Abdij van Val-Dieu

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

D'r Cisterciënzer Abdij van Val Dieu of d'r Abdij van Godsdal liegkt in 't Laand va Herf an de Berwien en is 'n buurtsjap van de gemèngde Aubel in de Provincie Luuk op 't Belsj.

Gesjiedenis van d'r Abdij

Óntsjtaonsgesjiedenis

Sjinking va Hindrik III va Limburg en Dalhem, 17de-iews sjilderie in d'r Sint-Pauluskatedraal i Luuk

Sjaenkinge

D'r Abdij va Val-Dieu óntsjtóng in 1216, wie d'r graaf va Dalhem, Lotharius II va Hochstaden (volges anger bronne waor dat d'r Hindrik III va Limburg), de Cisterciënzermonnike va Hocht (bie Laoneke) hie groond sjoonk väör 'ne nuje abdij. D'r Abdij va Hocht waor gesjtichd in 1150 en 'n dochter-abdij van d'r Abdij Eberbach, dae 'n directe dochter-abdij van Clairvaux waor.

Economisch motief

Toendertied waor Vallis Dei of Val Dieu èè groeët drassig gebied en d'r graaf wós dat de monnike d'r groond zówwe óntginne en d'r gaanse sjtrieëk welvarender zów make. En dat lieëverde häöm oeteindelek wer mieë tienden of belastingsgaeld óp. In 1203 howwe de monnike al 'n paar hectaar groond gególle in Waeërsj mae dat waor zjuus groeët genóg väör 'n uuthof va Hocht. D'r graaf goof hun de kaans öm 'ne vólwaardège abdij oet te boewe. Wie ooch d'r hertog va Limburg de monnike groond sjoonk an d'r aandere kaant van de Berwien, koom d'r abdij zjuus óp de grens te ligke tösje 't Hertogdom Limburg en 't Graafsjap Dalhem.

Bernard va Clairvaux, d'r sjtichter van de Cisterciënzerorde, in 'n miniatuur van 'n middelieëws haandsjrif

Geestelek motief

De vriegaevighèèd van d'r graaf waor evvel neet allèng economisch geïnspireerd. Natuurlek wès-e, zjuus wie ooch d'r Hertog, dat dit saoërt sjaenkinge hön geesteleke väördele, in 't perspectief van dae tied, zów oóplieëvere, es waaldoonder van de Kèrk. Zieëker bie Lotharius va Hochstade mót dat 'n ról gesjpeuld ha want e waoërt mèt verantwoordelek gehaowe väör d'r moord op Albert va Leuve, d'r zoon van d'r hertog va Brabant. In 1191 waor Albert, nao 'ne, bies d'r tóp gedraeve sjoebkare-pólletiek, oeëbie de machtège haere èèder hönne kandidaat óp d'r bissjopszaeëtel probeerde te kriege, töt bisjop va Luuk verkaoze. En dàt terwiel Albert va Rethel, vólle naef van d'r graaf va Hengouwe, ooch väöl sjtèmme kreeg. Proteste taege d'r gaank va zakes bie de sjtèmmeriej bleve dus neet oet en 't mieningsversjil koom väör 't Keizelek Gerechshof. Hendrik d'r VI kieëm óp 't idee um 'ne driejde perzoeën te beneume, en wal Lotharius, broor va Diederik va Hochstade, graaf va Dalhem. Mae dao bleef 't neet bie. Övvertuugd van zie rech góng Albert va Leuve in beroep in Roeëme en verkreeg dao in januari 1192 de erkenning dat zieng beneuming zjuus waor. Op 20 september waoërd-e gewiejd in Reims en op 24 september vermoord.

Örsjte bleuj

Vlak nao de sjtichting kaant d'r abdij 'n periode va groeëte bleuj. Al nao 'ne haove ieëw koos Val Dieu raeëkene op de inkomste va zès mäöles, ach uuthove, driej pachboerderieje en ènnige wiengaarde. Wieër howwe ze inkómste oet hoezer, tienden en groond in versjillende sjtaej en dörper ten ooste va Val Dieu.

Crisis

Wie hertogin Irmgarde va Limburg sjtórf, zat zich 'ne crisis in. D'r Limburgse succesie-krèèg makde dat laandboewgroond vernield waoërt mae ooch dat 't gaans economisch laeve verlamd waoërt. Groond en bezittinge moesse verkóch waeëre um d'r kóp baove water te haowe. D'r abdij raakt in verval.

