Riek. Roond 16 v.Chr. waoërt dör de Romeine in de buurt van 't Keltische sjtamheiligdom Treviren de nederzetting Augusta Treverorum gesjticht. An 't èng van d'r 3e ieëw verhoof keizer Diocletianus de sjtad, die inmiddels Treveris waoërt geneumd töt Romeinse keizerleke residentie en töt hoofdsjtad van 't westelek deel van 't Romeins riek. De sjtad kreeg d'r bienaam “Roma Secunda”, 't twiede Rome. D'r Romeinse waeg va Trier nao Mestreech, d'r Via Mansuerisca leep över de Boschsjtraot (noe vaeldwaeg) va Voere.
Ooch oontwikkelde zich hie an 't èng d'r 3e ieëw e centrum van 't vreug christendom.
In d'r 5e ieëw waoërt Trier dör de Franke veroverd. In 870 keumt 't bie 't Oostfrankisch-Duutsje Riek.
In 958 waoërt mèt 't plaatsje van 't maertkruuts d'r Groeëte Maert (Hauptmarkt) 't centrum van de middelieëwse sjtad en 't centrum van allewiel.
In d'r 14e ieëw waoërte de Trierse aartsbisjóppe ooch keurvorst. Trier waoërt de hoofdsjtad van 't keurvorstendom, ooch Keur-Trier geneumd, bies ca. 1800. Trier kieëm kórte tied in Fraanse heng, mae in 1815 waoërt 't wer Duutsj en kieëm 't bie Pruse.
Bekiekenswaeërd
bewirkAl de baovesjtaonde monumaente zeunt UNESCO-Waelterfgood.
Gebaoëre in Trier
bewirk- Ambrosius (339), Heilige, bisjóp van Milaan
- Caspar Olevianus (10 augustus 1536), predikaant en professor dogmatiek
- Karl Marx (5 mei 1818), filosoof, groondliegker arbeidersbeweging
- Ludwig Kaas (23 mei 1881), preester en politicus
- Oswald von Nell-Breuning (8 maart 1890), Jezuïet, theoloog, filosoof en econoom
- Ernst Ulrich Deuker (13 juli 1954), muzikaant
- Paul Linz (4 januari 1956), voetballer en voetbaltrainer
- Eric Jelen (11 maart 1965), tennisser
Gesjtórve in Trier
bewirk- Friedrich Spee (1635, begrave in de Jezuïtekèrk), moraaltheoloog dae taege d'r Heksehamer sjreef
