Fantasietaol
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'n Fantasietaol is 'n kunstaol die in 'ne fictionele contex weurt gebruuk. 't Gief dus e verzonne universum, e 'verhaol', boebinne die taol ech weurt gebruuk. Ze kin geciteerd weure in beveurbeeld e book, 'ne film of 'ne popsong. Fantasietaole dene um 't verhaol te oondersteune: ze make 't levesechter en zörge veur de zjuste atmosfeer.
't Euvergroet mierendeil vaan de fantasie'taole' drejt allein um de klaanke. E systeem (vocabulair, grammatica) zit neet drachter - 't zien dus gein feiteleke taole. E klei grupke haolt dat niveau evels wel. Bekind zien de taole die J.R.R. Tolkien (zelf taolkundege) veur ziene fantasiewereld Middel-Eerd verzon, in 't bezunder zien elvetaole Quenya en Sindarijns. Veural veur 't Quenya waor Tolkien zienen opzat um 'n zoe sjoen en elegant meugeleke taol te make. 'n Aander veurbeeld oet de fantasywereld is 't Deverriaans oet de Daggerspell-serie vaan Katherine Kerr. 't Dothraki oet de fantasiewereld vaan George R.R. Martin bestoont oersprunkelek ouch mer oet get verzonne wäörd, meh woort veur de serie Game of thrones wel oetgebouwd tot 'n echte taol.
Ouch in de wereld vaan alternatief historie weure väöl vaan zoe'n taole gemaak: Ill Bethisad, e laankloupend perjek op 't Internèt, lieverde oonder mie 't Brithenig (Andrew Smith) en 't Wenedyk (Jan van Steenbergen) op. Dit zien verzonne Romaanse taole, zjus wie 't Deverriaans 'n verzonne Keltische taol is.
In de wereld vaan de sciencefiction weure soms ouch fantasietaole gevraog, um es taol vaan boeteneerdse wezes te dene. De bekinste veurbeelder zien 't Klingon (oet de serie Star Trek) en 't Na'vi (oet de film Avatar). Mie e hobbyperjek mèt 'nen taolkundege groondslaag waor 't Kelen. In 'boeteneerdse' fantasietaole leve de sjöppers ziech dèks oet in veur natuurleke taole oongebrukeleke kinmerke. Zoe kint 't Klingon 'nen oongewoene syntaxis, gebruuk 't Na'vi 't zier zeldzaam dreideileg naomvalssysteem en kint 't Kelen zelfs gein werkwäörd. Recint is ouch 't Rinkbewoenercreools (Belter Creole), gemaak veur de serie The Expanse, es spreekbaar taol oonder de aondach vaan fans gekoume; dit is evels wel 'n minsetaol.
Dèks make de sjöppers vaan fantasietaole ouch verzonne sjrifte aon um de taol in te sjrieve, wie 't tengwar (veur Tolkien zien elvetaole) en 't pIqaD (veur 't Klingon). Es regel wèrke de oontwikkelere daan wel zelf mèt 't Latijns sjrif.
Fangemeinsjappe liere soms fantasietaole aon, um ouch zelf tekste drin te sjrieve. Dit gebäört in 't bezunder mèt 't Quenya en 't Klingon. De taole zien dao dèks neet op gemaak, umtot hun oersprunkelek doel neet aanders waor es ze te gebruke binne de fictieve wereld boe ze speule. Daobij is dèks neet al 't materiaol in en euver de taol algemein besjikbaar: zoe gief 't in de naolaotesjap vaan Tolkien nog hendeg väöl oongepubliceerde velle euver zien kunstaole. Marc Okrand, de sjöpper vaan 't Klingon, maakde evels wel werk vaan zien taol, zoetot 't vocabulair noe allerlei wäörd kint die in Star Trek neet gaw zalle veurkoume.