Hersjtèl

Jan de I va Brabant sjteunde nao d'r krèèg d'r abdij en d'r wederópboew waor e succes. 't Hersjtèl doorde bies 't èng van d'r 15de ieëw.

Geestelek verval

Wape mèt driej beum van Abt Dubois in d'r timpaan van 't gasteverblief.

Oet 'n rappórt, dat däör 'ne cómmissaris in ópdrach van d'r Sjpaanse könning Filips d'r II, ópgesjtèld waoërt nao d'r doeëd van d'r abt, bliekt dat dae 'n enorm versjlapping van de kloeësterregels how toegesjtande. Nao èège zègke van de getuge kieëm 't väör dat de monnike tiendes de kapittelvergaderinge mètèè op de voes gónge en mèt kroeke en kule nao d'r kóp van d'r abt broejde. 't Perzuënlèk laeve van de monnike wert oetgedrukd mèt d'r term 'verwelkt'. D'r dao-óp vólgende abt kènt neet getuge van 'n baeëter beleid. E loot in 'n huuracte van 'n boerderiej in Waeërsj de volgende bepaling opnaeme: D'r cijnsplichtige zal an de abt óp nuujjaor 'ne goo en groeëte paeëperkook sjaenke en óp zieng kóste livrei drage öm ziene mèèster ieër te bewieze.

Dis lósse regels in d'r abdij mótte ooch gezieë werre in samehang mèt de mieë nauwer kóntakte mèt de boetewaelt. Saer Karel V beneumde d'r könning d'r abt en saer de twiede helft van d'r 16de ieuw waor d'r abt va Val Dieu, mae ooch dae van Rolduc, lid van de Sjtaote van Limburg en de Lande van Overmaas.

Bleuj oonder abt Dubois

De toegangspaoërt. 't Geboew óp 't plein is 't gasteverblief mèt wape va abt Dubois in d'r timpaan.

In 1574 verniele Hóllendsje troepe d'r abdij en pas 'ne haove ieëw later is de sjaaj hersjtèld. Mèt abt Jean Dubois (1711-1749) kieëm d'r abdij wer töt groeëte welvaart. Oonder zien besjtuur waoërt 'n nuuj abteverblief en 'n nuuj gasteverblief in d'r Maaslandse renaissance sjtiel geboewd. Die geboewe sjteunt d'r noe nog en went me ze va wied bekiekt da lieke ze va 'ne duustere baksjtèè ópgetrókke. 't Is dao-èn-taege, zjuus óp die maot gehówwe, kaolezaandsjtèè, 'ne natuursjtèè dae in de buurt va Val Dieu an de óppervlakte keumt. Ooch dizze abt waor lid van de Sjtaote en wool z'n hoeëggeplaadsjde bekaande natuurlèk navenaant kènne óntvange.

Fraanse tied

Kesjtieël Steinhausen in Witten

In d'r Fraanse tied, in 1794 verlaote de monnike väör 't örsj d'r abdij öm zich in kasjtieël Steinhausen in Witten in veilighèèd te brènge. In 't jaor dao-óp kroge ze van d'r Fraanse gezaant oet Aoke de toesjtèmming um truuk te goeë mae óp 1 september 1796 waoërt de wèt aafgekondègd dat de ordes ópgehaeve waoërte en de bezittinge gecónfisceerd. De Fraanse autoritète betaalde an èèdere individuele monnik 'n vergoeding in de vörm van assignatie. Wie ze 't kloeëster verlete gove ze die an d'r abt en zoe how abt Uls de middele um 't kloeëster, de kèrk, d'r tuin en de binneplaatsj truuk te gaele. Haeë èèges koes ooch in Val Dieu blieve.

An 't begin van 19de ieëw waoërt d'r verplichde èèd an d'r sjtaot va religieuze aafgesjaft en de monikke kieërde d'r ene nao d'r aandere truuk. De communitèèt laefde wer óp, mae wie d'r abt oonverwachs sjtórf en gèè testamaent ópgemakd how, gónge alle bezittinge nao de familie en de monikke krege ópdrach öm nao aander kloeësters te trèkke.

Privebezit

Alle roerende goedere waoërte verkoch, de bibliotheek gerakde versjprèjd en an 't lètste sjtórde de kèrk groeëtendeels in. Op 22 mei 1840 koes kanunnik Henrotte, directeur van 't Seminarie va Luuk de kloeëstergeboewe gaele. Pater Bernard Klinkenberg zat de restauratie in geng.^[1]

Twiede Waeltkrèèg

Tiendens d'r Twiede Waeltkrèèg waore twieë monikke actief in 't verzèt en gove 'n driejtalège verzètsgezèt oet. Ze zeunt evvel verraoje en tezame mèt väöl aander verzètsluuj oet d'r sjtrieëk in Utrech gefussilieerd. D'r abdij waor in dae tied bie bombardemaente ooch 'ne veilige have vör de luuj oet de ömgaeving.

Basiliek

De abdijkèrk waoërt in 1946 bie 'n pauselek sjrieve verhaeve töt basiliek en daomèt dör d'r paus erkènd es 'n religieus centrum.

Recaente gegaeves

De lètste driej monikke verlote Val Dieu in 2001. Saer 1 januari 2002 wónne d'r ènkele lekefamilies en de leiding is in heng va rector Jean-Pierre Schenklaars. D'r abdij sjtèèt oonder de supervisie van de kèrkeleke autoritète geassocieerd mèt de Cisterciënzerorde.

Ennige wetenswaardèghede

Neogotische abdijkèrk

De Sankt Georgener Predigten

De 13de ieëwse, dör de Cisterciënzerorde versjpreidde, Duutsje praeëkeverzameling De Sankt Georgener Predigten.zów via Val-Dieu, dochter-abdij va Eberbach, in de Nederlande terech zieë kaome. D'r oorsjpronkeleke tekst waor gerich op vrówwe. ^[2] D'r abdij va Hocht wert vanaaf 1220 'n dochterabdij van 't Aokense Sjtift Salvatorberg en 'n vrowwekloeëster geneumd. De Cisterciënzerinne zowwe d'r 600 jaor blieve.^[3]

De Limburgse Sermoenen zeunt in d'r 13de ieëw gesjraeve vör mansluuj in de buurt van de taalgrens, mäögelek in Val Dieu en in d'r gees van d'r Welzje mystiek.^[4]

De geboewe

An d'r boetemoeër van 't koeër, in d'r noordgèvel, bevindt zich 'n romaanse ömliesting va blowwe sjtèè van 'n toegangsdäör die sjtamt oet de örsjte abdijkèrk. De geboewe rechs op d'r binnepleij waore in 1990 nog ummer privebezit. 't Groeët wiewatersvat achter in de kèrk is gemakt va roeëje Belzje marmer en huurt bie 't oorsjpronkelek interieur van de kèrk. Nao d'r Fraanse tied is 't in 'n wèj truukvoonde oeë 't deens doog es dreenkbadsj vör de keuj.

Abdijbeer en kieës va Val Dieu

In 1997 is in èng van de biegeboewe 'n broeweriej ónderbrach. De brasserie de l'Abbaye du Val Dieu. Dao wert 'n erkènd abdijbeer, bloond, broen en triple, gebroewe nao 'n aod recept van de monikke va Val Dieu. Bekaand is d'r zachte, mae sjerpe kieës va Val Dieu, dae evvel neet op d'r abdij èèges, mae waal in 't Laand va Herf gemakd wert.

Externe leenke

Referenties

↑ Pater Bernard Klinkenberg
↑ Wybren Scheepsma, De Limburgse Sermoenen, 2005, blz 82, ISBN 90-351-2726-9
↑ J.L.H. Hartmann, De Reconstructie van een Middeleeuws Landschap, 1986, blz 213, ISBN 90232 2254 7
↑ Limburgse sermoenen

Bronne

Joseph Ruwet, Daeëke van de facultèèt der Lèttere en Wiesbegeerte va Leuve, De cisterciënser abdij van Notre-Dame du Val-Dieu
Rik Palmans, lèsmateriaal Gidsencursus Voere, 1987
De Tijd, Vallei van kaas en siroop, 24 december 2005
Bep Mergelsberg, Verzet in Voeren/Résistance dans les Fourons, 1999, bevat interview mèt Pater Andreas va Val Dieu (A. Meijs aafkomstèg va Ikkelder), uvver d'r daag dat de twieë verzètsmonikke aa-gehaowe waoërte.

[1] Pater Bernard Klinkenberg

[2] Wybren Scheepsma, De Limburgse Sermoenen, 2005, blz 82, ISBN 90-351-2726-9

[3] J.L.H. Hartmann, De Reconstructie van een Middeleeuws Landschap, 1986, blz 213, ISBN 90232 2254 7

[4] Limburgse sermoenen

[1]

[2]

[3]

[4]